Morgunblaðið - 31.08.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 2020
Funahöfða 7, 110 Reykjavík | Sími 577 6666
KIEL/ - OG FRYSTITJEKI
., '*-�-��,�rKu�,
Kæli- & frystibúnaður
í allar gerðir sendi- og flutningabíla
Brot úr kafla Brynju Sveinsdóttur,
Á mörkum myndlistarheims – Birt-
ingarmynd ljósmyndunar í listsýn-
ingum frá 1970 til samtímans. Til-
vísunum er sleppt.
Ljósmyndun sem listmiðill
Í upphafi áttunda áratugar síð-
ustu aldar var sýningarhald á ljós-
myndum aðallega á vegum ljós-
myndaklúbba og erlendra
ljósmyndara. Í
umfjöllun sýn-
enda, forsvars-
manna safna og
gagnrýnenda
kemur fram að
ljósmyndun sé
á mörkum list-
heimsins og er
einna helst litið
á hana sem iðn-
grein eða áhugamál. Með því að
skoða sýningarhald á ljósmyndun á
árunum 1970–1985 má því ráða í
það samhengi sem ljósmyndun var
sett í og hvernig hún var túlkuð og
skilin af fagaðilum og áhorfendum.
Ljósmyndaklúbburinn LJÓS var
mikilvirkur á áttunda áratugnum
og hélt fjórar ljósmyndasýningar á
árunum 1971–1978. Sýningar hóps-
ins voru vel sóttar af gestum og
hlutu mikla umfjöllun í fjölmiðlum,
má þar nefna viðtöl, umfjöllun,
gagnrýni og myndaopnur. Sýning
ljósmyndaklúbbsins árið 1973 varð
kveikjan að áhugaverðum um-
ræðum um ljósmyndun sem list-
miðil. Ríkisskattstjóri sendi til-
kynningu til sýnenda og krafði þá
um að greiða söluskatt af seldum
ljósmyndum þar sem ljósmyndun
væri lögvernduð iðngrein og gæti
af þeim sökum ekki verið list. Varð
þetta til umfjöllunar og skoð-
anaskipta um stöðu ljósmyndunar
sem listmiðils og sló Alþýðublaðið
upp baksíðuumfjöllun með yf-
irskriftinni: „Skatturinn í dóm-
arasæti: Ljósmyndun er ekki list!!“
Í umfjölluninni er rætt við Gísla B.
Björnsson, skólastjóra Myndlista-
og handíðaskólans, sem segir að
„alls staðar í heiminum sé gerður
greinarmunur á handverkinu og
listinni innan ljósmyndunarinnar,
og listræn ljósmyndun sé kennd
við alla listaskóla erlendis“. Gísli
lýkur viðtalinu með þeim orðum að
stefnt sé að því að setja á fót deild í
Myndlista- og handíðaskólanum
þar sem kennd verði listræn ljós-
myndun. Í þessu tilfelli er áhuga-
vert að bera saman þær ólíku
stofnanir sem mætast í umræðu
um stöðu ljósmyndunar innan
myndlistar. Liststofnanirnar Kjar-
valsstaðir og Myndlista-og hand-
íðaskólinn telja ljósmyndirnar eiga
heima í listrænu samhengi en
fulltrúi framkvæmdavaldsins,
skattstjóri, finnur sig knúinn til að
skilgreina miðilinn sem iðngrein.
[...]
Ljósmyndararnir Guðmundur
Ingólfsson og Sigurgeir Sigur-
jónsson héldu samsýningu í List-
munahúsinu 1984. Í viðtali sem
tekið var við þá ræða þeir ljós-
myndir sínar út frá tilurð og mynd-
efni en aðspurðir hvort ljósmyndir
þeirra séu list svarar Sigurgeir:
„Við höfum yfirleitt ekki blandað
því hugtaki saman við það sem við
erum að gera. Við látum aðra
dæma um það.“ Við greiningu á
orðræðunni um verk Guðmundar
Ingólfssonar og Sigurgeirs Sigur-
jónssonar annars vegar og Sig-
urðar Guðmundssonar hins vegar
má glöggt sjá að þeir vinna sín
verk inn í tvo ólíka heima. Guð-
mundur og Sigurgeir tala um ljós-
myndir sínar sem listrænar ljós-
myndir en vilja síður staðsetja
verk sín innan myndlistar.
Hjálmar Sveinsson rekur sam-
band ljósmyndunar og myndlistar í
inngangsgrein bókarinnar End-
urkast: Íslensk samtímaljós-
myndun sem var gefin út í tilefni
samnefndrar sýningar 2008.
