Austri - 19.12.1991, Síða 6

6
AUSTRI
Egilsstöðum, jólin 1991.
Vilhjálmur Hjálmarsson:
„Ég hef gaman af þessu“
„Ég hugsa að ég haldi þessu áfram meðan ég hef góða heilsu,
ég hef gaman af þessu“ sagði Vilhjálmur Hjálmarsson í örstuttu
spjalli við blaðið, þegar hann var inntur eftir því, hvort hann
hyggðist halda áfram ritstörfum. En blaðamaður gómaði hann á
tveggja manna tal, þegar hann snemma á jólaföstu var staddur í
KHB og áritaði bók sína “Hann er sagður bóndi“. Síðan Vil-
hjálmur hætti þingmennsku hefur hann helgað starf sitt ritstörfum
og hyggst halda áfram á þeirri braut, enda lítt merktur „elli“ kerl-
ingu.
Hvað er Iangt síðan þú hættir ingasögur, sem er byggðasaga
þingmennsku? Mjófirðinga.
bók allt þitt æviskeið eða verða
þetta fleiri bækur?
Ég ákvað það að hafa þetta bara
yfir allt tímabilið, frá vöggu til
þessa dags og hafa þetta í frekar
stuttu formi. Ég forðast endur-
tekningar að því leyti, að ég segi
ekki mikið frá sveitungum mínum,
ég segi jú frá þeim í Mjófirðinga-
sögunum. Sama er að segja um
landsmálapólitíkina, því henni hef
ég gert rækileg skil í ævisögu
Eysteins Jónssonar.
Það eru orðin 12 ár síðan. Ég
hætti 1979 í desember, þá voru
aukakosningar. Ég notaði tæki-
færið þá til að koma mér út úr
pólitíkinni, þó að væri reyndar
nýbúið að kjósa mig til fjögurra
ára, en þetta var upplagt tækifæri,
Halldór var tilbúinn að taka við.
Tókstu þá strax til við að skrifa?
Já, fyrst og fremst. Á veturna
hef ég verið að grúska í þessu fyrir
sunnan. Þetta hefur verið mikil
vinna við heimildasöfnun og ég hef
mikið haldið til á Landsbóka- og
þjóðskjalasafninu, sérstaklega í
sambandi við Mjófirðingasögurn-
ar. Á sumrin hef ég nú verið heima
á Brekku og verið að vinna þar hin
og þessi störf, en jafnframt verið í
prófarkalestri og prentsmiðju-
vinnu.
Hvað eru bækurnar þínar
orðnar margar?
Þær eru orðnar 9 núna, sú 10. er
í vinnslu, þ.e. fjórða og síðasta
bindið sem ég hef kallað Mjófirð-
Þessa dagana eru að koma út
æviminningar þínar. Spannar sú
Eigum við von á fleiri bókum frá
þér í framtíðinni?
Vilhjálmur áritar bók fyrir Þorstein Sveinsson, fyrrv. kaupfélagsstjóra. Auðvitað
þurftu þeir félagarnir margt að spjalla og rifja upp í leiðinni. Austramynd: Aþ.
Já, ég hugsa að ég haldi þessu
áfram meðan ég hef góða heilsu.
Ég held ég fari ekki í að taka mér
neitt annað nýtt fyrir hendur og ég
hef gaman af þessu. Ég þarf að
ganga frá síðasta bindinu af Mjó-
firðingasögunum, en svo hef ég nú
ekki formað neitt um framhaldið.
Datt þér í hug, þegar þú varst á
fullu í pólitíkinni að þú ættir eftir
að verða afkastamikill rithöfund-
ur?
Ég hef alltaf verið voðalega
lélegur að gera áætlanir fram í
tímann. Þetta hefur einhvern veg-
inn komið af sjálfu sér. Það er nú
eins með ritstörfin, það var ekki
fyrr en um það leyti að ég var að
hætta þingmennsku, að ég var
kominn með þann ásetning að
skrifa eitthvað og þá helst frá
Mjóafirði. Annað var það nú ekki.
Hvar ætlar þú að eyða jólunum
að þessu sinni?
