Morgunblaðið - 16.12.2020, Blaðsíða 12

SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Manntalið sem HagstofaÍslands ætlar að takameðal landsmanna eftiráramót er viðamikið
verkefni og verður unnið upp úr raf-
rænum upplýsingum sem til eru um
landsmenn og rafræn gögn verða
endurnýtt í því skyni að draga upp
heildarmynd eða nokkurskonar
skyndimynd af þjóðinni eins og hún
er þann 1. janúar næstkomandi.
Þó að mikið magn rafrænna
upplýsinga sé til um íbúa landsins
eru þær hins vegar gloppóttar að
sögn Ómars Harðarsonar,
verkefnisstjóra manntalsins hjá
Hagstofunni. T.d. sé lítið vitað um
heimili landsmanna. „Fjölskyldurn-
ar flosna upp í þjóðskránni þegar
börnin verða 18 ára. Það er vitað
heilmikið um vinnandi fólk en það er
fyrir mismunandi og ólík þýði.
Vinnumarkaðsrannsóknin skoðar
bara 16 til 74 ára, atvinnuskráningin
í gegnum staðgreiðsluna nær til allra
á Íslandi sem vinna, líka þeirra sem
greiða skatt en búa ekki hér. Mann-
talið skoðar alla sem búa á landinu
og metur þá líka sem vinna erlendis
jafnframt því að búa á Íslandi,
manntalið skiptir þjóðinni upp í
heimili, tekur þá frá sem búa á stofn-
anaheimilum og setur saman fjöl-
skyldur óháð aldri barna. Við skoð-
um við hvaða húsnæðisaðstæður
heimilin búa og hvaða tekjur þau
hafa. Svo getum við séð hver mennt-
un landsmanna er, en skráning á
menntunarstöðu var eitt af því sem
best tókst til í manntalinu 2011 og
við búum enn að því,“ segir Ómar í
svari við spurningum um manntalið.
Með manntalinu á að vera hægt
ná til þeirra sem eru án húsnæðis
eða eru á útigangi. Ómar segir að
þar sem um heildartalningu sé að
ræða gefist kostur á að brjóta öll
þessi gögn niður á smásvæði án þess
að ljóstra upp persónuupplýsingum.
Hefur Hagstofan skipt öllu landinu
upp í 206 smásvæði með að meðaltali
um 1.750 manns á hverju svæði.
Reykjavík er t.d. skipt upp í 70
svæði.
„Við byggjum þessi gögn á
skráðum upplýsingum eins og þau
voru 1. janúar. Ef fólk lætur breyta
þessum upplýsingum aftur í tímann
tökum við tillit til þess ef þau gögn
berast í tæka tíð. Fólk sem giftir sig
31. desember er t.d. ekki endilega
skráð 1. janúar, en ef hjúskapar-
gögnin berast síðar á næsta ári verð-
ur tekið tillit til þeirra,“ segir Ómar.
„Við ætlum ekki að ganga í hús
eins og gert var 1981 og fyrr. Við
endurnýtum það sem til er af raf-
rænum gögnum. Þetta er nokkuð
kostnaðarsamt í þetta skipti, en
mestur hluti kostnaðarins nú fer til
að gera það kostnaðarminna til
frambúðar með því að búa til ferla og
gagnagrunna sem er einfalt að upp-
færa, og þá helst árlega.“
Búa okkur undir framtíðina
Ómar segir að fyrir utan aug-
ljósa kosti þess að hafa eina heildar-
mynd af þjóðinni og geta dregið af
því mikilvægar ályktanir, þá sé Hag-
stofunni einnig uppálagt að fram-
kvæma slíkt manntal. Íslenska ríkið
hafi skuldbundið sig til að taka
manntöl á tíu ára fresti í samn-
ingnum um evrópska efnahags-
svæðið og er taka manntals fest í lög
hér á landi.
