Morgunblaðið - 31.08.2020, Side 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 31. ÁGÚST 2020
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
Magnaður nýr spennuþriller
með Russell Crowe í aðalhlutverki.
SÝND MEÐ ÍSLENSKU
OG ENSKU TALI
AÐRAR MYNDIR Í
SÝNINGU:
* Tröll 2 (ísl. tal)
* Hvolpasveitin (ísl. tal)
* My Spy
* The Postcard
Killings
* The Secret : Dare to
dream
FYRSTA STÓRMYND ÁRSINS
Nýjasta Meistaraverk
Christopher Nolan
SÝND MEÐ
ÍSLENSKU TALI
Frábær ný teiknimynd fyrir
alla fjölskylduna.★★★★★
★★★★★
★★★★★
The Guardian
The Times
The Telegraph
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þetta er að sumu leyti fyrirferðar-
mesta og tímafrekasta óþægðar-
afkvæmið mitt. Kannski þykir
mömmunni einmitt vænst um þá
krakkakvöl sem hún þurfti að hafa
mest fyrir og hélt vöku fyrir henni,“
segir Steinunn Sigurðardóttir um
skáldsögu sína Hjartastað sem ný-
lega var endurútgefin hjá Máli og
menningu 25 árum eftir að hún kom
fyrst út, hjá sömu útgáfu, og hlaut
Íslensku bókmenntaverðlaunin.
Skáldsagan fjallar um Hörpu Eir
sem flýr úr höfuðborginni og austur
á land til að bjarga dóttur sinni frá
háskalegu líferni og illum félags-
skap, en í leiðinni ferðast lesendur
um minningar móðurinnar í leit
hennar að sannleikanum um sjálfa
sig. Tveggja daga ferðalag mæðgn-
anna hefst á síðasta degi ágústmán-
aðar og því viðeigandi að birta við-
tal við höfundinn á þessum tíma-
mótum, en sjálf heldur hún í dag til
Frakklands ásamt eiginmanni sín-
um, Þorsteini Haukssyni tónskáldi,
þar sem þau hafa tekið sér hús á
leigu í miðaldabænum Senlis
skammt norður af París til að sinna
listsköpun sinni.
Afdrifarík hvatning
Steinunn tekur endurútgáfunni
fagnandi enda hafði skáldsagan
lengi verið ófáanleg hérlendis. Út-
gáfuna prýðir nýr eftirmáli eftir
Guðna Elísson, prófessor við Há-
skóla Íslands, þar sem hann greinir
skáldsöguna út frá vegafrásögninni.
„Það er auðvitað algjör lúxus að fá
svona fína og ferska umfjöllun um
þennan þátt, en stefin í sögunni eru
mörg sem hægt væri að þræða sig
eftir,“ segir Steinunn og bendir á að
margvíslegt hafi í gegnum tíðina
verið skrifað um tungumál skáld-
sögunnar. Þar á meðal að það brúi
gamlan og nýjan tíma. „Það var til
dæmis mikið mál fyrir mig á sínum
tíma að búa til sannfærandi slangur
fyrir táninginn í bókinni sem myndi
standast tímans tönn. Ég sneri mig
aðeins út úr því með því að láta
unglinginn stundum viðhafa bók-
menntalega tannhvöss tilsvör.“
Á kápu bókarinnar er vitnað í
Kristján B. Jónasson, bókmennta-
fræðing og útgefanda, sem segir að
Hjartastaður sé „óumdeilanlega
opus magnum Steinunnar“. Þegar
þetta er borið undir Steinunni svar-
ar hún því til að um það verði aðrir
að dæma. „Það er alls enginn kon-
sensus um það hver af skáldsögum
mínum sé mest og best. Margir
nefna Tímaþjófinn meðan aðrir
segja Ástin fiskanna. Þó nokkrir
myndu nefna Sólskinshest, ein-
hverjir Hjartastað með meiru.
Þetta ósamkomulag finnst mér auð-
vitað gleðilegt, en það má segja að
Hjartastaður sé opus magnum í
þeim skilningi að þetta er lang-
lengsta og viðamesta skáldsaga
mín. Hún hefur líka þá sérstöðu að
hún fer um víðan völl, meðan sumar
skáldsögur mínar hafa eitt megin-
þema,“ segir Steinunn og gerir rit-
dóma og faglegar greiningar því
næst að umtalsefni.