Við ætlum nú gömlu hjónin að
vera heima á Brekku, eins og við
erum vön. Við höfum nú haldið
þessum sið, síðan við fórum að
vera bæði syðra. Ég er nú búinn að
vera 30 vetur að minnsta kosti í
Reykjavík en alltaf heima á jólun-
um.
Þú segist vera búinn að vera 30
vetur í Reykjavík, ert þú samt
ennþá Mjófirðingur í hjarta þínu?
Já, ég er það, og ég kem víst inn
á það einhversstaðar í bókinni, að
þetta, að eiga alltaf víst athvarf á
Brekku, hefur átt sinn þátt í að
gera dvölina í Reykjavík bærilega
alla þessa vetur.
Hlakkar þú alltaf til að koma
heim?
Já, maður fer svona, þegar líður
að heimför, að hlakka til þess að
koma austur, þó mér líki ágætlega
fyrir sunnan og sé þar í návist
Jóhann Björnsson, fyrrum bóndi á Ei-
ríksstöðum á Jökuldal, fær sitt eintak
áritað. Austramynd: Aþ.
minna, því ég bý í sama húsi og
Hjálmar sonur. Og ekki er maður
einmanna, hvorki hvað varðar
ættingja eða vini, því kunningja
hefur maður eignast marga í
gegnum árin. Ég vil nota þetta
tækifæri til að senda lesendum
Austra hlýjar kveðjur, þetta er
blað sem ég átti þátt í að stofna og
var lengi að skrifa í. Og mér þykir
merkilegt, þegar ég lít til baka að
okkur skyldi takast að halda í því
lífinu, því ósköp var það nú veikt
líf og vanburðugt fyrstu árin,
komst þetta niður í fjögur blöð á
ári. Svo fluttist blaðið í Egilsstaði
og Jón Kristjánsson tók við og þá
varð þetta vikublað. Svo kom
kvenfólkið í spilið og þá varð þetta
glæsilegt nútímablað og það er því
gaman að líta yfir farinn veg. En
svo vil ég svona í lokin ítreka jóla-
og nýárskveðjur til allra lesenda
blaðsins og óska þeim velfarnaðar
á nýju ári. Aþ
„Hann er sagður bóndi“ er nafnið á nýútkominni ævisögu Vilhjálms
Hjálmarssonar. Eftirfarandi kafla úr bókinni valdi höfundur sjálfur
til birtingar í Austra
Óbjörgulegt bókhald
Eitt sinn komu að máli við mig
tveir stúdentar úr Félagsvísinda-
deild Háskóla íslands. Þeir höfðu
meðferðis heljarmikinn spurninga-
lista um alþingismenn og amstur
þeirra dag frá degi og varðaði
verkefni stúdentanna til lokaprófs,
minnir mig. Við lauslega athugun
læddist að mér sá grunur að verk-
efni þetta væri ef ekki þýtt úr
„amerískensku" þá í það minnsta
hannað eftir fyrirmynd frá U.S.A.
þar sem þingmenn kváðu hafa
þjálfaðan sérfræðing á hverjum
fingri auk vélvæddrar og vel mann-
aðrar skrifstofu.
Svo mikið var víst að bókhald 5.
þingmanns Austurlandskjördæmis
var gersamlega ófullnægjandi
gagnvart akademíunni. Ég gat til
dæmis ekki upplýst hve mörg bréf
ég skrifaði á dag að jafnaði. Því
síður hafði ég á hreinu hvað
margar mínútur tæki að semja
nefndarálit eða reka erindi úti í
bæ. Bókhald mitt sýndi ekki einu
sinni hve oft ég hafði heiðrað
stofnanir ríkisins með nærveru
minni eða heimsótt sendiráð ann-
arra þjóða.
Mér þótti þetta afar leiðinlegt
og fór hjá mér að vera staðinn að
svona óvönduðum vinnubrögðum.
En til þess að gera hinum ungu vís-
indamönnum einhverja úrlausn
bauðst ég til að sitja fyrir svörum
hjá þeim stundarkorn. Seinna
sýndu þeir mér afraksturinn sem
mér virtist framar vonum og allra
bestur endirinn: „Hefur ekki af-
skipti af utanríkismálum."
