Fylkir - des. 2019, Síða 10

10 FYLKIR - jólin 2019
°
°
svifamikill og kom víða við. Auk
hússins eignaðist hann hlut í
bátum, og samkvæmt fasteigna-
skrá frá 1918 átti hann rúmlega
60 rúmmetra fiskhús í Skipasandi,
284 fermetra þerrireit við Uppsali
og u.þ.b. tveggja dagsláttu tún í
ræktun í Dalaheiði.
Heimilishald í Steinholti hefur
eflaust endurspeglað umfang
húsbóndans og breytingarnar í
samfélaginu. Væntanlega hefur
verið nóg að bíta og brenna, hús-
næðið var rúmgott, rafmagn og
vatn, 2 eldavélar og hitað upp með
kolum. Heimilistæki önnur hafa
þó verið fá þar eð rafmagnstæki
höfðu ekki enn hafið innreið sína
inn á heimili í Eyjum. E.t.v. var þó
komið útvarp á Steinholtsheim-
ilið seinustu árin fyrir flutning, en
ríkisútvarpið hóf göngu sína 1930.
Á lóðinni var svo fjósið með mjólk-
andi kú og ilmandi hey í hlöðunni.
Steinholtssystkinin hafa alist upp
í nálægð við atvinnulífið, stutt var
niður í Skipasand í fiskhús föður
þeirra, þar sem fiskurinn af báti og
bátum hans var verkaður. Á sumrin
hafa þau væntanlega hjálpað til á
þerrireitnum við Uppsali og víðar,
breitt út saltfisk, staflað honum
og umstaflað, en slík verk voru
fyrst og fremst á herðum eldra
fólks, kvenna og barna. Á sólríkum
sumardögum var Heimaey þakin
snjóhvítum saltfisksbreiðum langt
upp frá sjávarsíðunni.
Fleira fólk og fyrirtæki
Þótt fjölskylda Kristmanns og
Jónínu stækkaði ört, var Steinholt
stórt og mikið hús, þar sem vítt
var til veggja og hæðir tvær auk
kjallara. Því var hægt að koma fyrir
leigjendum til lengri eða skemmri
tíma. Kristmann var útgerðarmað-
ur, en altítt var, að sú stétt manna
skyti skjólshúsi yfir bátsverja sína,
sem sóttu sjóinn á báti eða bátum
viðkomandi. Voru þeir gjarnan
ráðnir upp á gistingu og kost, svo
oft hefur verið mannmargt í Stein-
holti. Þá mun húsfreyjan einnig
hafa verið með kostgangara, þ.e.
vertíðarfólk sem eingöngu var hjá
henni í fæði.
Friðbjörn (1885-1957) og Eirikka
Guðrún (1888-1970), systkin hús-
bóndans, höfðu flutt til Eyja í kjöl-
far hans og fengu inni hjá bróður
sínum í hinu nýja, glæsilega húsi,
sem hann hafði látið byggja. Voru
þau titluð sem vinnufólk á heim-
ilinu fyrstu árin. Sambýliskona
Friðbjörns var Valdimara Ingibjörg
Hjálmarsdóttir (1886-1969), en
þeim fæddist sonur í húsinu árið
1908, Óskar (1908-1992), en annan
son, Alexander Samson (1907-
1907), misstu þau árið áður. Þessi
fjölskylda átti eftir að eiga heima
á ýmsum stöðum í Eyjum, síðast á
Herjólfsgötu 12A árið 1930. Fleiri
úr fjölskyldu húsbóndans í Stein-
holti fengu inn í húsinu, s.s. móðir
hans, Sigurveig Samsonardóttir
(1854-1930).
