Morgunblaðið - 08.07.2020, Blaðsíða 14

14 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JÚLÍ 2020
Hvert stefnum við,
ágæta þjóð, hefur sam-
félagið okkar snúist
upp í samfélag frum-
skógarlögmála þar
sem öllum er alveg
sama hvernig okkar
minnsta bróður og
minnstu systur vegnar,
ef maður hefur það
bara gott sjálfur?
Aldraðir og öryrkjar
eru ekki ofsælir af sinni tekjuinn-
komu til framfærslu, það ætti ráða-
mönnum að vera orðið ljóst, sama á
við um fjölda heimila og fjölskyldna,
barnafólkið hér á landi, þar sem víða
er grátur og gnístran tanna daglegt
brauð, og er mörg fjölskyldan í sár-
um, jafnvel sundruð, eftir að hafa
tapað heimilum sínum í bankahrun-
inu 2008, enn eitt óréttlætið og
ójöfnuðurinn sem aldrei verður gert
upp hér á landi, heldur sett í 110 ára
leyndarmálakistu niðri á Þjóðskjala-
safni.
Staðreyndin er sú að grunneining
þjóðfélagsins, fjölskyldan, á undir
högg að sækja vegna þess að ekki er
að henni hlúð, sama á við um ellilíf-
eyrisþega og öryrkja, þetta eru hóp-
ar samfélagsins sem því miður fáir
vilja vita af, nú eða hafa algjörlega
gleymst í kerfis-einkavinavæðingu
okkar kjörnu fulltrúa á Austurvelli.
Er ekki tímabært að
endurmeta aðferða-
fræði ráðamanna og
koma hér á réttlæti og
jöfnuði til handa öllum
eða er okkur bara al-
veg sama hvert við
stefnum sem þjóð, þar
sem óréttlætið og
ójöfnuðurinn er alls-
ráðandi?
Það er ekki verjandi
að á meðan margir sem
vinna fullan vinnudag
eða eru á bótum geta
ekki lifað á laununum sínum án fé-
lagslegrar aðstoðar þegar líða fer á
mánuðinn er fámennur hópur fólks
að taka inn fleiri milljónir á mánuði
og jafnvel milljarða af auðlind sem á
að heita sameign þjóðar. Það sjá það
allir sem vilja sjá að þetta er ekki
neitt annað en ójöfnuður og stór-
brenglað siðferði, hlutir sem eiga
ekki að líðast á 21. öldinni í 350.000
manna samfélagi þar sem allir eiga
að geta haft það þokkalegt.
Hvað finnst þér, ágæti Íslending-
ur, væri það ekki góð og gild regla
að allir hefðu jöfn tækifæri, alveg
sama í hvaða fjölskyldu þeir fæðast?
Það er svo hvers og eins að spila úr
þeim spilum sem honum eru gefin,
en um leið er algjörlega óviðunandi
að öll tromp séu á einni hendi í upp-
hafi leiks vegna ættartengsla og
silfurskeiðar einna og sér.
Það er vel mögulegt við núverandi
aðstæður að fólk geti lifað mann-
sæmandi lífi af vinnu sinni og að
samfélagið okkar hlaupi undir bagga
með þeim sem ekki geta séð sjálfum
sér farborða, það eina sem vantar til
að svo gæti orðið er skilningur og
vilji ráðamanna sem og rétt for-
gangsröðun fjárveitingarvaldsins.
Ágæta þjóð, ef það er frjáls mark-
aður sitjandi ráðamanna sem veldur
svona óréttlæti og ójöfnuði þá er
slíkt bara ekki boðlegt lengur og
okkar sem þjóðar að gera breyt-
ingar á.
Að lokum: Fólk mætti spyrja sig
að einu: Er forsetinn okkar meðvit-
aður um stöðu ofangreindra hópa?
Og ef hann er meðvitaður, væri ekki
lag fyrir hann að minnast á það, þó
ekki væri nema í eitt skipti með orð-
unum „svona gerum við ekki“?
Hver veit, kannski mun þing-
heimur leggja við hlustir og koma
einhverju í verk, ofangreindum hóp-
um til góða.
Misskipting auðs, ójöfnuður og
spilling eru mannanna verk
Eftir Sigurjón
Hafsteinsson » Staðreyndin er
sú að grunneiningar
þjóðfélagsins eiga
undir högg að sækja
vegna þess að ekki
er að þeim hlúð.
