Morgunblaðið - 12.12.2020, Blaðsíða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. DESEMBER 2020
með allt öðrum hætti en þau voru áð-
ur fyrr,“ segir hann. „Það var oft
tekist hart á hér áður fyrr en aðilar
lögðu sig fram um að ræða málin og
leita ásættanlegra lausna þótt á
stundum þyrfti marga fundi til, s.s.
2004 þegar þeir voru á sjöunda tug-
inn. Í dag birtist samskiptamátinn
sem snubbótt skilaboð í tölvupósti
frá SFS. Svo dæmi sé tekið kom ný-
verið frá þeim einhliða yfirlýsing þar
sem þeir felldu niður ákvæði í bókun
síðasta kjarasamnings. Þar var
kveðið á um að skiptaprósenta til
sjómanna til útreiknings launa yrði
hálfu prósentustigi hærri þar til um-
ræðum um bókanir væri lokið. Um-
ræðum um bókanir er fjarri því lokið
en þrátt fyrir þá staðreynd lækkuðu
þeir skiptaprósentuna. Það mál er
nú fyrir Félagsdómi sem er sann-
arlega ekki réttur vettvangur þegar
um kjarasamningsviðræður er að
ræða.“
Myndi Árni vilja sjá betri sam-
stöðu innan sjómannastéttarinnar
og betra viðmót hjá fulltrúum út-
gerðanna. „Það hljóta allir aðilar að
vilja ef árangur á að nást. Annað
væri í hæsta máta óeðlilegt en til
þess að úr rætist þarf ansi margt að
breytast. Útgerðarmenn af gamla
skólanum sem litu á starfsfólk sitt
nánast sem hluta af fjölskyldunni
eru vandfundnir í dag,“ segir hann
og bendir á að sundrungin á meðal
sjómannasamtakanna sé alvarlegt
vandamál „Undarlegt er til þess að
hugsa að á stóru uppsjávarskipi með
átta-níu manna áhöfn séu kannski
engir tveir í sama stéttarfélaginu, og
hvert og eitt stéttarfélag með ólíkar
kröfur og áherslur. Flækjustigið er
því dálítið svakalegt.“
„Heilu hnífasettin“ í bakið
En hvað má til bragðs taka til að
koma málum í betri farveg, fá stétt-
arfélög sjómanna til að snúa bökum
saman og leyfa talsmönnnum út-
gerðanna og sjómanna að kveikja í
friðarpípunni? Árni segir sárin ekki
enn að fullu gróin frá kjarasamn-
ingaviðræðunum fyrir fjórum árum.
„Þar tókst að ná samningum fyrir
hönd bæði Sjómannasambandsins
og Félags skipstjórnarmanna og var
samningurinn samþykktur af skip-
stjórnarmönnum en kolfelldur hjá
undirmönnunum. Í því sem á eftir
kom upplifðu ákveðnir aðilar þetta
eins og að fá heilu hnífasettin í bakið,
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
T
öluverð harka hefur ein-
kennt kjaraviðræður sjó-
manna undanfarin ár. Eins
og lesendur muna tókust
síðast samningar milli SFS
og sjómanna í febrúar 2017 eftir
langt verkfall en samningar höfðu þá
verið lausir frá árinu 2011 sem er Ís-
landsmet að sögn viðmælanda.
Verkfallssamningarnir giltu til 1.
desember 2019 og hafa því verið
lausir í rösklega tólf mánuði.
Árni Bjarnason er formaður Fé-
lags skipstjórnarmanna og segir það
umhugsunarvert hversu treglega
virðist ganga að semja við fulltrúa
sjávarútvegsins og byggja upp
breiða samstöðu á milli sjómanna.
