Safnablaðið Kvistur - 2019, Síða 6

1.b. Þrátt fyrir að vera illa skrifuð,
þá nær nýja tillaga ICOM að orða
sumar af mikilvægustu áskorunum
samtímans. Hún gæti verið lesin með
öfugum formerkjum sem upptalning
á því sem flest söfn gera ekki; þau
nota ekki safneignina og þá vísinda-
legu þekkingu sem aflað er innan
þeirra, tungumál sýninganna, rýmið
sem þau hafa til ráðstöfunar og um-
gjörðina til að þjóna nærumhverfinu.
Í staðinn þá þjóna sum þeirra starfs-
frama safnstjórans og sérfræðing-
anna, önnur sjá um að koma stjórn-
málamönnum áfram, eða draga vagn
ferðamálaiðnaðarins. Auðvitað sinna
þau rannsóknarstarfi, fræðslustarfi
og hafa menningaráform en þessi
atriði eru ákvörðuð af starfsfólkinu
og eru á þeirra forsendum. Án þess
að ráðfæra sig eða taka með í reikn-
inginn þarfir, menningu og tungu-
mál eðlilegra viðtakenda, sem er
samfélagið umhverfis safnið.
Safnið er hlekkur í neti vísindalegra–,
menningarlegra–, og fræðslustofn-
anna sem gegna hlutverki, þau ættu
að vinna saman að velferð og þró-
un samfélagsins: Háskólar, skólar,
bókasöfn, skjalasöfn – allar gerðir
samfélagslegra stofnana deila ábyrgð í
notkun, varðveislu og fræðslu um arf-
leifðina. Þar er ekkert nýtt á ferðinni
en ef söfn ná ekki markmiðum sín-
um, þá ættum við ekki að breyta skil-
greiningu þeirra, heldur starfseminni
á þá leið að þau þjóni á skilvirkan hátt
samfélaginu sem þau tilheyra.
2.a. Ég myndi ekki orða það svona,
heldur er það þannig að söfn
standa frammi fyrir róttækum
valmöguleikum.
Þau geta ákveðið að þjóna smekk og
væntingum þeirrar mergðar ferða-
manna sem ferðast frá einu safni til
annars og fámenns hóps menntaðra
og menningarlegra gesta; þetta á við
um flest stærstu söfnin sem eiga dýr-
mætasta safnkostinn og mestu pening-
ana til að eignast einstök listaverk og
útbúa risastórar sýningar. Það er þetta
sem í nýlegri grein í Time var kallað
„iðnaður“. Hér hefur valið þegar átt sér
stað og það mun ekki breytast á næst-
unni. Nýja tillaga ICOM og fylgjendur
hennar munu ekki breyta því. Eða:
Þau geta ákveðið að breyta aðferðum
sínum, dagskránni og aðlagað tungu-
málið nærsamfélaginu, m.ö.o. þau
geta sett það efst á dagskrá að þjóna
samfélaginu eins og það leggur sig,
eftir getu, og með því orðið fulltrúar
alheimsarfleifðar þessa samfélags.
Þetta er háð þremur tengdum þátt-
um, skilningi og eldmóði starfsfólks,
samkomulagi og stuðningi fjármála-
valdsins og valdhafa í stjórnmálum,
virkri þátttöku einstaklinganna í
samfélaginu sem um ræðir, hér ekki
aðeins í hlutverki neytenda heldur
samstarfsmanna.
Seinni kosturinn á við um stærstan
hlut safna, sem eru lítil og fátæk og
sjaldan heimsótt af ferðamönnum.
Þau eru stundum einu menningar-
stofnanir samfélagsins. Ef og þegar
þau setja samfélagsleg verkefni á
dagskrá, þá munu þau sjálfkrafa
fjalla um mál sem eru mikilvæg
fólki. Þau miðla þeim til fólksins,
í safninu eða það sem betra er, utan
safnveggjanna, framsett á skýran
og aðgengilegan hátt.
Það eru mörg góð dæmi um slíka ferla,
í fjöldamörgum löndum, stórum og
lítlum, ríkum og fátækum. Ítölsk vist-
söfn (en. Ecomuseums), Mexíkósk sam-
félagssöfn, Brasilísk frumbyggjasöfn,
Vestur-Afrískir menningarbankar
(en. Culture Banks) hafa sannað að það
virkar, þrátt fyrir mikið erfiði, enda
eru þau ekki alltaf álitin alvöru söfn.
2.b. Rannsóknir verða alltaf skylda
safna, en á nýjan máta. Rannsókn ætti
að vinna jafnt meðal þeirra lærðu og
þeirra sem vita. Þau lærðu eru fræði-
menn sem nýta sér eigin rannsóknar-
bakgrunn á arfleifðina í felti og í
rannsóknarstofunni, á meðan þau sem
vita eru einstaklingar í samfélaginu,
raunverulegir eigendur arfleifðarinnar
sem búa yfir styrkri þekkingu, bæði
sinni eigin og þeirri sem er sameigin-
leg, á hlutum, landslagi, hefðum, and-
legri sannfæringu, og ættu að koma
til greina sem meðhöfundar hverrar
rannsóknar, sýningar og útgáfu sem
eru tengdar arfleifðinni þeirra.
Varðveisla hefur tvær ólíkar merk-
ingar hérna. Annars vegar er það varð-
veisla safnkosts, sem verður að vera
tryggð, að minnsta kosti eins lengi og
safnkosturinn er mikilvægur og hefur
gildi. Á hinn bóginn, er varðveisla
lifandi arfleifðar sem felst í að virða
merkingu og sum af helstu einkenn-
um hlutarins, líka ef notkun hans
hefur breyst og honum umbreytt til að
gegna nýju hlutverki. Varðveisla gæti
í sumum tilfellum kallað á varðveislu
minninga um arfleifð á ljósmyndum
eða með annari tækni, þegar uppruna-
legi hluturinn eða hefðin er horfin.
Samtímamálefni þarf alltaf að tengja
arfleifðinni. Samfellu í náttúru og
menningu þarf til að útskýra og gera
samhengið skiljanlegt í því sem gerist
í dag og á morgun. Vistsöfn sem eru
tileinkuð þátttöku nærsamfélaganna,
þróun þeirra og sjálfbærri framtíð,
nota fortíðina, minningarnar, arfleifð-
ina í hlutum og hefðum sem frjóan
jarðveg, til að rækta framtíðina.
Hugues de Varine er fyrrum formaður
ICOM (1965–1974) og ráðgjafi á sviði
staðbundinnar samfélagsþróunar, með
áherslu á vistsafnafræði og samfélags-
lega safnafræði (1990–2013).
Ég dáist að fólki sem finnst það
geta skilgreint safn „fyrir 21
öldina“ á tveimur fyrstu áratug-
um þessarar aldar og sér fyrir
sér stofnun sem mun þjóna fólki,
segjum eftir fimmtíu ár. Heimur-
inn breytist svo hratt að hvert
og eitt safn þarf annað hvort að
aðlagast nýjum aðstæðum og
nýjum samfélagslegum þörf-
um – óháð hvaða skilgreiningu
sem er – eða deyja (sem gerist í
mörgum löndum, söfn hverfa af
sjónarsviðinu því þau koma ekki
lengur að gagni).
6