Sigurjón Hafsteinsson
Höfundur er íbúi í Reykjanesbæ.
molikarlinn@simnet.is
Píanistinn Yuja
Wang útskýrði eitt
sinn í viðtali að hún
hefði ánægju af að tjá
tónverk eftir rúss-
neska tónsmiði og
bætti við að hún hefði
ánægju af rökvissri og
stærðfræðilegri nálg-
un þeirra. Síðan bætti
hún við að Beethoven
væri djúpur og heim-
spekilegur en lét ósagt hvað henni
fyndist persónulega.
Í öðru viðtali örfáum árum síðar
ræddi hún eingöngu um Beethoven í
öðru viðtali og dvaldi þá við heim-
speki hans og rómantík. Í báðum
viðtölum mátti skilja að hún gæti
lesið þessa menn í gegnum tón-
smíðar þeirra eingöngu.
Annar píanisti, Daniel Baren-
boim, er þekktur fyrir aðdáun sína
og túlkun á tónlist Beethovens.
Áhugaverð er meistarasmiðja hans
sem til er á myndskeiði, þar sem
hann vann með viðurkenndum pían-
istum í blæbrigðatjáningu píanósins
og voru stef úr tónsmíðum Beet-
hovens áberandi.
Við ritun þessara orða eru fiðlu-
tónleikar eftir Bach spilaðir í bak-
grunni og þar á eftir mandólín-
tónleikar eftir Vivaldi. Engin
sérstök ástæða er fyrir þessu vali en
síðar stendur til að hlusta á upptöku
af níundu symfóníu Beethovens und-
ir stjórn Barenboims.
Fyrst þegar ég hlustaði á upp-
tökur Valentinu Lisitsa fann ég
henni allt til foráttu. Ekkert sem
hún gerði við píanóið var rétt eða í
lagi. Í dag er Lisitsa ásamt Wang og
Barenboim efst á óskalistanum þeg-
ar kemur að klassískum píanóleik.
Hvernig Lisitsa endurmenntaði fag-
urkerann án þess að vita af tilvist
hans er utan efnistaka.
Tónleikar Lisitsa í Austur-
Úkraínu um árið sem nærri bann-
færðu hana á Vesturlöndum fengu
mann til að velta fyrir sér hlutum.
Athugasemdir Wang um heimspeki í
tónum er innbrennd. Blæbrigði Bar-
enboims, vinna hans með palestínsk-
um tónlistarmönnum og vel valin en
hæversk orð hafa framkallað óræða
dýpt.
Allt framangreint er frumspeki en
óvíst hvort það sé augljóst. Hver er
tónninn ef enginn heyrir hann? Ef
enginn hefði eyru, væri þá hávaði,
tónn, framsögð orð, eða aðvörunar-
hljóð eitthvað sem hefur merkingu
fyrir heyrnarlausa lífveru? Að stakir
tónar í tónverkum geti túlkað og
tjáð hugtök og þau hafi enn fremur
breidd og dýpt, er augljóst sumu
fólki en öðrum merkingarlaust kvak.
Ást, vinátta, þolgæði, réttlæti,
löggjöf, fyrirgefning, útsjónarsemi,
vitundarlæg kjölfesta, ábyrgð og
yfirsjón. Allt saman frumspekileg
hugtök sem hafa vægi, fyrir okkur
sem einstaklinga en ekki síst fyrir
samfélagslega tilveru og umfram
allt við samfélagsmótun.
Heimspekingurinn Friðrik Nítsje
(Friedrich Nietzsche) ritaði í
„Handan góðs og ills“ að þótt vert
væri að kunna skil grískra harm-
leikja, þá væri undanskilin spurn-
ingin; Hvernig hljómaði tónlist
þeirra og hvernig voru dansarnir?
Einnig ritaði hann í sömu bók að
þótt gott væri að
þekkja skil allrar heim-
speki, hver væri þá til-
finningin?
Hver er tilfinning
þess að þekkja skil á
frumspekilega hugtak-
inu þjóð? Heimspek-
ingar þráttarefnis-
hyggju gætu hér
stokkið til og fullyrt að
þjóð sé mælanlegt og
efnislegt fyrirbæri.
Enginn guðfræðingur
myndi taka undir með slíku og fáir
heimspekifræðingar.