Á þeytingi
Enda þótt bókhald þingmanns-
ins stæðist ekki staðlaðar spurn-
ingar háskólastigs var mér ekki alls
varnað á því sviði. f fjögur ár,
1970-’73, hef ég skrifað niður
ferðir mínar, hvert farið, hvað
lengi er dvalið á hverjum stað og
hvað ég hafði fyrir stafni í stórum
dráttum. Við árslok hef ég síðan
gert upp — í heilum dögum — á
þessa leið:
______________________1970 1971 1972 1973
1. Heima á Brekku 120 91 97 83
2.1 Reykjavík, Alþingi 138 158 180 145
3. í Reykjavík, annað 32 30 26 48
4.1 kjördæmi____________75 86 63 89
Þetta bókhald var ekki fært af
vísindalegri nákvæmni. Þó mun
það allt satt og rétt er þar stendur
svo langt sem það nær og er því
óneitanlega dálítið fróðlegt.
Viðveran heima á Brekku var
mjög slitrótt og kemur fram að
hún hefur skipst í 16-22 tímabil
hvert ár. Einnig að dvalist er
heima á stórhátíðum og fleiri til-
haldsdögum. Nokkuð var legið
yfir síma og fengist við skriftir,
annars í búskap. — Með þeim
tíma, sem setið er á Alþingi, tel ég
skyld störf, til dæmis fundi í fjár-
veitinganefnd og þingflokki. —
Annað í Reykjavík er einkum hjá
bændasamtökunum. — Undir 4.
lið hef ég svo fært ferðir og funda-
höld á Austurlandi, bæði varðandi
þingmennskuna og almenn sveitar-
stjórnar- og félagsmál.
Þó þetta yfirlit nái aðeins yfir
fjögur ár af miklu lengri ferli segir
það sína sögu og gefur bendingu
um háttu dreifbýlisþingmanna á
liðnum árum. Verður þó auðvitað
að hafa í huga að engir tveir menn
haga störfum sínum allaðeinu og á
þessum vettvangi að minnsta kosti
breytast störf einnig á frá ári.
Tvær hliðar
Það er ævinlega gaman að vera á
ferð þar sem maður er velkominn.
Á Austurlandi er alþingismönnum
tekið fagnandi, gert við þá vel og
jafnan sagt að skilnaði: Þið eruð
bara allt of sjaldan á ferðinni!
Þetta er ekki amalegt.
Eitt vorið þegar ég var að störf-
um syðra hittist svo á að ég fór
fjórum sinnum austur með stuttu
millibili að hitta fólk að máli. Það
voru landsmálafundir, fundir í
sýslunefnd, búnaðarsambandi,
kaupfélagi og þar fram eftir götun-
um. Var ég búinn að sitja samtals
á níu fundum þegar ég hélt suður
úr síðustu ferðinni af þessum
fjórum.
—„Sjaldséðir hvítir hrafnar,"
sagði kunningi minn sem ég hitti á
flugvellinum. Mérdauðbrá. „Laun
heimsins" o.s.frv. En jafnskjótt
hlýnaði mér um hjartarætur —
mín var þá svona sárt saknað!
Nokkrum vikum seinna upphóf-
ust leiðarþing'og fórum við jafnan
tveir saman, framsóknarþing-
menn. Þá komu í ljós sem oftar
tvær hliðar á sama máli. Á daginn
ókum við um fagrar byggðir. Hvar-
vetna sáust verkin mannanna,
framkvæmdir og byggingar af
ýmsu tagi, framleiðsla mikil í
mörgum greinum. Og við hittum
margt fólk og nutum gestrisni og
góðrar fyrirgreiðslu í hvívetna.
Síðan var sest niður á auglýstum
stað og tíma og mál rædd af ein-
urð, kurteisi og fjöri fram eftir
kvöldi.
En nú hafði skipt um svið. Innan
fjögurra veggja fundarstaðar forð-
uðust ræðumenn eftir föngum að
nefna það sem þokast hafði til
réttrar áttar á svæðinu síðustu
messeri en sneru sér einhuga að
því sem ógert var. (Góðfús lesari
athugi að engin regla er án undan-
tekninga).
Hvenær-----------?
