Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.08.2020, Síða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.8. 2020
V
eistu hvar við erum staddir
núna?“ spyr Grétar Baldursson
leðurkaupmaður, þar sem við
stöndum saman inni á miðju gólfi
hjá honum. Augljósa svarið er að
við séum í versluninni Kós á Laugavegi 86 en
glottið á vörum Grétars bendir til þess að hann
sé að fiska eftir öðru svari. Þegar hann sér að
ég er við það að bræða úr mér heggur hann
mig niður úr snörunni. „Í afgreiðslunni í
Stjörnubíói.“
Auðvitað, hvernig læt ég; maður sá ófáar
myndirnar þar í gamla daga og skyndilega líð-
ur mér eins og ég sé að fara að sjá Bjarnarey
eða einhvern annan hárreisandi trylli, með
popp í annarri og kók í hinni.
En Stjörnubíó er ekki lengur á þessum
ágæta reit og senn verður verslunin Kós það
ekki heldur. 31. ágúst næstkomandi skella
Grétar og eiginkona hans, Kristín Ellý Egils-
dóttir, endanlega í lás eftir 28 ára rekstur á
fjórum stöðum á Laugaveginum, á númer 62,
41, 39 og loks 86.
„Það er búið að taka okkur tvö ár að hætta.
Eigum við, eigum við ekki? Þetta hefur verið
ægileg togstreita,“ trúir hann mér fyrir en áð-
ur en þau opnuðu Kós fyrst á Laugavegi voru
hjónin búin að selja leðurvörur í tvö eða þrjú
ár í Kolaportinu.
Vil ekki alveg hætta
Grétar varð sjötugur fyrr á árinu og fannst
það gott tilefni til að hætta. Eða þannig. Í ljós
kemur nefnilega að hann er ekki alveg hættur.
„Ég er hjátrúarfullur að upplagi og vil ekki
hætta alveg. Ég hef ekki svo mikið hobbí. Ætli
sé ekki hægt að telja þau á fingrum annarrar
handar fríin sem ég hef tekið síðan ég byrjaði í
þessum rekstri og aldrei hafa þau verið lengri
en fjórtán dagar í senn. Konan mín hefur alltaf
staðið þétt við bakið á mér og við unnið hérna
saman.“
– Fariði þá annað með verslunina?
„Já, við munum opna hana í Grindavík í
september en við búum þar. Erum komin með
pláss á gamla pósthúsinu við hliðina á lög-
reglustöðinni. Það er mun smærra rými en
þetta og við munum einbeita okkur að mót-
orhjólavörum og skóm. Við verðum þó með
lagerinn heima í bílskúr og hægt verður að
kaupa fleiri vörur þar. Þá verður heimasíðan
okkar, ledur.is, uppfærð bráðlega.“
Grétar segir þau ekki vera búin að ákveða
afgreiðslutíma í Grindavík en hann verði þó
styttri en á Laugaveginum.
Þess má geta að allur klassískur leðurfatn-
aður er á 50-70% afslætti fram að lokun á
Laugaveginum.
Ólst upp í bragga
Spurður hvort þeirra sé betri sölumaður er
Grétar snöggur til svars. „Frúin er miklu betri
sölumaður en ég; hún er ekki kölluð leð-
urdrottningin að ósekju. Mér hefur þó farið
fram gegnum tíðina og get alveg fundið á þig
flotta flík og sannfært þig. Ég er hins vegar
löngu hættur að skrökva að fólki. Það gerðist
eftir að maður gekk út frá mér í Kolaportinu
með allt of síðar ermar. Þá fékk ég móral og
hef verið alveg einlægur síðan. Fari þessi jakki
þér ekki læt ég þig vita.“
Grétar fæddist árið 1950 og ólst upp í
bragga, Skála 4 við Háteigsveg, sem honum
þykir mjög hátíðlegt heimilisfang. Níu ára
flutti hann á Skúlagötuna en var öll sumur í
sveit í Þverárhlíð í Borgarfirði. Skólagangan
gekk svona og svona en Grétar er bæði les- og
skrifblindur. „Kennarinn sagði bara: „Þetta er
allt í lagi, elskan. Þú gerir bara betur næst.“
Maður fékk enga aðstoð við þetta á þeim tíma.
Í þessu ljósi sætir líklega tíðindum að ég á tvo
syni sem eru íslenskufræðingar.“
Hann skellir upp úr.
Ekki gekk stærðfræðin mikið betur. „Móðir
mín sagði alltaf við mig: „Þú verður aldrei
kaupmaður, getur ekki reiknað.““
Aftur hlær hann.