Þráttarefnishyggja er grunn-
hugtak þeirrar sálfræði sem er upp-
nefnd marxísmi og af sumum heim-
speki. Marxistar fullyrða að Marx
hafi byggt á heimspekingnum Georg
Hegel en raunhyggja þess síðar-
nefnda átti ekkert skylt með þeirri
kvoðu sem Marx lét eftir sig og auð-
velt er að sýna fram á það með rýni.
Heimspeki er sú nálgun manna
sem hjúpar skilgreinda og ábyrga
leit eftir þekkingu og skilningi. Inn-
an heimspekinnar eru mörg huglæg
hugtök og önnur hlutlæg . Eitt af því
sem gerir frumspeki skemmtilega
íþrótt er einmitt spurningin, hvað
greinir á milli huglægs og hlutlægs
mats á því sem í fljótu bragði kunna
að virðast óefnisleg hugtök? Kant,
Hegel, Heidegger og Nítsjé eyddu
ævi sinni í að svara þessum spurn-
ingum, svo ég læt lesandanum eftir
þá fimi að greiða úr.
Í kyrrð hugans og orðræðustorm-
um fæðist hugmynd og er hún í
fyrstu óræð. Þegar henni er lýst
(fæðist setning og stundum verður
til nýtt orð. Þegar orðið er útskýrt
verður til hugtak og hið óræða fær
merkingarflutning til fleiri huga en
þess sem fyrst opnaði eyrun. Sá sem
fleytir hugtakinu áfram og notar við
leik og störf, gefur því birtingarform
í veruleika.
Hugtakið þjóð hefur ýmsar ræðar
merkingar og ást hefur sex skil-
greindar merkingar. Þetta er deild
hugtakagreininga. Vísindi er grein
mælanlegra uppgötvana, verkfræði
er sú aðferð að gera uppgötvanir
nothæfar og raunhæfar.
Húmanistavísindi hafa uppnefnt
hugtakagreiningar sem heimspeki
og gert að grein innan þess frum-
spekihugtaks sem nútímafólk kallar
vísindi. Heimspeki lítur hins vegar á
vísindi sem deild innan sín og hug-
takagreiningar aðra.
Íslenskur ríkisráðsmaður lét út úr
sér nýlega að hlutverk hans væri
„sameiningartákn þjóðar“ (sem er
trúarlegt fyrirbæri) en ekki leiðtogi
ábyrgrar ríkissmiðju (Statecraft).
Hann lét enn fremur uppi vafasam-
an skilning á þeim lagabókstaf sem
skilgreinir hlutverk hans þegar
hann sagði að skilgreina þyrfti hlut-
verk þetta upp á nýtt.
Ábyrg smiðja
vandaðs ástands
Eftir Guðjón E.
Hreinberg
Guðjón E. Hreinberg
» Af farvegi þess að
gaumgæfa þegar
hugmynd verður að
hugtaki og að frum-
spekilegur trassaskapur
er varasamur.
Höfundur er heimspekingur.
gudjonelias@gmail.com
„Auk þess legg ég til að Karþagó verði lögð í
eyði,“ sagði Kató gamli, og þóttist góður, þótt
ræður hans væru eintóna að þessu leytinu.
Svipað fer Sunnlendingi, að honum er tamt
að nefna ferðaþjónustuna og framtíð hennar.
Nú er það svo að flest sem Sunnlendingur
hefur imprað á á þessum síðum hafa aðrir
einnig nefnt, ýmist á undan eða eftir. Þannig
má álykta að margir séu sammála um nokkur
meginatriði þessa máls, t.d. að flugfélög fóru
fram úr sér, bankar voru óvarkárir í lánveit-
ingum, stjórnvöld ýttu um of undir stjórn-
lausan vöxt greinarinnar, skattlagning var í
ólestri og ákvarðanafælni ríkti um komu-
gjöld et cetera.
Nú er líka kominn upp á yfirborðið djúp-
stæður ágreiningur um hvort eigi að galopna
landið og fórna meiri hagsmunum fyrir
minni. Nú þyrfti að taka þá umræðu fyrir
opnum tjöldum, á öllum stigum. Á Alþingi, í
fræðasamfélaginu og á samfélagsmiðlum.
Það er mikið í húfi. Enginn má undan líta.
Hvar eru hinir staðföstu Katóar þessa lands?
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Tökum umræðuna
Ferðamenn Á að
galopna landið
ferðamönnum?
Allt um sjávarútveg