„Það er þörf á manntali til að
draga saman í heildstæða mynd allar
þessar rafrænu upplýsingar sem til
eru um landsmenn, það er lögboðin
skylda að gera það og það er viða-
mikið verkefni. En fyrst og fremst
er það viðmikið nú því við erum að
búa okkur undir framtíðina, þegar
uppfærslan verður léttari,“ segir
Ómar.
Skyndimynd tekin
af þjóðinni 1. janúar
Talning Skopteikning sem fylgdi grein Hagstofunnar í Morgunblaðinu um
manntalið 1981 þar sem útskýrt var hvernig fylla ætti út manntalsskýrslu.
12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það er ólíklegtað þeir semekkert hafa
lært um eðli og
markmið Evrópu-
samstarfsins á liðn-
um árum muni
draga lærdóm af
togstreitu Breta og sambands-
ins við að koma úrsögn úr ESB
frá sér.
Þar er um venjulegt fram-
kvæmdaatriði að ræða, og felst
að mestu leyti í að færa efnis-
atriði úr ótal öðrum samningum
yfir í þennan samning. Stærsti
hluti þjóða heims er ekki í ESB
en á þó vandræðalaust í um-
fangsmiklum viðskiptum við
sambandið.
Legið hefur fyrir í fjögur ár
að Bretar tóku óafturkræfa
ákvörðun um að ganga út, sem
búrókratar beggja vegna hafi
enga heimild til að eyðileggja.
Okkar maður sagði forðum tíð
„út vil ek“ og taldi að norskt
konungsvald ætti ekki síðasta
orðið um það. Og út hann fór. Af
því beið hann bana síðar, sungu
skáldin, þar sem innlendir
handlangarar töldu sér henta
að fylgja vilja konungsvaldsins.
Hvernig getur staðið á því að
á lokastundu hinnar formlegu
útgöngu Breta skuli hinar
heimatilbúnu öngþveitisspár
ESB einkenna hana? Fjögur ár
ættu að vera yfirdrifinn tími til
að kópíera aðra samninga og
snurfusa annað til sem teljist
óvenjulegt við þessa samninga-
gerð.
En það er sláandi skýring á
því hvers vegna fjögur árin
dugðu svo illa. Ástæðan er að
Evrópusambandið nýtti lung-
ann af hinum langa tíma til að
streitast við að eyðileggja
áform bresku þjóðarinnar um
útgöngu. Áhangendur ESB í
áhrifastöðum í Bretlandi gengu
í skítverkin fyrir það. Fjöl-
margir þingmenn voru ráðnir í
því að gera allt sem þeir mættu
til að koma í veg fyrir að vilji
þeirra eigin þjóðar fengi að
ganga fram. Þó höfðu allir
flokkar lýst því yfir, bæði fyrir
þjóðaratkvæði og eftir það, að
hver svo sem markmið þeirra
hefðu verið í málinu þá myndu
þeir að sjálfsögðu virða út í æs-
ar þá niðurstöðu sem þjóðin
skilaði í kjörkassana. Cameron
forsætisráðherra hafði í barátt-
unni verið með hrein látalæti
um að hann myndi endursemja
um stöðu Breta í ESB og næði
hann ekki fullnægjandi árangri
í þeirri samningagerð þá myndi
hann sjálfur styðja útgöngu
Breta. Hluti af leikrænum til-
burðum hans var að sækja allar
ESB-þjóðir heim til að leita at-
beina þeirra. Hann þekkti það
auðvitað eftir veru í ESB að
ekkert mark er tekið á smælk-
inu í sambandinu. Enda kom á
daginn að ekkert kom út úr
samtölum við odd-
vita þess. En
ímyndarfræðingar
baráttunnar gegn
brexit reyndu að
nota þessi ferðalög
og fátæklegar frá-
sagnir af „samn-
ingaviðræðum“ til að ljá verk-
efninu einhverja alvöru. Starfi
þessara aðkeyptu krafta er
mikilvægastur þegar draga
þarf upp mynd af því sem ekk-
ert er. Og þá er taxtinn þeim
hagstæðastur. Þau Merkel og
Macron fengu engan þrýsting
frá smælkinu annan en þann að
sérstaða Breta innan ESB væri
þegar of mikil. Skoðanakann-
anir sýndu að auki að brexit
yrði hafnað með verulegum
meirihluta og því væri enn
minni ástæða til að lyfta litla
fingri fyrir Cameron í tilefni af
öllum þessum samninga-
viðræðum. Í „samningaviðræð-
unum“ nú koma leiðtogar ESB-
þjóðanna hvergi nærri. Það
koma vissulega fréttir af því að
samningamenn sunnan sunds
eigi samráð við fyrrnefnda tví-
menninga en enga aðra.
