Morgunblaðið - 18.05.2020, Síða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. MAÍ 2020
Evrópuráðið varð til
árið 1949. Það er sam-
tök 47 ríkja með sam-
tals um 800 milljónir
íbúa. Ráðið er ekki
hluti af Evrópusam-
bandinu sem nær til
27 ríkja sem öll eru
meðlimir í ráðinu,
heldur eru líka innan
þess ríki sem teljast
réttarríki, álitin
byggja á lögum og
hafa í heiðri mannréttindi borgara
sinna.
Evrópuráðið stóð að gerð Mann-
réttindasáttmála Evrópu (1950) og í
framhaldi af honum stofnun Mann-
réttindadómstóls Evrópu sem á að
dæma í málum sem lúta að mann-
réttindum og ákvæðum mannrétt-
indasáttmálans.
Evrópuráðið og íslam
Árið 2014 lagði fulltrúi Hollands í
Evrópuráðinu, Pieter Omtzigt, eft-
irfarandi spurningar fyrir ráðherra-
nefnd ráðsins:
„Hvort ráðherranefndin taki und-
ir þá skoðun … að sjaría (lög ísl-
ams: byggjast á Kóraninum og ha-
dith; frásögnum af orðum og
gerðum Múhameðs) sé ósamrým-
anlegt grunn-
forsendum lýðræð-
isins?“
„Hvort samræmi sé
með Mannréttinda-
sáttmála Evrópu og
Kaíró-yfirlýsingunni:
Getur nokkurt ríki
framfylgt að fullu bæði
yfirlýsingunni og
mannréttinda-
sáttmálanum?“
Undanfara Kaíró-
yfirlýsingarinnar má
rekja að minnsta kosti
til 1980 í ýmsum sam-
þykktum íslamskra ríkja um mann-
réttindamál. Þær voru viðbrögð
þeirra við Mannréttindasáttmálum
Evrópu og einnig Sameinuðu þjóð-
anna (1948). Báða telja múslímar
ósamrýmanlega siðum og réttarfari
innan sunnu (heild samfélags- og
lagalegra hátta innan íslams). Yf-
irlýsingin var viðtekin 1990. 45 ríki
hafa undirritað hana. Þegar hún
var kynnt í Mannréttindaráði Sam-
einuðu þjóðanna 1992 mætti hún
harðri gagnrýni Alþjóðaráðs lög-
fræðinga, sem taldi hana engan
veginn samrýmast Mannréttinda-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna.
Í svari ráðherranefndar Evr-
ópuráðsins árið 2019 segir meðal
annars:
„Ráðið telur, að ýmsar íslamskar
yfirlýsingar um mannréttindi,
sem … eru fremur trúarlegar en
lögfræðilegar, nái ekki að samrýma
íslam almennum mannréttindum
ekki síst sakir þess að höfuðskír-
skotun þeirra er til ákvæða í sjaría.
Þetta nær einnig til Kaíró-
yfirlýsingarinnar frá 1990 um
mannréttindi … sem, þó hún sé
ekki lagalega bindandi, hefur tákn-
rænt gildi og pólitískt vægi … (í)
mannréttindamálum innan íslams.“
Í lokagreinum Kaíró-yfirlýsing-
arinnar segir:
„Grein 24: Öll réttindi og allt
frelsi, sem kveðið er á um í þessari
yfirlýsingu, ber að túlka í samræmi
við hið íslamska sjaría.
Grein 25: Hið íslamska sjaría er
eina viðmiðunin til útskýringar eða
útleggingar á öllum greinum þess-
arar yfirlýsingar.“
Í umsögn sinni hvetur Evrópu-
ráðið ríki innan þess til að segja sig
frá Kaíró-yfirlýsingunni og bendir á
að það sé mikið áhyggjuefni að
sjaría-lög séu nýtt bæði op-
inberlega og ekki svo í ýmsum ríkj-
um þó að þau stríði greinilega gegn
mannréttindasáttmálanum.
Ekki síður er það Evrópuráðinu
áhyggjuefni að dómstólum sem
dæma eftir ákvæðum sjaría-laga fer
mjög fjölgandi í Vestur-Evrópu.
Þar nefnir ráðið Bretland, þar sem
slíkir dómstólar eru taldir skipta
tugum, en nefnir einnig til önnur
ríki. Þessir dómstólar fjalla um ým-
is innri mál múslímskra samfélaga,
sem orðið hafa til á síðari áratug-
um, ekki síst í hinum stærri borg-
um Evrópu, og þar sem íbúarnir
búa aðskildir frá innfæddum íbúum
landsins, virða ekki lög þess og
telja sig á grundvelli siða, hefða og
viðhorfa ekki þurfa – eða eiga – að
lúta þeim. Þau mál sem einna helst
koma fyrir lúta til dæmis að hjú-
skap, skilnuðum, stöðu kvenna, því
hvað leyfist og hvað ekki, sam-
skiptum við vantrúaða og valdi
karla innan heimilis og fjölskyldu.
