Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.08.2020, Page 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.8. 2020
Í
vikunni kynntir þú tillögu þína um kjör-
dag á næsta ári, hinn 25. september
2021. Var snúið að semja um dagsetn-
inguna?
„Nei, alls ekki. Fyrir okkur í ríkis-
stjórninni lá þetta nokkuð beint við. Á Íslandi er
kjörtímabilið fjögur ár og hefðin hefur verið sú
að kjósa að vori. Það gerðist hins vegar fyrir
nokkrum árum að það var kosið oftar en venja
er og kjördagur færðist til. Það var þess vegna
ekki sjálfgefið hvenær ætti að kjósa næst þegar
drægi að lokum kjörtímabilsins. Við í rík-
isstjórninni höfðum auðvitað rætt það og við
vorum öll þeirrar skoðunar að það væri eðlilegt
að það væri sem næst fullu og eðlilegu kjör-
tímabili, eins og lög segja fyrir um. Þannig að í
raun og veru var þetta aðeins spurning um að
velja hentuga dagsetningu,
Sjálfri fannst mér rétt að færa hana aðeins
framar, fyrst og fremst til þess að taka tillit til
sjónarmiða um veður og færð, en einnig til þess
að rýmri tími gæfist til þess að afgreiða fjárlög
en ella.
Hins vegar finnst mér, svona í ljósi þeirra
gagngeru breytinga sem orðið hafa á fjárlaga-
gerð á undanförnum árum, að þar þurfi ekki
endilega að gefa sér þann mikla tíma sem tíðkast
hefur frá fyrri tíð. Þegar horft er til Norðurlanda
– þar sem menn kjósa einmitt að hausti til dæmis
í Noregi og Svíþjóð – taka nýjar ríkisstjórnir ein-
faldlega við fjárlagaramma fyrri stjórnar og það
verða engar kollsteypur í hvert sinn sem ný rík-
isstjórn er mynduð að afstöðnum kosningum.
Það er verklag sem við megum vel draga lærdóm
af og temja okkur.
Þar með er ég ekki að segja að pólitíkin eigi
að fara úr fjárlögunum, alls ekki, heldur eigum
við einfaldlega að vinna meira út frá sameig-
inlegri langtímasýn og áætlunum um ríkisfjár-
mál, sem stýrast að miklu leyti af öðru en
stjórnmálum dagsins.“
Styttri kosningabarátta
Þú sérð ekki fram á að ef kosið verði að hausti
héðan í frá verði minna úr sumrinu hjá ykkur
stjórnmálamönnum en áður?
„Æ, er maður ekki alltaf í vinnunni, þegar
maður er stjórnmálamaður?
Ég sé raunar fyrir mér að kosningabaráttan
verði snarpari og styttri, sem er að mörgu leyti
æskilegt og ég held að kjósendum líki ekki illa.
Ég man eftir kosningum, þegar ég var kosn-
ingastjóri einhvern tímann í fornöld, árið 2003,
þar sem verið var að opna kosningaskrifstofur í
febrúar fyrir kosningar í maí, sem ég held menn
sjái nú að var fullmikið af því góða! En þó að
kosningabaráttan verði skemmri þurfa fram-
boðin auðvitað fyrirvara. Þess vegna fannst mér
mikilvægt að þetta kæmi fram sem fyrst, svo að
framboðin gætu skipulagt störf sín fyrir kosn-
ingar. Það er einfaldlega lýðræðislegt að menn
sitji við sama borð að því leyti og hafi tímann
fyrir sér.“
Nú hefur kosningabaráttan verið fremur
snörp undanfarin ár, þar sem til hennar hefur
verið boðað með skömmum fyrirvara. Kallar
það þá ekki á hvassari skoðanaskipti stjórnar og
stjórnarandstöðu á kjörtímabilinu? Fólk tekst
auðvitað á inni á þingi, en manni finnst eins og
það skili sér ekki á sama hátt í þjóðmálaumræð-
una og áður.