Barnsfæðingar voru tíðar í Stein-
holti á þessum fyrstu áratugum
hússins. Auk húsfreyjunnar, sem
fæddi og missti einnig barn,
eignuðust hjónin Ingibjörg Þor-
steinsdóttir (1883-1949) og Þor-
steinn Hafliðason (1879-1965),
son árið 1910, Bjarna Eyþór (1910-
1946). Bjuggu þau þá í húsinu
með 2 önnur börn sín og móður
Ingibjargar, Agnesi Hannesdóttur
(1850-1927). Þorsteinn stundaði
bæði skósmíðar og sjómennsku
í Eyjum, en fjölskyldan bjó víða í
bænum áður en hún flutti á brott
árið 1946. Lærlingur Þorsteins, Sig-
urður Jónsson (1888-1916), stund-
aði einnig um tíma skósmíðar í
Steinholti.
Fólk kom í Steinholt og fór þaðan
á áratugum fjölskyldu Kristmanns
og Jónínu í húsinu án þess að það
þætti meira fréttnæmt en flutn-
ingar annars fólks milli húsa eða til
og frá Eyjum. Þó kom fyrir, að bæj-
arblöðin festu á prent heimsóknir í
húsið, reyndar löngu eftir að þeim
var lokið. Þórarinn Kristjánsson
(1886-1943), verkfræðingur, síðar
hafnarstjóri í Reykjavík, fékk t.a.m.
að halla höfði sínu undir þaki
Steinholts, en hann dvaldi sumar-
langt árið 1914 í Eyjum í tengslum
við gerð hafnarinnar. Dvöl Þórarins
í húsinu rataði inn á síður Eyja-
blaðsins Fylkis áratugum síðar, en
þar var birtur gamanbragur um
hann, þar sem sama setningin var
margendurtekin: ... „Svalt er hjá
Kristmanni á kvöldin“. Væntanlega
er höfundur að tengja starf Krist-
manns í Íshúsinu við dvöl Þórarins
á heimilinu?
En fleiri gistu í Steinholti en ein-
staklingar og fjölskyldur. Nú voru
fyrirtæki í bænum farin að líta hýru
auga til hússins. 30. október 1919
kom fyrsta útibú Íslandsbanka í
Vestmannaeyjum sér fyrir í kjall-
araherbergjunum í Steinholti, sem
sneru að Kirkjuveginum. Neðsti
hluti vegarins lá á þessum tíma á
milli hússins og Rafstöðvarinnar
og bankinn því í alfaraleið. Síðar
var vegurinn færður vestur fyrir
Rafstöðina. Útibú Íslandsbanka
flutti seinna í húsið Tungu, Heima-
götu 4, og þaðan að Heimagötu 1.
Úr peningaviðskiptum og
geymslu fjármuna hýsti Stein-
holt næst viðgerðir á skófatnaði
auk heimilisrekstursins. Árið 1926
birtust í Eyjablaðinu tilkynningar
frá Eyjólfi Eyjólfssyni (1902-1966),
þar sem hann auglýsti „Bestar og
ódýrastar skóviðgerðir“ og stað-
setti þær í Steinholti, trúlega í
fyrrverandi peningahirslum kjall-
arans! Eyjólfur lauk skósmíðanámi
hjá Sófusi Guðmundssyni í Eyjum,
en hann var fæddur í Ölfusi og
bjó í 8 ár i Vestmannaeyjum. Hann
hafði fengið beinbólgu ungur að
aldri, sem leiddi til fötlunar á fæti.
Eyjólfur rak verkstæði sitt a.m.k. í 4
ár í Steinholti, en í september 1930
tilkynnti hann viðskiptavinum
sínum í Eyjablaðinu Víði, að hann
muni „leggja niður vinnustofu“
sína. Flutti hann sama ár til Reykja-
víkur og keypti skósmíðaverkstæði
í höfuðborginni að Týsgötu 7.
Á meðan fyrirtæki voru að koma
sér fyrir í Steinholti hélt fjölskyldu-
líf áfram að blómstra þar. Ágústu
Hansínu Petersen Forberg (1905-
1987) og Ólafi Magnússyni (1903-
1930), ritstjóra Víðis, fæddist sonur,
Ólafur (1928-1984), í húsinu, en fyr-
ir var annar sonur, Magnús (1926-
1990). Hjónin fluttust skömmu
síðar til Reykjavíkur vegna þess að
Ólafur eldri veiktist af berklum. Þá
eignaðist elsta dóttir Steinholts-
hjóna, Júlíana Kristín, tvær dætur,
Jónínu Kristínu (1930) og Magneu
Kristólínu (1932-1998) á tveggja
ára bili með eiginmanni sínum,
Kristjáni Magnússyni (1909-1979).