Hjálmar skilgreinir þar tvo anga
listrænnar ljósmyndunar sem nún-
ingur hefur myndast á milli. Sá
fyrri sé listræn ljósmyndun sem
má rekja aftur til piktoríalisma og
nýju hlutlægninnar þar sem lögð
er áhersla á sérstakt eðli ljósmynd-
arinnar, svo sem ljós, skugga,
dýpt, sjónarhorn og myndbygg-
ingu. Hinn angi listrænnar ljós-
myndunar séu ljósmyndir sem
skrásetji fyrst og fremst innsetn-
ingar, gjörninga og sviðsetningar
listamanna. Ljósmyndunin snúi þá
frekar að list höfundarins frekar
en að eiginleikum miðilsins. Hjálm-
ar ítrekar enn frekar þessi skil á
milli ljósmyndunar og myndlistar
með því að skilgreina list-
ljósmyndun sem grein innan ljós-
myndunar frekar en mengi á
mörkum ljósmyndunar og mynd-
listar:
Það getur reyndar verið hæpið
að tala um ljósmyndun sem list-
grein, einfaldlega vegna þess að
þorri ljósmyndara lítur ekki á sig
sem listamenn eða myndir sínar
sem listaverk. Sennilega er réttara
að tala um listræna ljósmyndun
sem ákveðna aðferð við ljós-
myndun eða ákveðna grein innan
ljósmyndunar, rétt eins og auglýs-
ingaljósmyndun er ákveðin ljós-
myndagrein og blaðaljósmyndun
önnur. En það þýðir að ljósmynd-
ari sem tekur „listrænar ljós-
myndir“ gengur inn í ákveðna hefð
þar sem ákveðin viðmið ríkja. Og
sá sem að skoðar ljósmyndir sem
listrænar myndir gerir það líka.
Þessi staðhæfing Hjálmars á við
um yfirlýsta afstöðu Guðmundar
og Sigurgeirs, sem staðsetja ljós-
myndir sínar innan hefðar ljós-
myndarinnar frekar en í hefð
myndlistarinnar. Það er áhugavert
að sjá hvernig höfundar ljós-
myndaverka skilgreina sig ýmist
sem ljósmyndara eða myndlist-
armenn og þau áhrif sem það hefur
á skilning áhorfenda á verkunum.
Tilraunir til að staðfesta stöðu ljós-
myndarinnar sem listmiðils mark-
ast af þessum tveimur öngum: list-
rænni ljósmyndun og ljósmyndun
sem myndlist.
Samsýningin Augnablik var
haldin í Nýlistasafninu árið 1985
og var hluti af Listahátíð kvenna,
sem efnt var til í lok kvenna-
áratugar Sameinuðu þjóðanna. Á
sýningunni voru verk eftir 21 ljós-
myndara og var sýningunni ætlað
að gefa yfirsýn yfir „hvað þær kon-
ur sem nota ljósmyndun sem sinn
listræna tjáningarmiðil eru að gera
í dag“. Í umfjöllun um sýninguna
má lesa í stöðu listljósmyndunar á
9. áratugnum en í grein um hátíð-
ina skrifar Aðalsteinn Ingólfsson:
Þótt ljósmyndasýning hátíð-
arinnar mundi sennilega ekki telj-
ast til stórtíðinda í öðrum löndum,
þá verður hún að teljast til við-
burða hér á Íslandi, þar sem skap-
andi ljósmyndun hefur lengi verið í
lægð. Ljósmyndararnir, hvort sem
þeir eru sjálfmenntaðir eða lærðir,
voru bæði metnaðarfullir og ein-
lægir, og lausir við sjálfsánægju og
kaupskaparanda margra karl-
ljósmyndara. Aftur hjó ég eftir
sjálfstæðum þankagangi margra
ljósmyndaranna, hve óbundnir þeir
virtust vera af ríkjandi hefðum.
Þarna voru „hrein skot“, mótíf eins
og þau koma fyrir í náttúru og
borg, klippimyndir, uppstillt mótíf
(Nanna Büchert) og stílfærðar
stúdíur (Alda Lóa Leifsdóttir).
Sýningin þótti markast af krafti
og notuðu flestir ljósmyndaranna
miðilinn til að gera myndlistarverk
þó nokkrir þeirra hafi unnið hefð-
bundnar portrettmyndir og mann-
lífsmyndir.
Aðalsteinn Ingólfsson skrifaði
einnig gagnrýni um sýninguna í
DV þar sem hann stillir verkum
ljósmyndaranna enn frekar upp
sem andsvari við störf karlkyns
ljósmyndara þess tíma. Undrun
gagnrýnanda á getu ljósmynd-
aranna til að gera góða sýningu
segir sögu út af fyrir sig:
Það er ekki svo lítill áfellisdómur
yfir frammistöðu íslenskra karl-
ljósmyndara hin síðari ár, og raun-
ar yfir íslenskri ljósmyndun í dag,
að rúmlega tuttugu konur, margar
sjálfmenntaðar og flestar ósjóaðar
í faginu, skuli geta tekið sig saman
og búið til fersklega og skemmti-
lega samsýningu á borð við þá sem
nú stendur yfir í Nýlistasafninu.
Samtíma-
ljósmyndun
frá ýmsum
sjónarhornum
Bókarkafli Í bókinni Fegurðin er ekki skraut
fjalla listfræðingar, sýningarstjórar og aðrir
fræðimenn um íslenska samtímaljósmyndun
frá ólíkum sjónarhornum og setja í samhengi við
alþjóðlega strauma í ljósmyndun, myndlist,
heimspeki og listasögu. Í bókinni er jafnframt að
finna fjölda ljósmynda eftir marga helstu
ljósmyndara landsins.
Ljósmynd/Katrín Elvarsdóttir
Sporlaust 9 Verk eftir Katrínu Elvarsdóttur frá árinu 2007. Verk hennar má túlka sem sviðsetningu þar sem
raunveruleikanum er umbreytt í draumkenndan og dulan heim, segir m.a. í grein Brynju Sveinsdóttur í bókinni.
Ljósmynd/Ívar Brynjólfsson
Elliheimili Úr myndaröðinni Myndir af venjulegum stöðum, 1989 / 1990.