Freyr - 15.11.1967, Side 20

FORD og FORDSON
dráttarvélin 50 ára
Á þessu ári eru liðin 50 ár síðan Henry Ford hóf
fjöldaframleiðslu á Fordson dráttarvélum. Það var
hinn 8. október 1917, sem fyrsta fjöldaframleidda
dráttarvélin rann af færibandinu í lítilli verk-
smiðju í borginni Dearborn í Michigan fylki í
Bandaríkjunum. — Aðeins þrem árum síðar kom
fyrsta Fordson dráttarvélin til íslands og var það
Páll Stefánsson frá Þverá, sem flutti hana innn. Frá
árinu 1920 fram til ársloka 1966 hafa alls verið
l’luttar inn 520 Ford og Fordson dráttarvéiar til
Islands. Segja má, að saga Ford og Fordson drátta-
véla sé smækkuð mynd af þróun dráttarvéla í ehild.
AÐDRAGANDINN AÐ SMÍÐI
FORDSON DRÁTTARVÉLANNA
í sjálfsævisögu sinni „Líf mitt og starf“, sem út kom
árið 1922, skýrir Henry Ford frá því, að hann hafi
hugsað um smíði dráttarvéla iöngu áður en hann
fór að hugsa um smíði bifreiða.
Hinar þekktu Ford Model “T” bifreiðar runnu af
færibandinu svo skipti hundruðum þúsunda áður
en Henry Ford hóf smíði dráttarvéla til fjöldafram-
ieiðslu.
Henry Ford ólst upp á sveitabýli föður síns í
Michigan fylki í Bandaríkjunum og strax árið 1886
hóf hann að smíða vél er dregið gæti plóg. „Þau eru
ekki fá skrefin, sem ég hef gengið á eftir plóg“,
sagði hann, „ég veit hversu erfitt og þreytandi það
er og hversu mikið mannslíkaminn slitnar á því
striti.
Hann hreifst af hinum stóru og voldugu eimvögn-
um, sem þegar höfðu verið reyndir og Henry Ford
reyndi að búa til „landbúnaðareimvagna". Fyrsta
tilraunadráttarvélin, sem hann smíðaði (aðallega úr
gamalli sláttuvél) komst ekki nema 35 metra spotta.
Hann smíðaði aðrar vélar, sem reyndust betur, en
svo hvarf hann frá frekari tilraunum að sinni. „Eg
vissi, að það væri lítill vandi að búa til stórar gufu-
dráttarvélar, sem nota mætti á stórum búum“, sagði
Ford“, en kaup á slíkum vélum yrði þá aðeins á
færi ríkustu bænda og mér virtist slík framleiðsla
ekki ómaksins verð“.
Rannsóknir hans heindust nú að vélum, sem
ekki voru ofþyngdar af gufukötlum og vatnstönk-
um, heldur fengu afl sitt frá sprengingu eldsneytis.
Það var þá, sem hann komst að þeirri niðurstöðu,
að bændur hefðu meiri áhuga á vélum, sem ekið
gætu eftir vegum, heldur en vélum, sem nota ætti
til bústarfa. Þessvegna einbeitti hann sér að bif-
reiðasmíðinni og lét tilraunasmíði dráttarvéia liggja
á hillunni unz smíði bifreiðarinnar var Iokið. „Þeg-
ar bændur höfðu eignast bifreiðir, var dráttarvél-
in orðin brýn nauðsyn“, héit Ford fram, því að
þá höfðu bændur kynnzt vélarafli.
HELZTA ÁSTÆÐAN FYRIR
FJÖLDAFAMLEIÐ SLU DRÁTTARVÉLA
Henry Ford smíðaði fimmtíu dráttarvélar í til-
raunaskyni, en líkaöi ekki nógu vel við neina
þeirra, þannig að hann legði út í fjöldaframleiðslu.
Það var aðeins vegna áhrifa fyrri heimsstyrjaldar-
innar, að hann lagði út í fjöldaframleiðsluna. Mat-
vælaskorturinn var orðinn geigvænlegur í Bret-
Iandi árið 1917 þar sem skipum Bandamanna, sem
voru á leið til Bretlands með matvæli, var sökkt
svo tugum skipti mánaðarlega, samtals um hálfri
milljón lesta. Bretar, sem framleiddu ekki nema
30% af sínum eigin matvælum, voru sannast að
segja komnir á heljarþröm.
Til þess að hungursneyð yrði ekki ríkjandi urðu
Bretar að auka sína eigin matvælaframleiðslu og
eina vonin í því skyni virtist vera aukin vélvæð-
ing í sveitunum.
Hið konunglega brezka búnaðarféiag kannaði
ýmsar gerðir dráttarvéla og tvær dráttarvélar frá
Henry Ford virtust eins og „guðdómleg sending af
himni ofan“. Brezka ríkisstjórnin sendi í skyndi
Lord Northcliffe til viðræðna við Henry Ford. Ford
var í fyrstunni tregur til að hefja fjöldaframleiðslu
á dráttarvélum, þar sem hann taldi þær ekki nógu
fullkomnar og enn mætti bæta þær. Lord North-
cliffe hafði svarað á eftirfarandi hátt: „Vér skiljum
mótmæli yðar. Vér eigum sjálfir margar gerðir
vopna á pappírnum einum saman, en vér verðum að
sigra með þeim vopnum sem til eru. Vér þurfum á
dráttarvélum að halda. Yðar er sú bezta, sem völ er
á. Vér getum ekki beðið eftir fullkomnum dráttar-
vélum, vér þörfnumst þeirra, sem tii eru og vér
viljum að þér framleiðið þær fyrir oss“.
Fyrsta dráttarvélin rann af færibandinu í Dear-
born, Michigan, U. S. A. hinn áttunda október 1917
og var skírð Fordson, en það nafn var dregið af
heiti fyrirtækisins „Henry Ford & Son“. Þessar
Fordson dráttarvélar voru 1134 kg að þyngd, drifn-
ar af fjögurra strokka og 20 hestafla vélum. Þær
voru með margfalda diskahemla og þrjú hraðastig
áfram og ei'tt afturábak. Eldsneyti var ýmist benzín
eða steinolía. Henry Ford hafði afhent allar drátt-
arvélarnar, 7000 að tölu, sjö mánuðum eftir að Bret-
ar höfðu gert pöntunina.
Fordson dráttarvélin reyndist áreiðanleg og end-
ingargóð, ódýr í rekstri og innkaupi. Með þessum
vélum óx matvælaframleiðslan í Bretlandi það mik-
456
F R E Y R