Dómar sjaría-dómstólanna eru yf-
irleitt ekki taldir gildir innan vest-
rænna ríkja, en eru þó gildandi inn-
an samfélaga innflytjenda og þar
jafnan taldir veigameiri en lands-
lög.
Hvert stefnir?
Vissulega hefur – ekki síst vegna
COVID-19 í seinni tíð – dregið úr
innflytjendaflæðinu. Ferðir yfir
Miðjarðarhafið til Ítalíu hafa að
mestu lagst af, en straumurinn
liggur til Spánar. Í austri hefur
Grikkland og Balkanleiðin lokast að
miklu leyti. Ekki er þó langt síðan
forseti Tyrklands sigaði innflytj-
endahópum á landamærin við
Grikkland og kallaði þá hinn glæsta
her íslams –væntanlega með til-
vísun í fyrri alda vopnaðar sveitir
múslíma, sem lögðu undir sig Spán,
komust langt inn í Frakkland og
nokkrum öldum síðar allt til Vín-
arborgar. Orð forsetans benda til
þess að hinn glæsti her hafi sama
landvinningahlutverk, þó óvopnaður
sé.
Enn taka Evrópuþjóðir við
„flóttamönnum“, svo sem Svíar og
Þjóðverjar, en fleiri koma til. Enn
eru fjölskyldusameiningar sem
margfalda fjölda þeirra sem fyrir
eru. Enn er frjósemi innflytjend-
anna mjög umfram hina innfæddu.
Í því sambandi má nefna orð sem
eiga að hafa fallið af munni Gaddaf-
is, fyrrverandi ráðamanns Líbýu,
og voru eitthvað á þessa leið: Við
þurfum ekki skriðdreka og fall-
byssur; við höfum barnavagna
kvennanna.
Stefnan virðist hafa verið sett.
Fleiri innflytjendur og afkomendur,
meiri ítök þeirra, vaxandi áhrif
sjaría, fleiri íslamskir dómstólar,
vaxandi vægi hugmynda og ákvæða
Kaíró-yfirlýsingarinnar – og hnign-
andi áhrif Mannréttindasáttmála
Evrópu – og Sameinuðu þjóðanna.
Mannréttindi og sjaría
Eftir Hauk
Ágústsson »Hvert stefnir í mann-
réttindamálum
Haukur
Ágústsson
Höfundur er fv. kennari.
Bankahrunið varp-
aði ljósi á það hve ber-
skjaldaður almenn-
ingur er gagnvart
mistökum stjórnmála-
manna.
Tilhneigingin er að
afgreiða eða afsaka
svona áföll í samfélag-
inu með hug-
myndafræði af-
skiptaleysis um að
ekki megi hefta at-
hafnakraft einkaaðila. Einmitt þessi
hugmyndafræði hefur ýtt undir að
það sé gott að einkavæða ríkisfyr-
irtæki og koma þeim í kraftmeiri
arðsemi en hjá ríkinu enda tekur al-
menningur skellinn ef illa fer. Af-
skiptaleysi ríkisvaldsins auki ein-
faldleika og skilvirkni
einkarekstursins sem í aðdraganda
hrunsins leiddi til algers siðferðis-
og trúnaðarbrests og ábyrgðarleysis
í fjármálakerfinu.
Siðferðisleg sjálfsstjórn, skyn-
semi og ábyrgð einstaklinganna guf-
aði upp þegar þeim varð ljóst að rík-
ið hafði gefið þeim lausan tauminn
og fullkomið traust á að fara með
stjórn á fjármálageiranum. Svo virð-
ist sem stjórnvöld hafi talið að kraft-
ur og áræðni, djörfung og hugrekki
væru eins konar rotvarnarefni sál-
arinnar sem verðu menn gegn spill-
ingu, freistingu og hópþrýstingi.
Í rannsóknarskýrslu Alþingis
(RNA) má finna mikilvægar vís-
bendingar um umfangsmikla refsi-
verða háttsemi í rekstri fjár-
málastofnana og tengdra aðila
(Sigurður Tómas Magnússon, 24.
apríl 2010).
