Morgunblaðið - 05.09.2020, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Jarðgasleiðsl-an NordStream 2 frá
Rússlandi til
Þýskalands hefur
verið umdeild frá
upphafi. Þótt þýsk
stjórnvöld hafi víða legið und-
ir ámæli vegna verkefnisins
hefur því ávallt verið hafnað
að láta það hafa áhrif á lagn-
ingu hennar og þau hafa hald-
ið henni fyrir utan sviga þegar
þrýsta hefur átt á Rússa. Eft-
ir tilræðið við Aleksei Navalní
hefur þrýstingur hins vegar
aukist á Angelu Merkel kansl-
ara um að láta Rússa finna til
tevatnsins og er bent á að fátt
yrði áhrifaríkara í þeim efnum
en að slá Nord Stream 2 af.
Þjóðverjar skárust með af-
gerandi hætti í leikinn þegar
Navalní hné niður í Rússlandi
og grunur vaknaði um að eitr-
að hefði verið fyrir honum.
Flogið var með Navalní á
Charité-sjúkrahúsið í Berlín. Í
þessari viku voru niðurstöður
rannsóknarstofu á vegum
þýska hersins kynntar. Þær
voru á þann veg að enginn
vafi væri á að eitrað hefði ver-
ið fyrir Navalní. Eitrið til-
heyrði flokki efna sem nefnast
Novitsjok og herja á tauga-
kerfið. Eiturefni þessi voru
þróuð í Rússlandi í kalda
stríðinu og þykir sérstakur
kostur við þau að hægt er að
flytja þau í tvennu lagi án
þess að því fylgi nokkur
hætta, en um leið og þeim er
blandað saman verða þau ban-
eitruð.
Tilkynnt var að eiturefnið
hefði fundist í blóði, þvagi og
húðsýnum úr Navalní og að
auki á flösku, sem hann hefði
drukkið af á ferðalagi sínu.
Víst þykir að þessu eitri
hefði ekki verið beitt gegn
Navalní, leiðtoga stjórnar-
andstöðunnar í Rússlandi, án
vitundar og vilja helstu ráða-
manna landsins, þar á meðal
Vladimírs Pútíns.
Merkel lýsti því samstundis
yfir að við þetta hefðu vaknað
spuningar, sem aðeins rúss-
nesk stjórnvöld gætu svarað
og þeim yrðu þau að svara.
En þá vaknar spurningin
hvernig beita eigi Rússa
þrýstingi og þar kemur gas-
leiðslan inn í myndina.
Innan Evrópusambandsins
hefur leiðslan verið gagnrýnd
á þeirri forsendu að hún geri
það háð Rússum. Þessi gagn-
rýni hefur verið háværust í
Póllandi og Eystrasaltsríkj-
unum, sem telja að það hafi
verið strategísk mistök að
ganga til samninga um leiðsl-
una. Þar er mikil tortryggni í
garð Rússa og kalda stríðið í
fersku minni, svo ekki sé leit-
að lengra aftur.
Þegar samkomulagið um
lagningu leiðsl-
unnar var gert í
kanslaratíð Ger-
hards Schröders
árið 2005 sagði
Radek Sikorski,
utanríkisráðherra
Póllands, að það minnti sig á
griðasáttmála Hitlers og Stal-
íns fyrir síðari heimsstyrjöld.
Þessi viðhorf hafa ekki náð
að hreyfa við stjórnvöldum í
Berlín, en hins vegar kom
babb í bátinn þegar þrýst-
ingur hófst vestan hafs.
Leiðslan liggur 1.230 km
leið frá Rússlandi, undir
Eystrasaltið til Lubmin
skammt frá Greifswald í
Þýskalandi. Aðeins á eftir að
leggja 150 kílómetra af leiðsl-
unni.
Bandaríkjamenn hafa haft í
hótunum um að virkja lög frá
2017 um refsiaðgerðir gegn
andstæðingum Bandaríkjanna
og þeim sem við þá eiga við-
skipti. Lögin voru sett til höf-
uðs ríkjum á borð við Íran og
Norður-Kóreu, en nú er
Þýskaland í sigtinu. Fram-
kvæmdir við leiðsluna hafa því
legið niðri undanfarið af ótta
við refsiaðgerðir.
Mike Pompeo, utanríkis-
ráðherra Bandaríkjanna, hef-
ur sagt að leiðslan falli undir
ramma laganna og bandarísk-
ir öldungadeildarþingmenn
hafa hótað fyrirtækjum og
hafnarstjórnum sem koma ná-
lægt lagningu hennar.
Þýsk stjórnvöld hafa sagt
að þetta sé fáheyrð framkoma
bandamanna sinna. Þýskaland
sé eigin herra.
Þessi umræða um hverju
skuli fórna til að þrýsta á
Rússa er sérstaklega áhuga-
verð hér á landi. Rússar svör-
uðu á sínum tíma refsiaðgerð-
um vegna innlimunar Krím-
skaga með því að loka á ýmis
viðskipti við ESB og EES, þar
á meðal kaup á fiski frá Ís-
landi, og var það þungt högg
fyrir íslenskan sjávarútveg.