Að hans sögn voru ýmsar ástæður
fyrir því að samningar voru svo lengi
lausir á sínum tíma en sú sem vó
þyngst var að um margra ára skeið
var mikið góðæri í sjávarútvegi og
afkoma almennt mjög góð. „Það var
ekki fyrr en krónan styrktist mikið,
með tilheyrandi tekjurýrnun fyrir
sjómenn og útgerðir, að einhver
hreyfing komst á hlutina. Stærsta
ástæðan fyrir verkfallinu og fram-
gangi þess þegar að því kom var
ósætti og sundrung sem hafði náð að
magnast upp milli stéttarfélaga sjó-
manna. Þetta ósætti leiddi til veru-
lega flókinnar stöðu innbyrðis og
samningsstaða útgerðarmanna
styrktist en staða sjómanna veikt-
ist.“
Árni segir að sér þyki miður að all-
ar götur frá þessum tíma virðist að
útgerðir og SFS fyrir þeirra hönd
hafi verið að herða tökin. „Sam-
skiptin á milli samtaka útgerða og
stéttarfélaga sjómanna eru orðin
og má segja að brennt barn forðist
eldinn.“
Óttast Árni að það sé mjög langt í
land. „Til þess að eitthvað gerist
verðum við sjómannamegin að gera
alvarlega tilraun til þess, sem heild,
að koma okkur saman um sameig-
inlegar áherslur. Kröfugerð sem all-
ir staðfesti með undirskrift sinni að
standa eða falla með og bindist fast-
mælum um að enginn hoppi af vagn-
inum í miðri á. Þetta er mikil áskor-
un og ærið verkefni sem ég tel að við
verðum að láta reyna á áður en hefja
skal viðræður við SFS.“
Árni segir meginkröfurnar ekki
óeðlilegar og nefnir sem dæmi að
skipstjórnarmenn vilji njóta sömu
orlofs- og lífeyrisréttinda og aðrar
stéttir fengu með lífskjarasamn-
ingnum svokallaða. Einnig þurfi að
finna farsæla lausn á ýmsum ann-
mörkum skiptimannakerfa, s.s.
hvernig eigi að túlka og afgreiða
veikindalaun.
Þá brennur á sjómönnum að skoða
þau vinnubrögð og viðmið sem stýra
verðmyndun á afla en finna má dæmi
um að það verð sem notað er við út-
reikning á launum sjómanna sé ekki
í samræmi við markaðsverð aflans.
„Fjölmiðlar fjölluðu nýverið um til-
vik þar sem útgerð ákvað að lækka
um 35% það verð sem notað var til að
reikna út laun rækjusjómanna. Mikil
vinna var lögð í málið og niðurstaðan
að okkar mati að engar forsendur
væru fyrir þeirri kjarskerðingu sem
ákveðin var af fulltrúum útgerðar í
úrskurðarnefnd með fulltingi for-
manns nefndarinnar. Í framhaldi af
þessu máli kom nú nýverið fram á
heimasíðu Verðlagsstofu skipta-
verðs úttekt þar sem gerður er verð-
samanburður á síld á Íslandi og í
Noregi. Þar kemur fram gríðarlegur
munur á verði upp úr sjó á meðan
gott samræmi var á afurðaverði
beggja landa. Ótrúlegt er að sjá
hversu litla umfjöllun og athygli
þessi úttekt hefur vakið,“ segir Árni.
Vald og ábyrgð skipstjóra
„Hvar varðar skipstjórnarmenn sem
ég hef starfað fyrir í áratugi þá
finnst mér dapurlegt að upplifa þá
þversögn sem við blasir hvað varðar
ákvæði sjómannalaga um valdsvið
skipstjóra, en 49. greinin er svo-
hljóðandi: „Skipstjóri hefur í öllum
efnum æðsta vald á skipinu.“ Raunin
er einfaldlega sú að allar stærri
ákvarðanir sem taka þarf úti á sjó
eru gerðar í fullu samráði við útgerð-
ina sem hefur úrslitavald, hvað sem
lögin segja. Mín upplifun af sam-
skiptum við útgerðarmenn og skip-
stjórnarmenn er sú að útgerðin ræð-
ur því sem hún vill ráða og hefur
verið að færa sig upp á skaftið á því
sviði undanfarin ár,“ segir Árni.
