Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.06.2020, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14.6. 2020
S
íðustu vikur buðu ekki upp á notalega
birtingarmynd víða hvar.
Af litlum neista......
Eins og endranær þurfti aðeins lítinn neista til að
kveikja mikið bál. Lögregluofbeldi náðist á mynd,
lifandi mynd og barst hún út á ógnarhraða. Hún fékk
ekki þetta ógnarflug eingöngu vegna þess að þar beitti
lögreglumaður borgara ofbeldi og aðrir höfðust ekki
að. Tvennt þurfti til þess. Það var hvítur lögreglu-
maður, sem náðist á mynd, og lá með hné sitt á hálsi
blökkumanns. Það „tak“ hafði hann í tæpar 10 mínútur
eða allt þar til þess að þolandinn hafði augljóslega
misst mátt. Það var meira en það. Hann var ekki leng-
ur lífs. Nokkrum mínútum áður hafði hann heyrst
segja: „Ég næ ekki andanum.“
Flestum sem sáu þessa mynd á ljósvakamiðlum
hlaut að vera illa brugðið, enda hreinn óhugnaður.
Þolandinn var stór og sterklegur, hundrað kílóa
maður og 193 sentímetrar á hæð. Tölurnar komu fram
síðar, en myndin benti til að þolandinn væri vel að
manni. Það á svo sem ekki að skipta máli, en það gaf til
kynna að bragðið sem beitt var hlyti að vera hættulegt
og ganga nærri manni fyrst það gat bugað og gert út
af við svo burðugan mann svo fljótt. En þess utan hafði
hann verið járnaður og engir öryggishagsmunir gátu
kallað á þessi ósköp.
Hlutverkin skiptu máli
Sjálfsagt vita allir og viðurkenna flestir að hefði þol-
andinn verið hvítur hefði ekki orðið mikil frétt úr mál-
inu og enn síður heimsfrétt. Og allur þorrinn viður-
kennir líka að það þurfi ekki að sæta undrum þótt sú
sé staðreyndin. Atvikið og myndin, sem náðist af því,
sem betur fer, varð tákngervingur þess veruleika sem
margir eru sannfærðir um að sé enn til staðar í heim-
inum og einkum þó þegar horft sé til Bandaríkjanna.
Demókrötum í Bandaríkjunum hefur tekist að festa
sig í sessi sem flokkurinn sem er vinur bandarískra
blökkumanna.
Sumir segja reyndar flokkinn telja sig „eiga“
blökkumenn. Joe Biden forsetaframbjóðandi ýtti und-
ir þá skrítnu mynd þegar hann sagði í sjónvarpsviðtali
á dögunum að „sá blökkumaður sem ekki kysi demó-
krata í kosningum væri ekki blökkumaður!“
Þetta mæltist að sjálfsögðu ekki vel fyrir og hefur
Biden nú beðist afsökunar á þessum umælum sínum
og eru þau því komin í stóran sarp annarra ummæla
sem búið var að biðjast afsökunar á.
Kláraði Abe þetta ekki?
Þeir sem utan Bandaríkjanna búa hafa skiljanlega
dálítið einfaldaða mynd af þróun réttindamála blökku-
manna. Stóri atburðurinn og sá sem getið er mest um
í sögubókum er borgarastyrjöldin (þrælastríðið) sem
þó stóð ekki síst um það hvort Bandaríkin héldu áfram
í þeirri heillegu stjórnskipulegu mynd sem var þá.
Demókrataflokkurinn kemur ekki endilega vel frá
þeim þættinum. Fyrsti forseti Bandaríkjanna sem
telst til demókrata var Thomas Jefferson, efnaður
plantekrueigandi og þrælahaldari. Hann er enn í
miklu áliti, enda gáfum prýddur og hafði drjúga að-
komu að mikilvægustu yfirlýsingunum í upphafi hins
nýja sjálfstæða ríkis.
Fyrsti forsetinn sem kom úr röðum Repúblikana-
flokksins var Abraham Lincoln og þarf ekki að hafa
mörg orð um afrek hans í þágu undirokaðra.