Ekki stunduðu Íslendingar
þar hagsmunagæslu í líkingu
við varnir Þjóðverja vegna
leiðslunnar. Þar var þó mun
alvarlegra mál á ferðinni og
mikið til í þeirri gagnrýni að
vafasamt gæti verið að láta
Rússa ná slíku tangarhaldi á
atkvæðamesta ríki Evrópu-
sambandsins í orkumálum.
Merkel vill beita Rússa
hörðu. Hún vill líka verja
leiðsluna og ekki láta líta út
fyrir að hún sé að lyppast nið-
ur gagnvart Bandaríkjamönn-
um. Þegar opnað yrði fyrir
leiðsluna og gasið tæki að
streyma til Þýskalands myndu
peningar flæða til baka í
hirslur Pútíns. Honum veitti
ekki af slíkum búhnykk. Það
væri vægt til orða tekið að
segja að Merkel sé í klemmu.
Geta Þjóðverjar
haldið jarðgasleiðsl-
unni frá Rússlandi
til streitu?}
Merkel í klemmu
K
yn einstaklinga hefur mikil áhrif
á heilsu. Samkvæmt Alþjóða-
heilbrigðismálastofnuninni
(WHO) er heilsa kvenna og
stúlkna í mörgum löndum verri
en heilsa karla, og það er mat stofnunarinnar
að ástæður þess megi rekja til mismununar á
grundvelli kyns sem á rætur að rekja til fé-
lagslegra, efnahagslegra og menningarlegra
þátta.
Atriði sem geta haft sérstök áhrif á heilsu
og það hvernig heilbrigðisþjónustu konur fá
eru til dæmis lægra menntunarstig kvenna en
karla í mörgum löndum heims, launamunur
kynjanna og kynbundið ofbeldi.
Ég er fullviss um að það er mikilvægt að
skoða áhrifaþætti heilsu út frá kynja- og jafn-
réttissjónarmiðum og hef því ákveðið að láta
gera rannsókn um heilsufar landsmanna út frá því sjón-
arhorni, og gera mat á því hvort heilbrigðisþjónustan
hérlendis taki mið af ólíkum þörfum kynjanna. Að sjálf-
sögðu er brýnt að skoða þessa þætti með ýmsa við-
kvæma hópa í huga, en þessi vinna er fyrsta skrefið í því
verkefni. Byggt verður á fyrirliggjandi gögnum úr heil-
brigðiskerfinu og almannatryggingakerfinu og nið-
urstöðum kannana sem tengjast málefninu. Fyrirmynd
að verkefninu er sótt í niðurstöður nefndar heilbrigð-
isráðherra um heilsufar kvenna frá árinu 2000. Heil-
brigðisráðuneytið hefur samið við félagsvísindasvið Há-
skóla Íslands um gerð rannsóknarinnar sem Finnborg S.
Steinþórsdóttir nýdoktor í kynjafræði mun annast.
Niðurstöður nefndarinnar um heilsufar
kvenna frá árinu 2000 bentu til þess að konur
búi að nokkru leyti við lakara heilsufar en
karlar, að þær nýti heilbrigðisþjónustu meira
en þeir, séu sendar í fleiri rannsóknir, fái oft-
ar sjúkdómsgreiningu og meðferð og sé ávís-
að lyfjum í meira mæli en körlum. Á þeim
tíma sem nefndin starfaði skorti mjög á að
upplýsingar um heilsufar landsmanna væru
sundurliðaðar eftir kyni og aldri. Ætla má að
mikið hafi áunnist í öflun kyngreindra gagna
og upplýsinga og því er að mínu mati tilefni
til þess að ráðast í sambærilega vinnu við
skoðun á þessu efni og gert var fyrir tuttugu
árum. Markmiðið er hið sama og áður, þ.e. að
greina kynbundin mun á heilsufari og í
hverju hann felst og hvort þjónusta heilbrigð-
iskerfisins mæti ólíkum þörfum kynjanna
sem skyldi. Við greininguna verður jafnframt horft til
þess að fleiri þættir en kyn skilgreina stöðu fólks og geta
haft áhrif á heilsufar þeirra.
Gagnaöflun vegna verkefnisins er þegar hafin en gert
er ráð fyrir að niðurstöður liggi fyrir í skýrslu fyrir lok
þessa árs. Byggt á niðurstöðum verkefnisins verða lagð-
ar fram tillögur til úrbóta. Þættir sem verða skoðaðir eru
til dæmis fjölskyldugerð, menntun, neysluvenjur, lyfja-
notkun, sjúkdómar, örorka, efnahagur og bólusetningar.
Ég er sannfærð um að þetta er mikilvæg vinna og hlakka
til að sjá niðurstöður rannsóknarinnar.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Heilsufar út frá jafnréttissjónarmiðun
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Lög um breytingu á ýmsumlögum til að mæta efna-hagslegum áhrifumheimsfaraldurs kór-
ónuveiru voru samþykkt á Alþingi í
gær með 57 samhljóða atkvæðum.