Aldrei stóð til að Grétar yrði leðurkaup-
maður. Sem ungur maður bjó hann í átta ár í
Kaupmannahöfn, vann hjá IKEA og „leið vel á
lægstu launum sem til voru“. Hann lærði garð-
yrkju í Danmörku og þegar hann sneri heim
stóð ekkert annað til en að búa til garða. Tregt
var þó um vinnu í því ágæta fagi og Grétar fór
að flaka fisk í staðinn, með meiru. Við þá iðju
varð hann fyrir því óláni að rífa vöðva í baki og
hefur ekki getað unnið harða vinnu síðan.
Þá byrjaði hann að versla með leðurföt, upp-
haflega fyrir börn. „Ég fór að þvælast til
London og kaupa af heildsölum. Ég vissi ekk-
ert um leður; þurfti bara að finna mér eitthvað
að gera. Fyrir vikið var ekki erfitt að plata mig
á þeim tíma en það er erfiðara í dag,“ segir
hann sposkur.
Stétt heildsala að deyja út
„Ég komst snemma að því að ekki er mikið vit í
því að vera bara með barnaföt, framleiðslan á
þeim er næstum jafn dýr og á fötum fyrir full-
orðna. Ég var svo heppinn að kaupmaður
nokkur á Oxford-stræti tók mig upp á sína
arma og kynnti mig vítt og breitt sem nýjan
leðurkaupmann frá Íslandi. Við það opnuðust
ýmsar dýr sem ég hef getað gengið inn um síð-
an.“
Annars heyrir heildasalan að mestu sögunni
til í dag; í hennar stað eru komnar sýningar
víðs vegar um álfuna sem leiðurkaupmenn
sækja. Þar er varan pöntuð með um hálfs árs
fyrirvara. „Það eru fáir góðir heildsalar eftir;
stéttin er að deyja út og þekkingin að hverfa,“
segir Grétar sem hefur verið duglegur að
hanna flíkur sjálfur gegnum tíðina sem aðrir
sjá þó um að sauma.
Hann segir kúnnahópinn geipilega stóran.
„Ég hef ekki mikið verið að auglýsa mig enda
heldur fólk tryggð við mig vegna þess að ég
gef því gott verð. Ég get til dæmis aldrei
hækkað verð út af gengissveiflum og öðru
slíku og hafi maður keypt af mér jakka á 35
þúsund þá fær vinur hans eins jakka á sama
verði hálfum mánuði síðar jafnvel þótt hann
ætti að kosta 40 þúsund. Svo er næsta kynslóð
byrjuð að koma, synirnir eða dæturnar sem
komu fyrst með foreldrum sínum þegar þau
voru lítil.“
Margt eftirminnilegt hefur gerst í Kós
gegnum árin; eins og þegar kona nokkur borð-
aði pöntunina sína fyrir framan Grétar í búð-
inni vegna þess að jakkinn sem hún hafði pant-
að handa bónda sínum var ekki kominn á
tilsettum tíma. „Sem betur fer var ég alltaf
með pantanir í þríriti og manngreyið fékk
jakkann sinn á endanum,“ rifjar hann upp
brosandi.
Svo var það maðurinn sem tjáði Grétari að
hann þyrfti að fara að skipta um kennitölu.
„Nú?“ spurði kaupmaðurinn.
„Já, ég er búinn að versla svo mikið við þig.“
Aldrei kært þjóf
Grétar segir tónlistarmenn hafa skipt mikið
við sig og nefnir í því sambandi sveitaballa-
kóngana í Skítamóral í leðri og Geir Ólafsson,
sem láti helst ekki sjá sig nema í skóm frá hon-
um. Þá dressaði hann sjálfan Eirík Hauksson
upp áður en hann fór í Júróvisjón öðru sinni.
Fyrir hefur komið að hnuplað hafi verið úr
búðinni, eins og gengur. „Ég hef aldrei kært
mann, finn það ekki hjá mér, enda hef fengið
mest af þýfinu aftur. Einu sinni varið stolið af
mér tölvu en ég var orðinn þannig í vextinum á
þeim tíma að ég gat ekki hlaupið á eftir honum.