„Jú, það má vera, en það er kannski bara hin
íslenska stjórnmálaumræða. Þingið er auðvitað
aðal „vígvöllur“ stjórnar og stjórnarandstöðu,
en það er ekki algengt að einhverjar leiðto-
gaumræður eigi sér stað á miðju kjörtímabili í
íslenskum fjölmiðlum. Það gerist hins vegar
iðulega annars staðar, ekki síst í þeim löndum
sem standa okkur næst.
Utan landsteinanna fylgist ég sjálfsagt helst
með breskum og norrænum stjórnmálum og
þar er umræðan að sumu leyti með öðru sniði.
Þá er forystufólkið kallað til í fjölmiðla þegar
stór deilumál eða álitaefni koma upp og látið
standa fyrir máli sínu, jafnvel með kappræðu-
sniði.“
Breytt landslag á þingi
Er það kannski afleiðing þess hve margir flokk-
ar eru á þingi? Þar ber ekki síður á stöku þing-
mönnum með „sín mál“ en að flokkarnir séu að
beita sér sem slíkir. Í fjölmiðlum ber oftar við að
einn og einn sé tekinn í viðtal en að forystufólkið
sé fengið til þess að takast á.
„Jú, kannski … en ekki þar fyrir, ég hef ekki
haft það að reglu að koma einungis ein í viðtöl
og hef einnig mætt í viðtöl með formönnum ann-
arra flokka. En það fer auðvitað líka eftir mál-
efnum, á hvaða vettvangi þau eru sett fram, um
þau rætt og tekist á, ef því er að skipta.
En Alþingi er hinn eðlilegi völlur stjórnmál-
anna og þar á stjórnmálaumræðan sér helst
stað. Hins vegar er alveg rétt að flokkarnir á
þingi eru orðnir margir og stjórnmálaumræðan
ber þess óneitanlega nokkur merki. Við bætist
að stjórnarmynstrið nú er frekar óvenjulegt og
af sama leiðir að stjórnarandstaðan er einnig
óvenjuleg um margt, svona í samanburði við það
sem við höfum lengst vanist. Þess vegna er
þetta talsvert öðru vísi en áður, þar sem við völd
var hægristjórn eða vinstristjórn og stjórn-
arandstaðan raðaði sér á hinn vænginn. Þá
gerðist það meira af sjálfu sér að úr urðu afger-
andi flokkadrættir og átök í þingsal, þar sem
stjórnarandstaðan var sameinuð gegn rík-
isstjórninni og hennar málum. Það er auðvitað
ekki staðan nú.
Nú kemur það iðulega fyrir að það eru mál til
umfjöllunar þar sem það er kannski aðeins einn
stjórnarandstöðuflokkur sem hefur sig í frammi
og átökin jafnvel aðeins við tiltekinn eða til-
tekna flokka. Það er gerbreytt umræðuhefð í
þinginu.“
En þegar stjórnin er sterk og stjórnarand-
staðan klofin, er þá ekki hætta á að stjórnarand-
staðan verði of veik?
„Það getur vel gerst. Mikil og sterk stjórn-
arandstaða er mjög mikilvæg fyrir lýðræðið.
Það er bara þannig.“
Mótaðist af misheppnaðri
stjórnarmyndun
Ræðum þá um stjórnarsamstarfið. Nú höfðu áð-
ur komið fram hugmyndir um svipað stjórnar-
mynstur án þess að þær rættust, fyrr en þarna
hjá ykkur. En það voru alls ekki allir bjartsýnir
á að það myndi lukkast vel; flokkarnir væru of
ólíkir, stefnur þeirra ósamrýmanlegar og sumir
hefðu sagt eitthvað í fyrndinni sem ekki yrði aft-
ur tekið. En það verður nú varla séð að stjórn-
arsamstarfið hafi reynst mjög stirt, er það?