Skemmtilegt atvik á fundi á
Jökuldal sýnir þetta í hnotskurn.
Eins og margir vita er sú sveit
býsna löng og langt á milli bæja á
köflum. Var lengi tvísýnt um raf-
lögn að fjarstu bæjum en það leyst-
ist farsællega. Urðu þingmenn
fegnari en frá megi segja. Og þakk-
látir starfsmönnum rafveitnanna
sem ekki létu sitt eftir liggja, ég
segi ekki meira.
Já, svo var leiðarþing á Skjöld-
ólfsstöðum, líflegt að vanda og
vikið að mörgu. Engtnn minntist á
rafmagnið enda var það komið á
hvern bæ og málið því úr sögunni.
Þá er það, ég held í lokaorðum,
að annar komumanna getur ekki á
sér setið og segir sem svo að mikið
hafi þetta verið gott með raf-
magnið sem nú sé komið um Dal
allan. Hann hafði varla lokið setn-
ingunni þegar gripið var fram í og
allharkalega: Hvenær fáum við
þriggja fasa rafmagn? (Margar
sveitalínur eru einfasa. Þriggja
fasa lögn er miklu dýrari en að
sumu leyti hagkvæmari notend-
um).
Raunsæisfólk
Það var annars eftirtektarvert
og bar fagurt vitni um raunsæi
Austfirðinga að á leiðarþingum
var nær aldrei rætt um of háa
skatta og aðrar álögur samhliða
því að krafist var umbóta. En ég
hef aldrei botnað í því þegar til
dæmis alþingismenn og aðrir kjörn-
ir fulltrúar margra krefjast í senn
lækkunar skatta og hærri framlaga
til framkvæmda og þjónustu.
Um tíma var ég hálfleiður yfir
eintóna málflutningi góðkunningja
minna á leiðarþingum og við fleiri
tækifæri. En svo rann það upp
fyrir mér að þetta var vinnuhag-
ræðing, hitt hefði verið eins og
hver önnur tímasóun að fjasa um
það sem var búið og gert!
Þó jafnan væri líflegt á fundum
okkar alþingismanna heima í hér-
aði og fundasókn yfirleitt dágóð að
mínu mati þá var hún varla í sam-
ræmi við orðræður manna um að
við létum lítið sjá okkur. Og eitt
sinn kepptum við óvart um aðsókn
við leikflokk úr Reykjavík, mig
minnir á Hornafirði, og stóðumst
honum ekki snúning.
Engin miskunn hjá
Magnúsi
Stöku sinnum fengum við líka
fullt hús en ekki kom það alltaf til
af góðu!
Eitt sinn breytti Alþingi með
lögum, að tillögu okkar austan-
manna, hreppamörkum milli Reyð-
arfjarðar og Eskifjarðar. Reyð-
firðingar létu land fyrir botni Eski-
fjarðar sem hinir hrepptu. Litlu
seinna fór ég til fundar við
flokksbræður mína á Reyðarfirði.
Fundarsókn var í hámarki og ég
fékk vitanlega orð í eyra. Enginn
lætur af hendi lönd sín með ljúfu
geði. Nokkru seinna þegar í ráði
var að flytja hluta af starfsemi- vega-
gerðarinnar frá Reyðarfirði þóttist
ég jafna metin nokkuð. Mér virtist
þetta óeðlilegt og beitti mér gegn
flutningunum. Sýna þessi atvik að
ekki er alltaf hægt að gera öllum til
hæfis.
Um þessar mundir kom upp
örlítið svipað mál á Seyðisfirði og
olli metfundarsókn á leiðarþingi
þar.
Símstöðvarstjórinn á Seyðisfirði
var jafnframt umdæmisstjóri Pósts
og síma á Austurlandi. Nú hafði
landssíminn komið upp tækni- og
viðgerðaþjónustu á Egilsstöðum
ásamt varahlutalager. Og þar
greinast höfuðleiðir landssímans
um Austurland. Var ráðgert að
færa umdæmisstjórastarfið yfir á
stöðvarstjórann á Egilsstöðum.
Mér þótti þetta eðlilegt en Seyð-
firðingar voru því andvígir. Mót-