Fjölskyldan flutti til Reykjavíkur
1934.
Verslun með peninga og skófatn-
að hafði ratað undir þak Steinholts
á öðrum og þriðja áratugnum, og
enn bættist við fyrirtæki, sem fékk
inni í húsinu á þeim fjórða. Um ára-
mótin 1934/ 1935 birtist auglýsing
í Víði frá Verslun Gunnl. Loftsson,
þar sem í boði voru appelsínur: „15
stykki fr. 2 krónur“. Þessi verslun
hafði verið til í Eyjum a.m.k. frá
1928, en auglýsti hvorki fyrr né
síðar vörur sínar frá Steinholti.
Mikil umsvif höfðu verið hjá Krist-
manni Þorkelssyni þá áratugi, sem
hann hafði búið í Eyjum. Heimilis-
lífið hafði blómstrað sem og hagur
fjölskyldunnar. Óveðurský voru
þó skammt undan. Frá 1930 var
kreppan mikla skollin á með öllum
sínum þunga, fiskafurðir hríðféllu
í verði, og margir útgerðarmenn
urðu að láta í minni pokann fyrir
henni. Ekki er ólíklegt að versn-
andi lífsafkoma hafi m.a. valdið því
að hjónin, Kristmann og Jónína,
ákváðu að kveðja samfélagið í Eyj-
um, sem hafði fram að því reynst
fjölskyldunni svo gjöfult. Hjónin
fluttu til Reykjavíkur, en Kristmann
stundaði þar m.a. útgerð í Sand-
gerði og síðar verslunarstörf í Ed-
inborg. Hann lifði konu sína, sem
dó árið 1957, og lést 1972. Börnin
settust öll nema eitt að á fasta-
landinu og áttu ekki afturkvæmt á
bernskuslóðir nema sem gestir.
Kristmennska
Kristmann í Steinholti var m.a.
starfsmaður Ísfélagsins í Eyjum og
var þekktur sem slíkur, „Kristmann í
Íshúsinu“. Hann lagði gjörva hönd
á margt, sem hefur glatast í tímans
rás. Tjáningarmáti hans hefur þó
varðveist, orðið nokkurs konar
arfleið Kristmanns, sögur um mis-
mæli og glettni, sem enn eru
jafnvel til í minni elstu, núlifandi
kynslóðar Eyjamanna. Eftirfarandi
sögur voru hafðar um Kristmann
frá sonarsyni hans og birtust í
Morgunblaðinu undir fyrirsögn-
inni, „Kristmennska“.
Eitt sinn kom skip til Eyja með
vörur til Ísfélagsins. Um það leyti,
sem uppskipun átti að hefjast, fór
rafmagnið. Kristmann snaraðist þá
í símann og hringdi í rafveituna og
mælti: „Þetta er Ísmann í Kristhús-
inu. Það er komið skip með ol og
kolíu og ekkert hægt að gera fyrir
dimmuleysi“.
Annað tilvik segir frá því, er Krist-
mann þurfti að koma boðum til
undirmanns síns um að fara með
hestinn og skola hann að innan og
setja hestvagninn á beit!
Kristmannsbræður
Steinholt var áfram í eigu fjöl-
skyldu Kristmanns og Jónínu eftir
flutning þeirra úr Eyjum haustið
1933. Elsti sonur hjónanna, Ingi,
hafði kvænst Sigríði Þorgilsdóttur
(1904-1991) árið 1929 og flutti
fljótlega inn með konu sinni. Þar
bjuggu þau a.m.k. til ársins 1941,
en Ingi starfaði m.a. sem banka-
gjaldkeri. Fjölskylda Inga og Sig-
ríðar hélt síðar til Reykjavíkur með
viðkomu í Knarrahöfn, Fífilgötu 8.
