SÍBS blaðið - feb. 2020, Blaðsíða 20

20
SÍBS-blaðið
ózons hefur einnig verið tengdur við meiri líkur á lungnabólgu
og dauðsföllum vegna lungnabólgu (18).
ÍSLENSKAR RANNSÓKNIR
Umferðartengd loftmengun
Tvær íslenskar rannsóknir hafa verið gerðar á sambandinu
milli loftmengunar og notkunar lyfja, annarsvegar astmalyfja
og hinsvegar hjartalyfja. Þær rannsóknarniðurstöður sýndu
samband milli loftmengunar í Reykjavík og úttekta lyfja við
astma og úttekta lyfja við hjartaöng (42,43). Þegar þriggja
daga meðaltal svifryks og H2S jókst í Reykjavík þá jukust
astmalyfjaúttektir um 1% og 2% þremur til fimm dögum eftir
að aukningin í loftmengunarefnunum átti sér stað. Í seinni
rannsókninni mátti sjá að úttektir lyfja við hjartaöng jukust í
kjölfar hækkunar á NO2 í Reykjavík en sjá mátti 14% hækkun í
hjartalyfjaúttektum sama dag og loftmengunarefnin hækkuðu.
Daginn eftir var hækkunin í hjartalyfjaúttektum 10% í kjölfar
hækkunar á NO2. Ekki hefur fundist samband milli umferðar-
tengdra loftmengunarefna og dauðsfalla í Reykjavík (44).
Áhrif brennisteinsvetnis (H2S)
Sambandið milli H2S í Reykjavík og heilsufarsbrests hefur
verið rannsakað í tveimur rannsóknum frá árunum 2014 og
2016 en á höfuðborgarsvæðinu má rekja H2S mengunar til
jarðvarmavirkjana í nágrenni borgarinnar (44,45). Fyrri rann-
sóknin leiddi í ljós samband milli H2S mengunar í Reykjavík
og dauðsfalla meðal íbúa höfuðborgarsvæðisins. Þegar 24ra
stunda styrkur H2S jókst lítillega í borginni þá mátti sjá fjölgun
á dánartíðni einum og tveimur sólarhringum seinna upp að
rúmum 5% yfir sumarmánuðina (maí til október). Einnig mátti
sjá að sambandið var sterkara meðal karlmanna og eldri ein-
staklinga (80 ára og eldri). Seinni rannsóknin leiddi í ljós sam-
band milli H2S í Reykjavík og koma og innlagna á Landspítala
Háskólasjúkrahús vegna hjarta- og æðasjúkdóma. Rannsóknin
sýndi að ef 24ra stunda styrkur H2S fór yfir lyktarmörkin (7
µg/m3 – heilsuverndarmörkin eru 50 µg/m3) í Reykjavík þá
fjölgaði innlögnum vegna hjartasjúkdóma allt að fjórum dögum
seinna upp að 5%. Þegar að sambandið var skoðað nánar,
þá kom í ljós að karlmenn voru viðkvæmari en konur og eldri
einstaklingar viðkvæmari en þeir yngri (72 ára og yngri) (45).
Báðar þessar rannsóknir finna sterkt samband milli H2S og
heilsufarsbrest og sýna að sumir hópar eru ef til vill viðkvæm-
ari en aðrir fyrir áhrifum H2S á heilsu.
Þessar rannsóknir, íslensku sem erlendu, á mögulegum
heilsufarslegum áhrifum H2S eiga það sameiginlegt að það er
tekið sérstaklega fram að aðeins fáar rannsóknir hafa verið
gerðar á sambandinu og niðurstöður rannsóknanna eru ekki
samhljóma. Því er nauðsynlegt að rannsaka sambandið frekar
til að geta komist að niðurstöðu um hvort orsakasamband sé
að ræða eða ekki.
Samantekt
Loftmengun er hættuleg heilsu manna, einkum þeirra sem
þjást af sjúkdómum í öndunarfærum og hjarta- og æðakerfi.
Loftmengun dregur úr lífsgæðum og lífslíkum manna. Hægt er
að fylgjast með loftgæðum á Íslandi á www.loftgæði.is.
Heimildaskrá fylgir í greinasafni á sibs.is
einu loftmengunarefni. Ef styrkur brennisteinsdíoxíðs í and-
rúmslofti er mikill, finna sjúklingar meira fyrir andþyngslum
og mæði og geta þurft að leita læknishjálpar (26,38). Að auki
getur innöndun á SO2 leitt til versnandi einkenna hjarta- og
æðasjúkdóma (3–5).
Köfnunarefnisoxíð (NOx): Köfnunarefnisoxíð (NOx) er sam-
heiti yfir köfnunarefnissamböndin NO2 (köfnunarefnisdíoxíð)
og NO (köfnunarefnisoxíð). Köfnunarefnisdíoxíð er rauðbrún
gastegund með sæta lykt og eitrað í mjög háum styrk. Köfn-
unarefnisoxíð getur hvarfast við ósón (O3) og breyst úr NO í
NO2 samkvæmt formúlunni: NO + O3 → NO2 + O2.
Köfnunarefnisdíoxíð er ertandi fyrir öndunarfæri og eykur
áhættu á öndunarfærasýkingum. Langtíma útsetning getur
stuðlað að astma (39). Einnig hafa rannsóknir á áhrifum NO2
sýnt að aukin útsetning efnisins geti leitt til versnandi ein-
kenni hjarta- og æðasjúkdóma (5,38) og svifryksmengun á
sama tíma eykur þessi áhrif enn meira. Langvarandi útsetning
á NO2 hefur verið tengt við hærri dánartíðni vegna heilablóð-
falla og almennt hærri tíðni innlagna og dánartíðni (3,4).
Aukinn styrkur niturdíoxíðs hefur einnig verið tengdur við
meiri líkur á lungnabólgu, efri loftvegasýkingu utan sjúkra-
húsa og dauðsföllum vegna lungnabólgu (15,18,40) as well as
air pollutant data including ozone (O3.
Óson (O3): Ljósblá gastegund og lyktar líkt og klór. Við yfir-
borð Íslands er náttúrlegur styrkur O3 í meðallagi samanborið
við önnur Evrópuríki en styrkur efnisins hækkar eftir því sem
farið er hærra yfir sjávarmál. Aftur á móti getur O3 einnig
hvarfast við köfnunarefnisoxíð og breyst úr O3 í O2 og þannig
lækkar styrkur efnisins (sjá efnahvarf lýst að framan). Þetta
efnahvarf gerist einna helst nálægt umferðargötum þar sem
losun á NO á sér stað.
Óson hefur áhrif á öndunarfæri en útsetning fyrir ósoni
hefur verið tengt við astma, berkjubólgu, hjarta og æðasjúk-
dóma og einnig ótímabær dauðsföll (26,41). Aukinn styrkur
Brennisteinsdíoxíð var eitt helsta loftmengunarefnið sem losnaði úr
eldgosinu í Holuhrauni.