„Nei … en það er nú svolítið gaman að rifja
þetta upp. Ég veit ekki hvað fólk mun halda um
mig, en þar sem ég hef verið fótlama í sumar og
ekki getað verið að ganga hálendið, þá sat ég
heima hjá mér og var að blaða í gömlum úr-
klippum – ég safna dóti – og var þá að lesa um-
ræðu, vangaveltur og spádóma um stjórn-
armyndun, bæði 2016 og 2017. Það hefur satt
best að segja fjarskalítið gengið eftir af því sem
þar var sagt. Eiginlega merkilega lítið. Þar var
ekki aðeins talað um ólíka flokka og ólíkar stefn-
ur, heldur að tiltekið fólk væri of ólíkt, væri
sumu lífsins ómögulegt að vinna saman.
Mér finnst þetta áhugavert af því að þetta
stímabrak við stjórnarmyndun mótaði mig tals-
vert. Að ganga í gegnum langar, ítarlegar og
flóknar viðræður 2016, sem áttu sér stað í fimm
atrennum og lyktaði loks með þriggja flokka
ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og
Bjartrar framtíðar. Það var sú reynsla sem
gerði það að verkum að ég ákvað að láta vaða á
þetta samtal 2017.
Mér fannst ég hafa lært mikið af viðræðunum
árið áður og vildi ekki festast í sama fari. 2016
vorum við nánast í beinni útsendingu með allt
sem sagt var og hvert einasta símtal var komið í
fréttir áður en maður vissi af.
En kannski hafði maður ekki síður lært
hvernig ætti að haga árangursríkum viðræðum,
að hugsa um það áður en sest er niður hvað það
sé í raun sem þurfi að ræða. Að setja erfiðu mál-
in strax á borðið og sjá hvernig unnt er að ná
saman um þau. Þegar þau eru frá er eftirleik-
urinn auðveldur.“
En það má ekki gleyma því að áður en kom til
viðræðna um núverandi ríkisstjórn reyndum við
að mynda fjögurra flokka stjórn, þótt það tæk-
ist nú ekki. Það var fyrsti kostur okkar, þannig
að núverandi samstarf lá ekki beint við. En það
er nú svo að mér finnst ég hafa lært það af öllu
þessu að maður verður að treysta tilfinningu
sinni í svona málum. Hún er besti leiðarvís-
irinn.“
Og finnst þér það hafa gengið eftir sem til-
finningin sagði þér?
„Já.“
Ánægð í skemmtilegu starfi
Ertu ánægð með samstarfið?
„Já. Það er auðvitað aldrei neitt auðvelt að
vera í ríkisstjórn. Ég veit svo sem ekki hvernig
þetta var hér áður fyrr, en nú hef ég setið í
tveimur ríkisstjórnum. – Kannski þetta hafi
verið öðru vísi í fortíðinni þegar það var meiri
stöðugleiki í stjórnmálum, engir samfélags-
miðlar og ekki krafa um að bregðast við um-
ræðunni á sömu sekúndu og mál koma upp. –
En það er erfitt að vera í ríkisstjórn, þannig er
það nú bara. Það er erfitt að halda liðinu saman,
alveg óháð því hverjir eru saman í stjórn, held
ég …“
Ertu mikið í því?
„Að halda liðinu saman? – Já, það er nú ein-
faldlega starf forsætisráðherra, að leiða ríkis-
stjórnina og sjá til þess að hún starfi sem ein
heild. Að gæta þess að finna sameiginlegar
lausnir á málum, sem allir geta fellt sig við, þótt
auðvitað sé ánægjan mismikil eins og gengur
hjá stjórnarflokkum með ólík viðhorf til ýmissa
mála.
Það gerir líka að verkum að við erum að leysa
alls kyns mál við ríkisstjórnarborðið, sem áður
hefðu farið í ágreining inni í þingsal og hugs-
anlega verið fundnar einhverjar málamiðlanir
þar. Nú erum við að ná ýmsum málamiðlunum
fyrr, inni í ríkisstjórn, og þar er tekist á um
margt, án þess að það verði að einhverjum há-
værum eða langvinnum deilum úti í þjóðfélag-
inu.“
Lýjandi?
