Freyr - 15.11.1967, Page 12

löglega forfölluð, hún lá endilöng í skorn-
ingi úti fyrir þegar lýsti af degi. Skotið
hafði náð tilætluðum árangri.
■—o—
Á 422 blaðsíðum, sem sumar eru mynd-
skreyttar, standa að sjálfsögðu mörg orð,
en það er líka margt hægt að segja þegar
safnað hefur verið heimildum, er ná yfir
meira en hálfa aðra öld. Um það er getið
í gömlum heimildum, að á umræddu lands-
svæði hafi hjarðmennska hafizt um eða
fyrir aldamótin 1800, en í þá daga var fé
fátt og þó nógu margt til þess, að menn
höfðu komizt í kast við þá staðreynd, að á
haustnóttum var það fé miklu vænna, er
gekk í fjöllum og á heiðum en það, er heima
var á sumarbeit, um mýrar og með vegum
fram. Hjarðmennskan var í fullum gangi
um og eftir 1820. Þótt hver hjörð, sem þá
var til heiða færð, teldi ekki meira en svo
sem 300—500 fjár, þóttu það stórar hjarðir
í þá daga því að á stórum búum voru ein-
att ekki nema svo sem 30—50 fjár, aðrir
höfðu miklu færra. Hundrað árum síðar
þóttu það ekki stórar hjarðir, sem töldu
1000—2000 fjár. Það segir sig sjálft, að með
vaxandi fjárfjölda þrengdist á haglendum
heiðanna, en byggðin í dölum og á lág-
lendi hafði aukizt og því meir var um að
gera að koma öllu fé til heiða yfir sumarið.
Og með féð var farið svo snemma sem tök
voru á og heim kom það ekki fyrr en snjóa
fór um heiðalönd. Var það um skeið regl-
an, að smalarnir áttu hvorki að klippa hár
né skegg þá mánuðina, sem þeir gættu
hjarða á heiðum uppi, svo að við skilarétt
að hausti voru mörg loðin höfuð við sund-
urdrátt, og margir atburðir gerðust um þær
mundir, sem óþarft er að lýsa fyrir þeim,
sem fyrr og síðar hafa verið í leitum og
göngum og athafnamenn við réttir á einn
eða annan hátt.
—o—
Norsku hjarðmennirnir, sem gerðu
hjarðmennskuna að ævistarfi, hafa náttúr-
lega haft frá mörgu að segja þegar litið var
yfir langa vegu liðinnar ævi, með tilveru
á heiðum uppi frá maí til septemberloka
eða lengur, á hverju sumrr. Þótt féð væri í
gæzlu allt sumarið, kom það auðvitað fyrir,
að eitthvað tapaðist úr hjörðinni. Því var
efnt til eftirleita og voru það að sjálfsögðu
síðustu athafnir hjarðmannsins það árið.
En ævintýri og harðræði voru ekki sjald-
gæfir atburðir í eftirleitum síðla hausts í
veðraham og á viðsjálum leiðum. Frásagn-
ir um þau efni eru óteljandi, svo sem dýr-
legir dagar, skrýddir ljóma minninganna
þegar um er rætt tilveru hjarðmannsins við
veiði í vatni eða elfu eða kyrrlátar stundir
í berjabrekku móti suðrænni sólarhlýju á
síðsumardegi. Hættulaust var það ekki allt,
enda skeiðið langt, sem til frásagna er fært
og margs að minnast, er gerzt hefur á hálfri
annarri öld.
Á árum Napóleons-styrjaldanna var
hungur og hordauði, meðal manna og
skepna, algengt fyrirbæri á þessum slóðum.
Lifrariktan felldi verulegan hluta fjár-
stofnsins á tímabili á fyrri hluta nítjándu
aldarinnar og svo herjaði fjárkláðinn frá
1840—1860 og færði margan vanda í fang
fjáreigenda. Rándýr og óáran voru einatt
erfiðir féndur við að kljást og upp úr öllu
þessu er sprottin nauðsyn þess að hafa allt
fé í góðri gæzlu árlangt, reka það til heiða
eftir gömlum götuslóðum, sem villidýr
höfðu fyrst mótað í ætisleit, vegfarendur
síðan troðið betur og lagað á leið til verzl-
unarstaða, þegar kaupa þurfti lífsnauð-
synjar fyrir afurðir búanna, og svo komu
hjarðmennirnir með hundruð eða þúsundir
fjár í hverjum hópi, er tímar liðu, vor og
haust, og ollu tjóni og erjur spruttu þegar
féð fór af götunni til beitar í landareignum
bændanna við vegina. Af því spruttu mála-
ferli og svo hinar og þessar reglugerðir og
fyrirmæli, allt í samræmi við viðhorf nýrra
tíma.
—o—
Skipting heiðanna og takmörkun ein-
stakra beitarsvæða hefur orðið brýn nauð-
448
F R E Y R