Með því liggur fyrir að tímabil
um launagreiðslur í sóttkví verður
framlengt út næsta ár, atvinnuleit-
endum verði gert kleift að stunda
nám samhliða því að fá greiddar at-
vinnuleysisbætur og ákvæði eru um
atvinnutengda starfsendurhæfingu.
Tímabil tekjutengdra atvinnuleys-
isbóta er lengt úr þremur mánuðum í
sex. Þá er hlutabótaleiðin svokallaða
framlengd til ársloka rétt eins og
heimild til greiðslu atvinnuleysisbóta
til sjálfstætt starfandi einstaklinga
vegna verulegs samdráttar í rekstri.
Gengið er út frá því að flestar þess-
ara breytinga séu tímabundnar enda
séu þær til að bregðast við aðstæðum
á vinnumarkaði vegna heimsfarald-
urs kórónuveirunnar.
Upphaflega var gert ráð fyrir
því að hlutabótaleiðin yrði aðeins
framlengd til 31. október en ákveðið
var að hafa úrræðið til áramóta hið
minnsta eftir umfjöllun í velferð-
arnefnd. Í áliti meirihluta nefnd-
arinnar segir að samhljómur hafi
verið meðal umsagnaraðila um ágæti
úrræðisins.
Gefur svigrúm til endurmats
„Hlutabótaleiðin hefur sem úr-
ræði náð að vernda ráðning-
arsamband þúsunda launamanna við
vinnuveitendur. Þrátt fyrir að veru-
lega hafi dregið úr ásókn í úrræðið er
enn nokkur fjöldi launamanna sem
fær hluta framfærslu sinnar vegna
úrræðisins og heldur ráðning-
arsambandi. Fyrir nefndinni komu
fram þau sjónarmið að það geti
reynst torvelt að reka saman til langs
tíma tvö mismunandi kerfi, þ.e. hefð-
bundið atvinnuleysistryggingakerfi
og hlutabætur, og bent á það mis-
vægi sem gæti skapast milli réttinda
þeirra sem væru annars vegar á
hlutabótum og þeirra sem væru hins
vegar atvinnuleitendur og á atvinnu-
leysisbótum. Í ljósi þess telur meiri-
hlutinn því ekki skynsamlegt að
lengja gildistíma úrræðisins til lang-
frama. Sanngirnisrök hnígi hins veg-
ar að því að lengja gildistímann
meira en í tvo mánuði. Þar kemur til
að aðdragandinn að því að afnema
úrræðið endanlega hafi verið full-
stuttur, og það að framlengja í tvo
mánuði muni ekki breyta miklu í
stöðu þeirra fyrirtækja sem eru að
skoða möguleika sína á að halda
áfram ráðningarsambandi. Þá mun
lengri frestur gefa stjórnvöldum
meira svigrúm til að endurmeta
vinnumarkaðsúrræði, og skoða í
samhengi við þá endurskoðun sem
nú fer fram á lögum um atvinnuleys-
istryggingar. Að því sögðu leggur
meirihlutinn til að hlutabótaleiðin
verði framlengd til 31. desember
2020. Auk þess leggur meirihlutinn
áherslu á að fjármögnun úrræðisins
verði tryggð í fjáraukalögum síðar á
þessu ári,“ segir í áliti meirihluta vel-
ferðarnefndar.
Í áliti Helgu Völu Helgadóttur,
þingmanns Samfylkingar, kom fram
sú afstaða að boðaðar framlengingar
væru ófullnægjandi. Var þar lagt til
að tekjutengt tímabil atvinnuleys-
isbóta yrði lengt enn frekar og að
hlutabótaleiðin yrði framlengd til 1.
júní á næsta ári. Mikilvægt væri að
gera allt til að halda ráðning-
arsambandi þeirra sem enn nýta sér
úrræðið. „2. minnihluti vonast til
þess að hagir í íslensku samfélagi
hafi vænkast þegar líður á vorið
2021 og leggur því til fram-
lengingu úrræðisins til 31.
maí 2021.“
Hlutabótaleiðin
framlengd til loka árs
Vilhjálmur Árnason, fulltrúi í
velferðarnefnd Alþingis, lýsir
ánægju með að hlutabótaleiðin
hafi verið framlengd til áramóta
í stað tveggja mánaða eins og
lagt var upp með „Nú höfum við
allt haustið til að bregðast við
því sem kemur upp. Við vitum
ekkert hvað gerist næstu mán-
uði og því verður hægt að fram-
lengja úrræðið enn frekar eða
koma með önnur úrræði ef á
þarf að halda,“ segir hann.
Vilhjálmur segir að framleng-
ing til áramóta skapi betra um-
hverfi fyrir fyrirtæki. Eftir því
hafi atvinnulífið og ferða-
þjónustan kallað.
„Það er hins vegar
ekki gott að festa
þetta úrræði of
lengi í sessi því þá
ertu farinn að byggja
upp tvö bóta-
kerfi.“
Skapar betra
umhverfi
HÆGT AÐ BREGÐAST VIÐ
Vilhjálmur
Árnason
Morgunblaðið/Eggert
Framkvæmdir Hlutabótaleiðin verður í boði til áramóta hið minnsta og
tímabil tekjutengdra atvinnuleysisbóta er lengt úr þremur mánuðum í sex.