Hann segir mikla endurnýjun á
skipum hafa átt sér stað undanfarin
ár og uppsjávarflotinn skeri sig úr
með afgerandi hætti vegna þess
eðlismunar sem felst í að veiða mikið
magn fisks sem dælt er um borð og
kældur á skömmum tíma. „Nútíma-
væðing uppsjávarflotans býður upp
á mun meiri hagræðingarmöguleika
en eru til staðar í öðrum veiðigrein-
um. Sem dæmi má nefna að það eru
ekki svo ýkja mörg ár síðan hefði
mátt sjá sex uppsjávarskip þess tíma
í höfn til löndunar og hvert þeirra
með 500 tonna afla og 12-14 manna
áhöfn – þar sem allir þessir 60-70
sjómenn höfðu það gott. Í dag kemur
eitt skip til löndunar með 3.000 tonn
með átta eða níu manna áhöfn,“ út-
skýrir Árni. „Þótt miklar framfarir
hafi átt sér stað hvað varðar bolfisk-
veiðar þá verður hagræðingu ekki
við komið með jafn afgerandi hætti á
skipum þar sem handfjatla þarf sér-
hvern fisk. Af þessu leiðir að enginn
er betur til þess fallinn en skipstjór-
inn að meta og ákveða fjölda í áhöfn
með tilliti til allra þeirra þátta sem
horfa þarf til, s.s. álags, afkasta,
gæða og öryggisþátta svo eitthvað sé
nefnt. Enginn skipstjóri hefur nokk-
urn áhuga á að hafa fjölmennari
áhöfn en þörf er fyrir. Því síður vill
hann fara með færri menn en hann
telur þurfa, til að uppfylla eigin kröf-
ur.“
Sameiginlegir hagsmunir allra
Árni leggur áherslu á að greininni
hljóti að farnast best þegar sjómenn
og útgerðir eru samstiga, og að sú
staða sé ekki neinum til hagsbóta að
annar hópurinn líti á hinn sem óvini
sína eða andstæðinga:
„Fyrir mörgum árum horfði ég á
viðtal við milljarðamæring í Kísildal
í fréttaskýringaþættinum 60 Min-
utes, og þar var maðurinn spurður
hvernig honum hefði tekist að verða
svona vellauðugur. Svarið var að
hann hafði borið gæfu til að læra það
snemma að því betur sem hann gerði
við starfsfólkið sitt, því betur gengi
honum sjálfum. Því næst var hann
spurður hvernig það væri að vera
svona ofsalega ríkur og svaraði millj-
arðamæringurinn að bragði að þeg-
ar hann horfði út um skrif-
stofuglugga sinn í lok vinnudags og
sæi starfsfólkið aka áleiðis heim til
sín, þá sæi hann á eftir 98% af öllum
auðæfum sínum enda byggðust
verðmætin á mannauðinum. Þetta
viðhorf vinnuveitanda til launþega er
sú staða sem mig dreymir um launa-
fólki til handa í mínum villtustu
draumum.“
Morgunblaðið/Eggert
Árni Bjarnason segir
sárin ekki að fullu gróin
eftir síðustu kjarasamn-
ingsviðræður en ósk-
andi væri að stétt-
arfélög sjómanna gætu
snúið bökum saman.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
„Enginn er betur til þess fallinn en skipstjórinn að meta og ákveða fjölda í áhöfn
með tilliti til allra þeirra þátta sem horfa þarf til,“ segir Árni. Mynd úr safni.
„Það var oft tekist hart á hér áður fyrr en aðilar
lögðu sig fram um að ræða málin og leita ásætt-
anlegra lausna þótt á stundum þyrfti marga fundi
til,“ segir Árni Bjarnason og þykir samskipti út-
gerðarfélaga og sjómanna hafa versnað til muna.
Best ef allir gætu verið samstiga
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum