Freyr - 15.11.1967, Blaðsíða 15

bændur tilfinnanlega á sig þó síðar láti. Að
þeim skuldadögum dregur sem öðrum.
—o—
Við lofum framfarir samtíðarinnar og
segjum miklar sögur af afrekum okkar í
búnaði. Enginn fær mig til að neita þeirri
höfuðstaðreynd, að ræktun hefur stórauk-
izt. En hverjar eru hinar raunverulegu
framfarir okkar í fóðurbirgðamálum?
Hversu traustar eru forsendur þær, sem úr-
skurðir um heybirgðir á haustnóttum eru
reistar á. Þessum spurningum verður ekki
svarað hér. Hitt er víst, að þegar heiðnyrð-
ingur útmánaðanna gnauðar sem hæstráð-
andi í veðurfarinu vikuna út, eða jafnvel
vikum saman, og þó að því ógleymdu, að
oft er hann eftirhreytur eða undanfari
grimmari veðra, er það mörgum bóndanum
meiri raun en talin verður í tölum að
horfa á heystæður sínar standa í æpandi
adsleysi. En fram á þetta þurfa allmargir
íslenzkir bændur að horfa enn í dag. Þessi
staðreynd er uggvænleg svo ekki sé meira
sagt. En hver er orsök þessa? Eru heyin
ofmetin á haustnóttum?
—o—
Forðagæzlu mun að litlu getið í fornum
heimildum hér á landi. Ég hefi ekki orðið
þeirra var í lögbókum okkar hinum fornu,
en játa, að leit mín þangað var of flausturs-
kennd til að fullyrða, að þær hafi ekkert
um það að segja. Sama er og að segja um
forðamat. Þess mun þar lítið minnzt, enda
trauðla um annað að ræða svo, að hins sé
að engu getið. Hitt er staðreynd, að við
höfðum skamma hríð átt yfir löggjöf okk-
ar að ráða eftir endurreisn Alþingis, þegar
forðagæzlumál voru tekin til nokkurrar
meðferðar þar. Fyrstu lögin munu frá 1884.
Þau bera augljós merki þess, að vera frum-
smíði. Málið er þar að mestu leyti lagt í
hendur hreppstjóranna. Þessi lög voru í
aðaldráttum í gildi til 1913, — að vísu með
nokkrum breytingum, en flestum lítils-
verðum, — en þá voru lögin um forða gæzlu
samin, eins og áður var bent á. Þar voru
ákvæðin um forðamat á haustnóttum fyrst
lögfest. Sá þáttur laganna er því búinn að
vera í gildi meir en hálfa öld, enda er hinn
aðalþáttur þeirra búinn að gilda meira en
átta tugi vetra. Þau skortir því ekki ald-
ur til að reynsla gæti sagt sitt í málinu.
Þegar þessa er gætt virðist ekki ótrúlegt,
að til væru sæmilegar tryggar reglur um
forðamat á haustnóttum. Með hugtakinu
„forðamat“ er hér eingöngu átt við mat á
heyjum, sem telja má fullbrotin og fullsezt
og raunar aðeins átt við þurrhey, enda
naumast um sæmilega gilt mat á þurrheyi
að ræða fyrr,
Vothey mun oftast drjúgum auðmetn-
ara.
Sé betur að gáð, mun þar ekki um auð-
ugan garð að gresja. Búalög eru oft furðu
fundvís á að meta til verðs og gildis þau
verðmæti, sem bændur höfðu undir hönd-
um. En þau eru ekki margorð um þetta.
Þó segja þau (í skinnhandriti frá 15. öld):
„Þrern mörkum er mælihlass af töðu (orðn-
ari segja yngri gerðir) en 12 aurum af
lambgæfu heyi. 13 vættir og 20 á að veg-
ast úr mælihlassi en í stæðu 4. álna hátt,
breitt og langt.“
Hér mun að mestu um sömu stærðir að
ræða og lagðar eru til grundvalla í Búalög-
um Magnúsar Ketilss. frá 1775. Þar segir:
„Mælihlass, líka kallað málfaðmur, (það
er að réttu 3 álnir, sem nú ganga hér á
landi á hvern veg, hæð, þykkt og lengd)
og hafi í sér með reknaklyfjum 7 mál-
bandshesta, þ. e. 14 sex fjórðunga klyfjar
eða 28 vættir.“
Þarna kemur að vísu fram nokkur munur
á tölum í rúmmálinu. En þess ber að gæta,
að 15. aldar alin var nokkru styttri en hin
danska alin, sem gilti 1775. Búalög 15. aldar
töldu faðminn 3V2 alin. Þau gera líka ráð
fyrir örlítið meiri þunga í mælihlassi en
Magnús Ketilsson í málfaðmi. En það er at-
hyglisvert, að þungi töðunnar, miðaður við
rúmmál, er að heita má nákvæmlega hinn
sami í mælihlassi 15. aldar, og málfaðmi
F R E Y R
451