Eftir hrunið héldu þessi af-
skiptaleysisstjórnmál áfram og voru
þrotabúum bankanna einfaldlega
færðar eignir almennings á silfurfati
án þess að ríkið gerði mikið annað
en að setja upp embætti Umboðs-
manns skuldara sem hægði á því
hve hratt bankarnir gátu tekið eign-
irnar ofan af fólkinu.
Það eru breiðu bökin, almenn-
ingur, sem eiga alltaf að bakka allt
upp og taka skellinn hvað sem á
dynur. Gengisfellingar hafa verið
tíðar á Íslandi í gegnum áratugina
með tilheyrandi hækkun lána og
ítrekuðu eignatapi hjá
fjölskyldunum og fyr-
irtækjum í landinu.
Þannig hafa hagsveifl-
urnar verið mildaðar.
Ýmiss konar mik-
ilvæg mannréttindi
skortir í samfélaginu,
svo sem betri félagsleg
réttindi og betri launa-
kjör. Fátæktargildrur
og kennitöluflakk við-
gangast. Svört at-
vinnustarfsemi og
skattsvik eru algeng og
síbrotamenn reka
fyrirtæki. Alvarlegur húsnæð-
isskortur er viðvarandi og heldur al-
menningi við eða undir fátækt-
armörkum.
Nokkrir málaflokkar sem þrengja
að almenningi eru til dæmis raktir í
þremur nýlegum greinum í Morg-
unblaðinu: Mannleg hegðun eftir Jó-
hann J. Ólafsson, 10. febrúar 2020,
Skattsvik, þrælahald og svört at-
vinnustarfsemi eftir Þorkel Sig-
urlaugsson, 16. febrúar 2019, og
Þrælahald á Íslandi eftir Sigurð Sig-
urðsson, 24. janúar 2020. Það er af
nógu að taka hvernig saumað er að
fólkinu í landinu sem á að bera
ábyrgð á öllu samfélaginu. Ástandið
jaðrar við að mannréttindabrot séu
látin viðgangast og stjórnmálamenn
stunda hugmyndafræði af-
skiptaleysis.
Eftir að RNA kom út skipaði Al-
þingi níu manna þingmannanefnd til
að móta tillögur að viðbrögðum Al-
þingis við skýrslunni. Alþingi sam-
þykkti að gera skýrsluna að leið-
arljósi í framtíðinni og var nefndinni
falið að skoða og rannsaka RNA og
koma með tillögur til Alþingis til úr-
bóta til að skapa þetta nýja leið-
arljós löggjafans. Auk þess sem
þingmannanefndin ritaði nið-
urstöður sínar á tvö til þrjú hundruð
blaðsíðna skýrslu fékk nefndin
fjölda viðurkennda sérfræðinga til
liðs við sig til að vinna skýrslu sína
og niðurstöður.
Sumar af niðurstöðum úr þessari
rannsókn Þingmannanefndarinnar
eru mjög sláandi, svo ekki sé meira
sagt, sem undirstrikar að stjórn-
kerfið hafi verið með óskýrar reglur
og óljósa ábyrgð þar sem hver vísaði
á annan ef eitthvað bjátaði á. Mjög
óskýrt var í kerfinu hvar ábyrgð
lægi á viðbrögðum við hættumerkj-
um í samfélaginu. Ófullkomnar sam-
skiptareglur væru milli Alþingis og
handhafa framkvæmdavaldsins og
færu samskiptin meira og minna
eftir óskráðum reglum sem hægt
væri að hnika til. Samráðs- og upp-
lýsingaskylda ríkisstjórnarinnar við
Alþingi hafi verið mjög takmörkuð
og skyldur ráðherra gagnvart
þinginu hafi ekki haft skýra laga-
stoð. Það kippir möguleikum þings-
ins til eftirlits með ráðsmennsku
ráðherra, hvað þá að krefja ráð-
herra um upplýsingar um mál. Við-
bragðsáætlanir stjórnvalda hafi ver-
ið byggðar á tilviljanakenndum
viðbrögðum á borð við skipun
nefnda sem enga ábyrgð bera. List-
inn um vanhæfi stjórnkerfisins er
langur og má efast um að stjórn-
kerfið og stjórnmálamenn hafi getað
staðið undir væntingum, sem er eins
og rothögg ofan á hugmyndafræði
afskiptaleysis stjórnkerfisins.
Fram kemur að innleiða þurfi
áhættustjórnun í stjórnun sam-
félagsins þar sem stjórnkerfið muni
láta vinna forvirka áhættugreiningu
á samfélaginu og beita forvörnum í
stað þess að leggja áherslu á eftirlit
og eftirfylgni. Þannig sé samfélagið
tilbúið að taka við áföllum þegar þau
koma í stað þess að vera í björg-
unaraðgerðum eftir að skaðinn er
skeður.