Ungu hjónin eignuðust 3 börn í
Eyjum, sem öll fæddust í Steinholti:
Kristján Ágúst (1931-2017), Jónínu
Þóru (1934) og Unni Dóru (1934).
Þær systur fluttust báðar síðar til
Bandaríkjanna.
Eitt barna þeirra Kristmanns og
Jónínu, Karl, festi rætur til fram-
tíðar í Eyjum. Kalli Kriss bjó í Stein-
holti með eldri bróður sínum og
hans fjölskyldu á meðan þeirra
naut við. Hann hóf snemma versl-
unarrekstur, sem hann byggði á
verslunarleyfi móður sinnar frá
1931. Kalli var óragur við að láta
reyna á nýjar hugmyndir í rekstr-
inum og seldi m.a. kaffi, Fellskaffi,
sem hann brenndi sjálfur í útihúsi
við Steinholt. Þá vafðist ekki fyrir
honum að leita sér frekari mennt-
unar og þekkingar í verslunar-
fræðum, er hann hélt í því skyni
utan til Þýskalands seint á fjórða
áratugnum. Kom hann aftur heim
til Eyja reynslunni ríkari rétt fyrir
stríð. Kalli gerðist umboðsmaður
fyrir ýmis fyrirtæki á staðnum, s.s.
Flugfélag Íslands, sem var með
skrifstofu í fyrrnefndu útihúsi. Þá
var hann einnig þar með verslun.
Steinholt stóð fyrir austan
Kirkjuveginn, en við stækkun Raf-
stöðvarinnar árið1934 var veru-
lega þrengt að húsinu. Myndaðist
því mjótt sund á þessum hluta
vegarins með háum húsgöflum
Rafstöðvarinnar á annan veginn
og Steinholts til hins. Gátu bæj-
arbúar gengið Kirkjuveginn alveg
við vesturhlið hússins að verslun/
skrifstofu Kalla Kris, en aðeins voru
nokkrir faðmar yfir að austurgafli
Rafstöðvarinnar hinum megin, þar
sem þrengst var.
Kalli drukknaði í höfninni árið
1958 aðeins 47 ára gamall. Á
meðal barna hans er Kristmann
(1945), kunnur borgari í Eyjum, en
hann hélt áfram verslunarrekstri
föður síns samkvæmt verslunar-
leyfi ömmu sinnar og byggði upp
öflugt heildsölufyrirtæki, sem enn
er starfandi.
gestir og gangandi
Gestagangur hjá þeim Krist-
mannsbræðrum var allnokkur
eftir að þeir tóku við búsforráðum
í Steinholti eftir flutning foreldra
þeirra og yngri systkina til Reykja-
víkur. Væntanlega hafa herbergin
á loftinu sem og í kjallara staðið
ferðalöngum milli húsa í bænum
til boða og einnig meginlandsbú-
um, sem freistuðu gæfunnar í
Eyjum. Að venju stöldruðu gestir
mislengi við, einstaklingar og fjöl-
skyldur.
Lúðvík Jónsson (1904-1983) bak-
ari var heimamaður, oft kenndur
við Haga, Heimagötu 11 í Eyjum,
fékk leigt hjá þeim bræðrum um
tíma ásamt konu sinni, Lovísu Guð-
rúnu Þórðardóttur (1901-1993) og
tveimur dætrum, Ástu (1930-2012)
gamli Kirkjuvegurinn, neðsti hlutinn, eins og hann leit út á dögum Kristmanns og fjölskyldu hans,
Borgarhóll til hægri og síðan Steinholt gegnt Rafstöðinni.
Sigríður Þorgilsdóttir og Ingi Kristmanns, húsbændur í Steinholti á
fjórða áratugnum.
Kalli Kriss bjó með fjölskyldu
Inga bróður síns í Steinholti og
var ungur kominn á kaf í kaup-
mennsku.
Ákall til húsmæðra í Eyjum! Kalli Kriss auglýsir af mikilli háttvísi
kaffibrennslu frá Steinholti í Eyjablaðinu víði frá 1937 og dregur
ekkert undan um gæðin!