Eins gott, sagði þá konan, sá hefði farið illa út
úr því hefðirðu náð honum og lagst ofan á
hann!“
Grétar gerir einnig við leðurfatnað og hefur
fengið ófáa jakkana til sín sem hafa tilfinn-
ingalegt gildi fyrir eigandann eða afkomendur
hans. „Ég er með aðstöðu hérna fyrir innan til
viðgerða. Til að byrja með var ég með sauma-
konu en þegar hún hætti fékk ég mér sauma-
vél og hún kenndi mér gegnum síma að stytta
ermar. Það má heldur ekki gleyma Steinari
Júlíussyni feldskera; hann hefur kennt mér
mikið.“
Innréttingarnar í versluninni eiga sér langa
sögu en Grétar keypti þær af þrotabúi Sam-
bandsins snemma á tíunda áratugnum. „Ég
man að ég borgaði 68 þúsund krónur fyrir
þetta.“
Ekki orðið rík
Fyrstu árin sem hjónin voru í leðurrekstrinum
var Grétar einnig með sendiferðabíl, auk þess
sem hann skúraði þvottahúsið Fönn. „Búðin
gaf ekki af sér fyrr en eftir nokkur ár, þannig
að þetta var nauðsynlegt til að láta enda ná
saman meðan við vorum að byggja upp kúnna-
hópinn. Við höfum svo sem ekki orðið rík af
þessu en búðin hefur staðið undir sér.“
Eins og gengur hafa verið hæðir og lægðir í
rekstrinum. „Maður veit að þetta gengur í
Stutt í að Laugavegur
verði draugagata
Eftir 28 ár hverfur leðurverslunin Kós af Laugaveginum í lok þessa mánaðar. Grétar
Baldursson, sem rekur verslunina ásamt eiginkonu sinni, Kristínu Ellý Egilsdóttur,
hyggst flytja hana í breyttri mynd til Grindavíkur. Hann hlakkar til að fá nú meira
frí frá störfum – og þó ekki. „Hvort það á svo við mig er önnur saga.“
Myndir: Árni Sæberg saeberg@mbl.is
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
’Einu sinni varið stolið af mértölvu en ég var orðinn þannigí vextinum á þeim tíma að ég gatekki hlaupið á eftir honum. Eins
gott, sagði þá konan, sá hefði far-
ið illa út úr því hefðirðu náð
honum og lagst ofan á hann!
Uppi á vegg í versluninni Kós hangir
svarthvít ljósmynd af reffilegum manni
í leðri frá hvirfli til ilja. „Er þetta Hilmir
Snær?“ spyr ég eins og rati.
„Nei, þetta er afi minn, Guðmundur
J. Guðmundsson,“ svarar Grétar.
„Hann á sér mjög merkilega sögu.“
Guðmundur fór ungur utan til Sas-
katoon í Kanada og bjó þar í fimmtán
til tuttugu ár. Fylkið var strjálbýlt á
þeim tíma og Grétar telur næsta víst
að afi hans hafi komist í góð kynni við
indíána. Þaðan séu leðurklæðin sem
hann kom í heim í kringum 1920 mjög
líklega komin.
Guðmundur bjó í Þverholti í Reykja-
vík en dó fjórum árum áður en Grétar
fæddist, 1946. „Ég kom hins vegar oft
til ömmu sem lifði mun lengur.“
Lítið er vitað um líf Guðmundar í
Kanada en hann kom ekki illa staddur
heim. „Við höfum ekki hugmynd um
hvort hann átti konu og börn fyrir vest-
an en amma vildi aldrei tala um hans
fyrra líf áður en þau kynntust.“
Guðmundur var mikill hestamaður
og til eru ljósmyndir af honum ríðandi
um götur Reykjavíkur. „Helgi Hafliða-
son sagði mér margar sögur af karlin-
um, þegar hann kom ríðandi niður að
Hlemmi. Afi var hávaxinn og grodda-
legur í útliti en sagður mikið ljúfmenni.
Greinilega töffari af Guðs náð. “
Guðmundur vann lengi fyrir lögregl-
una, meðal annars við að veiða dýr í
Reykjavík, og síðar herinn á stríðs-
árunum enda ekki margir Íslendingar
sem töluðu góða ensku á þeim tíma.
Brátt varð um Guðmund. Hann
kenndi sér meins að kvöldi, harðneit-
aði að leita læknis og var dáinn um
morguninn. „Svona voru þessir jaxlar.“
Grétar segir leðurgallann sem afi
hans klæðist á myndinni því miður ekki
hafa varðveist. „Það mátti ekki hreyfa
við fötum manna sem voru farnir og á
endanum komst saggi í gallann og
hann eyðilagðist. Synd og skömm.“
Myndin af Guðmundi hefur fylgt
Grétari frá því hann hóf rekstur. „Ég
hef aldrei viljað taka hana niður enda
finnst mér hann alltaf vera á bak við
mig. Ég hef ekki hugmynd um hvers
vegna ég fór út í leður, hver veit nema
að hann hafi hlutast til þar um.“
Töffari af
Guðs náð