Víðförli - 15.12.1988, Qupperneq 12

Arndís Jónsdóttir ræðir við Rósu B. Blöndals
um hvali, Njálu og kjarnmikla íslensku
Það á ekki að
halda börnum við
orðfæðarbækur
Frú Rósa B. Blöndals hefur átt heima á Selfossi síðan eigin-
maður hennar, séra Ingólfur Ástmarsson lét af störfum sem
sóknarprestur í Mosfellsprestakalli í Grímsnesi. Frú Rósa er
mikil starfsmanneskja og áhugamaður um margt. Hún var lengi
prestskona í sveit, kennari og skáld. Út hafa komið tvær ljóða-
bækur eftir hana og ein skáldsaga, og fyrir síðustu jól kom út bók
hennar, „Leyndar ástir í Njálu“. Frú Rósa hefur ritað fjölda
blaðagreina, sem birst hafa í blöðum. Vitna þær um hennar
höfuðáhugamál, sem eru íslensk tunga, bókmenntir og umhverf-
isvernd.
Þegar Rósa tók fyrst að skrifa um
umhverfismál voru þau mál yfirleitt
ekki ofarlega á baugi. Barátta henn-
ar fyrir friðun hvala fékk ekki mik-
inn hljómgrunn á sínum tíma, þó að
slíkar skoðanir komi ekki á óvart nú
orðið.
Eftir að frú Rósa hefur fallist á að
svara nokkrum spurningum mínum,
spyr ég hana, hvernig áhugi hennar á
umhverfisvernd hafi vaknað.
„Áhugi minn á náttúruvernd var
vakinn strax, og ég var barn. Ég ólst
upp í sveit hjá fósturforeldrum. Þau
hétu Sigurður Haraldsson og var
Suður Þingeyingur og Jarþrúður N.
Nikulásdóttir, systir Ingvaldar
Nikulássonar sem var fræðimaður.
Þau systkini voru Arnfirðingar. “
Eftir þetta segir frú Rósa frá því
hvernig hún flutti búferlum á þriðja
ári og síðan sjö ára, og þess vegna
greinir hún vel hvernig minni hennar
þróaðist í bernsku.Alla tíð var henni
kennt að virða líf fuglanna um varp-
tímann.
„Pabbi og mamma voru bæði
miklir dýravinir. Svo var mér
snemma kennt að lesa. Ég las fimm
ára. Þá var ég látin læra sálma og
kvæði. Ég lærði kvæði Jónasar,
„Ein er upp til fjalla“. Það var nátt-
úruverndarkvæði. Mamma sagði
mér Iíka frá steypireyðinni, hvernig
hún barði sjóinn þegar unginn henn-
ar var dreginn dauður að landi. Þá
heyrðust ekkasog hvalsins. Meðan
unginn var að deyja, hélt móðirin
honum upp úr til þess að anda. En
hann var með skutul í lungunum.
„Ég heyrði líka um dráp síðustu
geirfuglanna. Þeir voru reknir 70 í
hóp til slátrunar eitt haust. Síðan
sást aldrei nema einn og einn fugl á
stangli. Þeir sem veiddu geirfugla,
gleymdu því aldrei hvað augu þeirra
voru fögur og bænin um líf heit í
augum þeirra. Nokkrum árum áður
en geirfuglinn hvarf, var farið að tala
um friðun þeirra. Friðunin kom of
seint. Veiðimennirnir sögðu, það er
búið að veiða geirfugla í aldaraðir.
Hann hverfur ekki.“
Hvernig fannst þér fólk bregðast
við fyrstu skrifum þínum um hvala-
vernd?
„í kringum 1935 eða 1936, vildi ég
fara að skrifa á móti hvalveiðum. Ég
óttaðist útrýmingu þegar ég sá hval-
veiðar á Vestfjörðum. Af þeim skrif-
um varð ekki. Þegar ég var barn
heyrði ég líka um baráttu Sigríðar í
Brattholti fyrir því að eyðileggja
samning um Gullfossvirkjun. Þessi
Rósa B. Blöndals
fátæka bóndadóttir gat fengið gull
fyrir Gullfoss, en vildi það ekki.
Sennilega hefði Gullfoss verið virkj-
aður í staðinn fyrir Sogsfossa, ef
þessi barátta hefði ekki staðið. En
hvernig mun þjóðin standa að því
máli í framtíð. Gullfoss er á dauða-
skrá.“
Frú Rósa kann góð skil á fossum
landsins og hefur á takteinum skýrar
skoðanir á hvað megi virkja og hvað
ekki.
„Það má til að segja sannleikann
um útrýmingarhættu hvala eða ann-
arra dýra, ellegar náttúrufegurðar.
Það getur verið, að einhver sem hef-
ur vald eða mögueika til að koma
friðun í framkvæmd taki sannleik-
ann til greina og beri málið fram til
sigurs.“
Frú Rósa lýsir því hvernig hún
barðist fyrir verndun Mývatns, og
fékk dræmar undirtektir hjá Morg-
unblaði og Útvarpinu. Sigurbjörn
Einarsson beitti sér fyrir því að hún
fengi að fjalla um þetta í þættinum
um daginn og veginn. Um kísilgúr
veit hún að hvert duftkorn er skel og
inni í skelinni er skelfiskur. Að lok-
um segir hún þetta: „Ekkert krafta-
verk er óskiljanlegra en smæðin inn
á við.“ Hún stakk upp á því að Mý-
vatnsvæðið yrði þjóðgarður, en ekki
er það nú orðið enn.
„Ég orti kvæði „Ljósafoss“, til
þess að mótmæla Gullfossvirkjun.
Þegar svört járnhurð kom í staðinn
fyrir írafoss.
12 — VÍÐFÖRLI