„Á sínum tíma skrifaði Kristján
B. rosalega flotta og ítarlega grein
um Hjartastað fyrir Tímarit Máls
og menningar. Sá lúxus fyrir einn
höfund að fá almennilega umfjöllun
getur jafnvel verið afdrifarík hvatn-
ing til þess að halda áfram rit-
mennskunni, því það er ekki sjálf-
gefið að halda endalaust áfram
þessari sköpun sem tekur svona
rosalega á. Áður höfðu nokkrar
ungar konur skrifað nöldrandi úr-
töludóma um Hjartastað. Þennan
tón rakst ég aldrei á í umfjöllun
blaða erlendis, því þar voru dómar
miklu jákvæðari. Ég fékk t.d. meira
pláss og flottari dóm í Süddeutsche
Zeitung en í blöðunum hér. Það var
svo hlægilegt að í Þýskalandi var
mikið talað um tungumálið í bók-
inni, sem varla var tæpt á í blaða-
dómum hér,“ segir Steinunn og
bendir á að þótt þýðing Colettu
Bürling hafi vissulega verið frábær
þá hafi bókin nú einu sinni verið
skrifuð á íslensku. „En það er auð-
vitað óskiljanlegt grín að vera rit-
höfundur. Og maður væri líka löngu
dauður ef maður kynni ekki að taka
því með húmor.“
Spurð hvort hún telji að Hjarta-
staður hafi elst vel segist Steinunn
vona það. Hún segist helst ekki lesa
útkomnu bækurnar sínar, en hún
hafi lesið þessa fyrir útvarpið síð-
asta haust, þar sem hún var Jóla-
bókagjöf Rásar eitt 2019. Ég datt
ekki um nein sérstök pínlegheit í
tíma. Bókin fjallar líka um eilífðar-
mál,“ segir Steinunn og vísar þar til
tengsla mæðgnanna og leitarinnar
að upprunanum. „Inn í það blandast
vináttan, niðurbrot samskipta og
þessi togstreita sem verður gjör-
samlega öfgakennd þegar unglingur
fer út af sporinu.“ Steinunn tekur
fram að ef einhver hefði sagt henni
1995 hversu mörg týndu börnin í
þjóðfélaginu yrðu 25 árum síðar og
aðstæður barna í neyslu hefði hún
ekki trúað því. „En málið er því
miður enn aktúelt. Að einhverju
leyti er þessi bók líka skrifuð af ótta
um og umhyggju fyrir Íslandi. Þá
óraði mig samt ekki fyrir því
hryðjuverki sem framið var kring-
um Kárahnjúka aðeins rúmum ára-
tug síðar. Hjartastaðurinn er ein-
mitt Austurland þar sem þessar
Íslandsperlur voru eyðilagðar með
þeim afleiðingum að það er langt í
frá gróið um heilt í samfélaginu 14
árum síðar. Undir þeirri heiðríkju
sem við fyrstu sýn blasir við í
Hjartastað leynist uggur sem var
því miður ekki ástæðulaus. Núna
finnst mér eins og ég hafi skrifað
elegíu um Ísland, nánast óafvitandi.
Ekki hefði ég til dæmis getað spáð
um ferðamannafjöldann, sem var
yfirvofandi og hrakti Íslendinga í
rauninni af landinu sínu. Því síður
hefði ég getað spáð þeirri ótrúlegu
tilviljun að sumarið sem Hjarta-
staður er endurútgefin séu bara
Íslendingar á vegunum eins og þeg-
ar bókin var skrifuð.“
Hugmyndirnar óþrjótandi
Í ljósi þess að niðurlag Hjarta-
staðar gefur sterklega til kynna að
vegferð söguhetjunnar sé þrátt fyr-
ir allt ekki lokið liggur beint við að
spyrja Steinunni hvort aldrei hafi
komið til greina að skrifa framhald.
„Einhvern tímann stóð til að gera
sjónvarpsseríu upp úr bókinni og ég
var spurð hvort ég gæti hugsað mér
að spinna söguna áfram. Þá kom í
ljós að hugmyndirnar voru óþrjót-
andi. Það hefur reyndar aldrei verið
vandamál hjá mér að fá hugmyndir,
vandinn felst í því að vinsa úr og
vera viss um að tiltekið viðfangsefni
henti mér og kallist á við tímann.
En eitt eiga allar hugmyndir mínar
sameiginlegt. Þær koma frá hjart-
anu,“ segir Steinunn að lokum.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Óskiljanlegt
grín að vera
rithöfundur“
 Bókin Hjartastaður endurútgefin 25
árum eftir útkomu  Elegía um Ísland
Hjarta „Eitt eiga allar hugmyndir mínar sameiginlegt. Þær koma frá hjartanu,“ segir Steinunn Sigurðardóttir.