„Stundum, en sjaldnast um of. Þetta er bara
starfið sem mér hefur verið treyst fyrir. Og flest
störf eru lýjandi á köflum.“
Og þér líður vel í því?
„Já. Þetta er krefjandi starf og maður er
aldrei búinn í vinnunni, en það er bæði
skemmtilegt og gefandi líka.“
Stjórnin hefur náð
meginmarkmiðum
Nú var stjórnarsáttmálinn fremur ítarlegur og í
lengra lagi …
„Já, hann var mjög í mínum anda,“ segir
Katrín og hlær. „Að segja meira en minna.
Það sem ég hugsaði mest um við stjórn-
armyndunina 2017 var aðallega tvennt. Í fyrsta
lagi var verulegt ákall almennings eftir stöð-
ugleika í stjórnarfari, sem við stjórnmálamenn
urðum að svara. Og til þess að ná því fram
þurftum við sem að stjórninni stóðum að hafa
trú á því að við gætum leyst málin við ríkis-
stjórnarborðið með fólkinu sem við vorum að
vinna með, með öllum þess kostum og göllum.
Það auðveldar það mikið – sérstaklega er fram
í sækir – að hafa lagt línurnar með skýrum
hætti, sett niður það sem við erum sammála
um, hafa komist að sameiginlegri niðurstöðu
um helstu markmið, sem þar standa þá svart á
hvítu.
Í öðru lagi var það mikilvægt fyrir mig sem
stjórnmálamann að vera ánægð með þann mál-
efnalega árangur sem við náðum í stjórn-
armyndunarviðræðunum, svo ég gæti staðið og
sagt með sanni: Þetta verður gott. Gott fyrir
pólitíkina sem ég og minn flokkur stöndum fyr-
ir, gott fyrir land og þjóð.“
Finnst þér það hafa gengið eftir eins og þú
vonaðir?
„Núna erum við að sigla inn í síðasta vetur
kjörtímabilsins og ég tel að okkur hafi auðnast að
ná fram meginmarkmiði okkar um stöðugleika í
stjórnarfari. Eins horfi ég á þau stefnumál sem
við höfum lagt mesta áherslu á og get ekki verið
annað en ánægð með árangurinn. Loks má nefna
að ríkisstjórnin þurfti fyrirvaralaust að takast á
við tröllaukið og algerlega óvænt verkefni en ég
er ekki í nokkrum vafa um að þá kom sér vel að
við höfðum vandað til verka við ríkisstjórn-
armyndunina og náð saman sem manneskjur.“
Baráttan við kórónuveiruna
Þú nefnir heimsfaraldurinn. Finnst þér stjórn-
völdum hafa tekist vel upp við að fást við þann
óvænta vágest?
„Það er því miður of snemmt að leggja dóm á
það, en ég get ekki verið annað en ánægð með
hvernig til hefur tekist til þessa. Þar hafa allir
lagst á eitt og náð ótrúlegum árangri við að
hemja nýjan og nánast óþekktan sjúkdóm. Ég
ætla ekki að þakka ríkisstjórninni það, heldur
öllu okkar frábæra fólki í framlínunni sem hefur
Mótaðist mikið af mis-
heppnaðri stjórnarmyndun
Það líður að lokum þessa kjörtímabils, eins og Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra minnti þjóðina á í liðinni viku þegar hún
boðaði til kosninga að hausti á næsta ári. Þvert á spádóma hefur ríkisstjórnarsamstarfið gengið áfallalaust fyrir sig þótt
vissulega hafi stundum kastast í kekki, en svo tók heimsfaraldurinn hina pólitísku dagskrá í sínar hendur. Allt verður gert til
að halda veirunni í skefjum en við blasir að efnahagsendurreisnin verður efst á blaði það sem eftir lifir kjörtímabils.
Andrés Magnússon andres@mbl.is
’ Ég tel að okkur hafi tekist vel upp við að verja við-kvæmt atvinnulíf þegar faraldurinn gekk yfir í vorog um leið að afstýra viðvarandi fjöldaatvinnuleysi.