Endurskoða þurfi stjórnarskrána
til að skýra meginskyldur, ábyrgð
og hlutverk valdhafanna. Það var
ein niðurstaðan í úttekt RNA.
Hagsmunir almennings voru því
mjög ótryggir með stjórnkerfinu
sem úttektin lýsir sem samkvæmt
úttekt Alþingis valt tilviljanakennt
áfram meðal annars með óskráðu
regluverki innan löggjafarsamkund-
unnar.
Óöryggi rotvarnarefnis
sálarinnar
Eftir Sigurð
Sigurðsson » Stjórnvöld töldu að
kraftur og áræðni,
djörfung og hugrekki
væru rotvarnarefni sál-
arinnar sem verðu menn
gegn spillingu, freist-
ingu og hópþrýstingi.
Sigurður
Sigurðsson
Höfundur er BSc MPhil bygginga-
verkfræðingur.
Í mínum huga er
það alveg klárt að það
hefur skipt sköpum
fyrir okkur að hafa hið
virðingarverða og
vandaða þríeyki Víði,
Þórólf og Ölmu í fram-
varðarsveitinni ásamt
Páli Matthíassyni for-
stjóra Landspítalans
og öðru því traustvekj-
andi forsvarsfólki sem
fram hefur komið á
hinum mikilvægu og trúverðugu
daglegu upplýsingafundum sem
haldnir hafa verið síðustu vikurnar
og mánuðina. Allt þeirra framlag og
framganga hefur verið til eftirtekt-
arverðrar fyrirmyndar sem ég vona
að við getum lært af og tekið með
okkur sem jákvæða reynslu inn í
nýja og vonandi jákvæða tíma.
Utanumhaldið, upplýsingaflæðið
og allt hrósið hefur hrifið okkur með
og vakið samkennd og þolgæði, út-
hald og stöðuglyndi hjá okkur flest-
um á ótrúlega furðulegum og erf-
iðum tímum. Ásamt einlægni,
ákveðnum sveigjanleika og skilningi
sem hefur sáð fræjum umvefjandi
kærleika og umhyggju sem streymt
hefur frá þessu vandaða fólki sem
hefur komið inn í líf okkar nánast
sem jarðneskir englar sem hafa ver-
ið svo smitandi að við höfum tekið
mark á og hlýtt Víði þannig að
heilsufarslegt tjón er almennt minna
og andlát færri en óttast var í fyrstu.
Þau hafa með framkomu sinni og
störfum mildað áhyggjur og von-
leysi, ótta, einmanaleika og kvíða.
Þá er rétt að þakka og biðja fyrir
hinum ómetanlegu læknum og
hjúkrunarfólki og starfsfólki heil-
brigðisstofnana almennt. Jafnfram
er ástæða til að þakka tónlistarfólk-
inu okkar sem hefur gefið af sér og
stytt okkur stundir.
Þá leyfi ég mér að
nefna kirkjurnar sem
komið hafa ferskar inn
og staðið vaktina á ný-
stárlegan hátt og haldið
utan um okkur með
sinni þjónustu með því
að koma með kærleiks-
erindi kirkjunnar til
okkar inn í stofu meðal
annars í gegnum netið.
Vona að þið upplifið
þakklætið
Ég vona að þið finnið
þakklæti okkar sem
fylgst höfum með ykkur streyma.
Ég bið Guð að blessa ykkur og launa
allt ykkar fallega framlag til lífsins.
Málið er nefnilega að þiggja kær-
leikann. Meðtaka hann af þakklæti
og lifa honum af auðmýkt. Með því
að finna honum farveg. Koma hon-
um áfram svo fleiri fái notið hans.
Kærleikurinn er tær. hann er
heill. Honum fylgir sannleikur og
frelsi. Umhyggja, umburðarlyndi,
von og traust, ábyrgð og agi.
Kærleikurinn sigrar allt. Leyfum
honum að smitast frá hjarta til
hjarta svo hann verði til að veita
okkur varanlega lífsfyllingu og ham-
ingju.
Með kærleiks-, samstöðu- og frið-
arkveðju.
Lifi lífið!
Eftir Sigurbjörn
Þorkelsson
Sigurbjörn
Þorkelsson
»Kærleikurinn sigrar
allt. Leyfum honum
að smitast frá hjarta til
hjarta svo hann verði til
að veita okkur varan-
lega lífsfyllingu og ham-
ingju.
Höfundur er ljóðskáld og rithöfundur
og aðdáandi lífsins.
Smitandi
kærleikur
Fasteignir