Það voru aðallega hvítir Bandaríkjamenn sem börð-
ust í mörg ár til úrslita um þrælahaldið og sundrungu
ríkisins af þeim sökum. Mannfall varð gífurlegt.
(Mörg hundruð þúsund manns féllu. Íbúafjöldinn var
þá 31 milljón. Margfalda má dánartöluna með 10 til að
fá hlutfall af íbúafjölda nú).
Hin betri öfl, Norðurríkjamenn undir forystu
Lincolns, höfðu betur.
Mikið búið en samt allt eftir
Hinn mikilvægi frumréttur blökkumanna var fenginn
og samheldni fylkjanna tryggð. En það þýddi ekki að
þeir sem voru nú lausir við hlekki þrælsins stæðu þar
með jafnfætis öðrum löndum sínum. Því fór fjarri.
Þeir voru loks komnir úr hópi húsdýranna, en þeim
hafði ekki verið hleypt inn í samfélag mannanna.
Margvísleg lög og óskrifaðar hömlur lögðu áfram
steina í götu þeirra. Aðstöðu svartra Bandaríkja-
manna svipaði ótrúlega lengi enn helst til þess sem
var í Suður-Afríku, þar til sjónarmið Nelsons Mandela
sigruðu loksins þar.
Það tók nærri öld eftir styrjöldina ógurlegu að
breyta þessari stöðu til batnaðar og voru skrefin
lengst af fá í rétta átt og ekki heldur þar áttu demó-
kratar sögu sem þeir geta verið mjög stoltir af.
Það var í raun ekki fyrr en með lagasetningar-
frumkvæði og dugnaði demókratans Lyndon B. John-
son, sem áhrifamikils þingmanns og síðar forseta, sem
sá skjöldur varð hreinni en verið hafði.
Enginn einn maður hafði þó jafnmikil áhrif og
Martin Luther King til að knýja á um breytingar með
óþreytandi baráttu sinni, og stuðningsmanna sinna, að
mestu ofbeldislausri, sem var ekki auðvelt að tryggja
um svo heit mál og svo hans einstæða ræðusnilld sem
enn lifir í minni manna.
King fékk sömu örlög og hinn ræðusnillingurinn,
Lincoln, hafði mætt einni öld áður. Hann féll fyrir
byssukúlu ofstækismanns.
Staðan enn mótdræg –
deilt er um hvers vegna
Staða samfélags blökkumanna er enn mun veikari en
flestra annarra vestra. Hvorugum flokkanna tveggja
verður alfarið um það kennt. Repúblikanar gagnrýna
andstæðingana fyrir að leitast við að halda blökku-
mönnum í hlutverki fórnarlambsins og vilja bæta úr
því með bótum, styrkjum og sérreglum um að þeir
þurfi ekki að lúta sömu skilyrðum og hinir hóparnir til
að fá framgang í æðri skólum og þar fram eftir götum.
Með öðrum orðum vilji þeir tryggja að þessi mikilvægi
kjósendahópur þeirra verði áfram upp á stjórnmála-
mennina kominn.
Repúblikanar eru sennilega einnig að hugsa út frá
hinu sama með öfugum formerkjum. Þeir telja sig sjá
að þegar blökkumenn taki að gera það gott efnahags-
lega fjölgi þeim úr þeirra hópi sem kjósi repúblikana.
Ekki skal þó hér lagður dómur á þessa útleggingu.
Mótmælin urðu annað
Atburðirnir fyrir vestan breyttust undrafljótt úr sjálf-
sögðum mótmælafundum í múgæsingu, uppþot og
skemmdarverk. Demókrataflokkurinn leitaðist við að
skipuleggja umfangsmikil mótmæli sem beindust að
Hvíta húsinu í von um að það gagnaðist í kosningunum.
Var þá af ásetningi horft framhjá því að skipulag og yfir-
stjórn lögreglu er í höndum einstakra fylkja og þó ekki
síst borgarstjóra einstakra borga, en ekki forsetans.
Óheiðarleg
umræða lagar aldrei
nokkurn hlut
Reykjavíkurbréf12.06.20