Málfríður - 15.11.1988, Blaðsíða 5

Auður Torfadóttir:
BÓKMENNTIR í
TUNGUMÁLAKENNSLU
Auður Torfadóttir lauk BA prófi
í ensku og þýsku frá Háskóla Is-
lands árið 1964 og síðan MA
prófí í málvísindum frá Michig-
anháskóla í Bandaríkjunum árið
1967. Veturinn 1981-1982 lagði
hún stund á kennslufræði er-
lendra mála við Lundúnarhá-
skóla. Hún er lektor í ensku við
Kennaraháskóla íslands.
í þessari grein verður fjallað um
hlutverk og stöðu bókmennta í
tungumálakennslu og leiðir til að
gera nemendur að virkari lesendum.
Hugleiðingar um þetta efni hafa
fylgt undirritaðri gegnum tíðina og
hafa mótast af vangaveltum, mis-
heppnuðum og árangursríkum til-
raunum og stöðugri leit að leiðum til
að gera bókmenntalestur aðgengi-
legri en hann oft vill verða.
Það er rétt að taka það fram að
hér á eftir er að öllu jöfnu átt við
bókmenntaverk í sinni upprunalegu
mynd, þ.e.a.s. óstytt. Þó getur það
einnig átt við um stytt og einfölduð
bókmenntaverk sem einkum eru
notuð á grunnskólastigi.
BÓKMENNTIR -
HVERS VEGNA?
Svarið ætti að liggja í augum uppi,
en þó er rétt að undirstrika nokkur
atriði.
Bókmenntir hafa ótvírætt mennt-
unargildi og eru sá þáttur tungu-
málanáms sem gefur því dýpt fram
yfir ýmsa aðra þætti og veitir þar af
leiðandi möguleika til aukins vits-
munaþroska.
Tengt menntunargildinu er það
persónulega gildi sem bókmenntir
hafa fyrir einstaklinginn (þ.e.a.s. ef
hann á annað borð gefur sig af ein-
lægni að lestrinum). Með því að fá
innsýn í hinar ýmsu hliðar mannlegs
lífs fær lesandinn um Ieið nýja sýn á
sjálfan sig og eigin heim. Það er
e.t.v. þetta persónulega samband
lesanda og texta sem er hvað mikil-
vægast að skapa og ætti að vera eitt
af höfuðmarkmiðum bókmennta-
lesturs í skólum.
Við bókmenntalestur (og lestur
annars konar rauntexta einnig) fer
lesandinn yfir mikinn texta. Það er
ekki vafi á því að við það eykst orða-
forði hans og jafnframt tilfinning
fyrir málkerfinu og notkun málsins.
Lestur bókmennta eykur færni í
að lesa á milli línanna, túlka, skilja
út frá samhengi, greina aðalatriði frá
aukaatriðum svo eitthvað sé nefnt.
Bókmenntir eru til þess fallnar að
örva nemendur til að hugsa og nota
málið á skapandi hátt.
HORFT YFIR
FARINN VEG
Hér á landi sem víða annars stað-
ar er löng og rótgróin hefð fyrir
notkun bókmenntatexta í tungu-
málakennslu. Þau okkar sem komin
eru um og yfir miðjan aldur minnast
þess eflaust hve stór þessi þáttur var.
Eins og ég minnist þess úr mennta-
skóla urðu fyrir valinu sígildar bók-
menntir frá fyrri hluta aldarinnar
eða þaðan af eldri og minnist ég þess
ekki að samtímabókmenntir hafi
borið fyrir augu. Það var lesið, glós-
að og þýtt; aldrei hraðlesið og lítið
sem ekkert fjallað um heildarmerk-
ingu textans. Þetta var óskaplega
tímafrek vinna og endalaus barning-
ur við orð og orðasambönd, þannig
að maður sá oft ekki skóginn fyrir
trjám. En það voru sólskinsblettir
inn á milli og mér eru enn í fersku
minni frábærar þýskar og franskar
smásögur og ensk ljóð. í umræðunni
um tungumálakennslu dagsins í dag
hafa ýmsir orðið til að líta til þessa
tíma með ’nostalgíu’ og sagt sem svo
að þessi aðferð hafi skilað góðum
árangri. Miðað við kröfur þess tíma
er kannski sannleikskorn í því. En
nú eru breyttir tímar, breyttar kröf-
ur og miklu meiri breidd í þeim nem-
endahópi sem sækir menntun á
framhaldsskólastig.
Með aðferðum sem ruddu sér til
rúms víðs vegar um heim upp úr 1960
var bókmenntum hrundið úr sínum
háa sessi. Þessar aðferðir náðu hér
aldrei fótfestu sem slíkar, en höfðu
hins vegar óbein áhrif í gegnum
kennslubækur sem notaðar voru hér
um árabil. Eitt af höfuðeinkennum
margra þessara bóka voru innihalds-
lausir textar byggðir á tilteknum
málfræðiatriðum. En það verður að
segja íslenskum tungumálakennur-
um til hróss að þeir létu þessar nýju
aðferðir ekki ráða ferðinni alfarið og
almennt voru bókmenntatextar not-
aðir áfram þó í minna mæli en áður
hafði tíðkast.
STAÐAN í DAG
Bókmenntakennslan virðist vera í
hálfgerðri kreppu og það sem ein-
kennir stöðuna er einkum þetta:
Þrátt fyrir þá miklu grósku sem
ríkt hefur á sviði tungumálakennslu
undanfarna tvo áratugi og allar þær
bækur sem skrifaðar hafa verið um
hina ýmsu þætti hennar, hefur sára-
lítið komið út á prenti um bók-
menntaþáttinn. Það er ekki fyrr en á
allra síðustu árum að þessum þætti
hefur verið gefinn einhver verulegur
gaumur í bókum og tímaritum.
Hlutverk, markmið og vægi bók-
mennta í tungumálakennslu hefur
lítið verið rætt og þyrfti að skilgreina
nánar. Sama máli gegnir um náms-
matið.
Fæstir kennarar hafa fengið
menntun í kennslufræði greinar
sinnar svo sjálfsögð sem hún er. Því
freistast margir til að beita sömu að-
ferðum og þeir sjáifir lærðu eftir í
framhaldsskóla eða jafnvel háskóla.
5