Eftir úrslit þjóðaratkvæð-
isins varð Íhaldsflokknum ljóst,
að Cameron forsætisráðherra
hlyti að víkja og forystumaður í
flokknum sem endurspeglaði
vilja þjóðarinnar tæki við. En
nóttina áður en af því varð greip
heimsþekkt brútusarafbrigði
stjórnmálanna inn í atburða-
rásina. Þess vegna skolaði frú
May óvænt inn fyrir dyr í
Downingstræti 10, og vænk-
aðist nú mjög hagur þeirra sem
vildu gera allt til þess að eyði-
leggja ákvörðun um útgöngu
fyrir þjóðinni. Munaði litlu að
það svikabrall gengi eftir og
hafði misnotkun starfandi þing-
forseta sitt að segja. En fyrir
óvænt „mistök“ nýs og óreynds
leiðtoga flokks Frjálslyndra
náði Boris Johnson að knýja
fram kosningar í desember
fyrir ári. Og þvert á allar spár
sýndi þjóðin að sér væri nóg
boðið. Kjördæmi sem höfðu
staðið örugg með Verkamanna-
flokki í áratugi féllu nú til
Íhaldsflokksins og sigur hans
varð miklu meiri en leiðtoginn
hafði þorað að vona. Blásin
hafði verið upp upp sú hætta
sem hlyti að fylgja því að Bretar
„gengju út án samnings“. En
sami hræðsluáróður var látinn
dynja á Bretum í aðdraganda
þjóðaratkvæðis en dugði ekki
til. Og hræðslutalið var einnig
inntak sömu afla í kosningunum
fyrir ári. Og það var rassskellt
af kjósendum svo glumdi í.
Hljóta Bretar að treysta því
að forystumenn þeirra taki for-
dæmið frá almenningi en breyt-
ist ekki í gungur á seinustu
metrunum. Það fæli ekki aðeins
í sér ömurleg svik, heldur væri
það algjör óþarfi.
Það skiptir öllu fyrir
Boris að hann haldi
höfði og falli ekki
fyrir grátkór um
gervivandamál}
Kunnuglegir taktar
Í
pólitík er til tvenns konar samstarf.
Annars vegar valdasamstarf og hins
vegar málefnasamstarf. Enginn hefur
nokkurn tíma útilokað samstarf um ein-
staka málefni. Valdasamstarf er allt
annað mál. Flokkar sem hafa sýnt að þeir kunna
ekki að fara með völd eiga ekkert erindi í valda-
stöður. Þetta ætti ekki að koma neinum á óvart,
þetta ættu að vera sjálfsögð sannindi.
En einhverra hluta vegna virkar samstarf um
völd öðruvísi á Íslandi. Annaðhvort gerir stjórn-
málastéttin sér ekki grein fyrir því eða að valda-
græðgin er einfaldlega svo mikil að allt annað
fýkur út í veður og vind. Nema hvort tveggja sé.
Píratar hafa fyrir undanfarnar kosningar
bent á tvo flokka sem, að gefinni reynslu, ætti
ekki að treysta fyrir völdum. Það eru Sjálfstæð-
isflokkurinn og Miðflokkurinn. Þessir flokkar
eru ekki stjórntækir því ef upp koma svipuð mál og Lands-
réttarmálið, Panamaskjölin, feluleikurinn með skattaskjóls-
skýrsluna, uppreist æra, lögbann á fjölmiðil, bréfasamskipti
um utanríkismál fram hjá þinginu, Klaustur – þá væri nið-
urstaðan bara á einn veg. Vantraust. Það skiptir ekki máli
hvaða flokkur fer svoleiðis með vald, slíkt myndi þýða van-
traust og að ráðherra axli ábyrgð.
Við flokkum sem fara svona með vald, eins og ofangreind
mál og fleiri eru dæmi um, þurfa viðbrögðin að vera höfnun.
Því ef ekki er brugðist við þá endurtaka brotin sig, aftur og
aftur.
Við höfum það auðvitað í huga að fólk lifir og lærir af mis-
tökum sínum. En til þess verður það að byrja á
því að viðurkenna mistökin. Það hefur verið til-
finnanlegur skortur á slíkri viðurkenningu á
undanförnum árum, sérstaklega varðandi mál
þar sem misnotkun á valdi var vandamálið.
Það þýðir hins vegar ekki að málefnalegt
samstarf um einstaka mál við þessa flokka sé
útilokað. Góðar hugmyndir eru góðar sama
hvaðan þær koma. Sjálfstæðisflokkurinn og
Miðflokkurinn hafa hins vegar óneitanlega átt
erfitt með að starfa samkvæmt því. Ef það á að
tala um málefni þá er það til dæmis alltaf á for-
sendum Sjálfstæðisflokksins, sagt að það þurfi
„víðtæka“ sátt þegar flestir eru sáttir nema
Sjálfstæðisflokkurinn. Ekki einu sinni aukinn
meirihluti í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012 var
nóg fyrir Valhöll. Aukinn meirihluti sem telst í
öllu lýðræðislegu samhengi vera víðtæk sátt.
Þess vegna er ekki hægt að tala við Sjálfstæðisflokkinn
um völd og varla hægt að tala við hann um málefni. Það er
því eðlilegt að hafna valdasamstarfi við flokka sem misnota
vald og sýna því enga iðrun.
Ég endurtek. Það er enginn að hafna samstarfi um ein-
staka málefni. Bara samvinnu um valdastöður. Það þarf
ekki völd til þess að koma góðum hugmyndum í fram-
kvæmd ef fólkið sem fer með völd umgengst það af virð-
ingu.
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Heilbrigð höfnun
Höfundur er þingmaður Pírata.
bjornlevi@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Þegar manntöl voru tekin á sein-
ustu öld fór það vart fram hjá
nokkrum manni. Manntöl 1960
og fyrr fóru þannig fram að telj-
arar gengu í hús og skrifuðu nið-
ur eftir heimilismönnum. Næst
var manntal svo tekið 1981. Al-
þingi samþykkti sérstök lög um
framkvæmd þess og þá var fólki
sjálfu gert að fylla út eyðublöð,
sem send voru inn á hvert heim-
ili. Mikil umræða fór fram um
manntalið 1981 og það krafðist
mikils undirbúnings. Hagstofan
birti opnugrein í blöðum með
leiðbeiningum og sendur var út
30 mínútna þáttur í sjónvarpinu,
þar sem sýnt var hvernig fylla
ætti út. Fólki var ráðlagt að byrja
að fylla út föstudagskvöldið 30.
janúar þegar leiðbeiningarþátt-
inn var sendur út og kl. 12.30 á
sunnudegi hófu teljarar störf,
gengu í öll hús og söfnuðu
skýrslunum. Í Reykjavík störfuðu
1.400 manns við manntalið og
var borginni skipt upp í 1.230
teljarahverfi.
Gengu hús
úr húsi
MANNTÖL Á SÍÐUSTU ÖLD