Stefnir - 01.04.1994, Qupperneq 18

3. þjónustusamningar
Til að innleiða samkeppnishugsun hjá
hinu opinbera er rétt að gera þjónustu-
samninga milli ríkisstofnana annars vegar
og fagráðuneyta og fjármálaráðuneytis
hins vegar. Slíkur samningur ætti að vera
til nokkurra ára og fjalla annars vegar um
skyldur stofnunarinnar, þ.e. markmið
starfseminnar og gæði þjónustunnar, en
hins vegar um greiðslur ríkisins fyrir þjón-
ustuna.
Með þessu móti væri stefnt að stjómun-
arlegu sjálfstæði viðkomandi stofnunar
gegn því að hún næði
skilgreindum mark-
miðum um árangur.
Markmiðið með slík-
um samningum væri
ávallt aukinn sparnað-
ur og hagræðing í rík-
isrekstrinum, og væri
samningurinn tæki til
þess að ná fram kostum einkarekstrar. Við
slíka samningsgerð þyrfti að skilgreina
vandlega markmið og kröfur um árangur
auk þess sem gerð yrði langtímastefna í
sambandi við framlög til viðkomandi
starfsemi.
4. Starfsmannastefna
Gera þarf starfsmannamál sem líkust því
sem er á almennum vinnumarkaði. Draga
þarf úr miðstýringu hjá hinu opinbera
varðandi launamál. Með auknu sjálfstæði
ríkisstofnana þarf að auka sveigjanleika,
launa vel góða starfsmenn og keppa við
einkareksturinn um vinnuafl.
Afnema þarf kostnaðarsöm sérréttindi
eins og æviráðningu (þar sem hún er til
staðar), ríka vernd gegn uppsögnum og
biðlaunarétt.
Brjóta þarf upp hið margslungna fríð-
inda- og sporslukerfi sem tíðkast í launa-
málum, en veita stofnunum svigrúm til
þess að umbuna góðum starfsmönnum og
jafnframt að veita starfsmönnum hlutdeild
í hagræðingu og sparnaði. Arlega ætti að
eiga sér stað frammistöðumat, þar sem yf-
irmaður og undirmaður ræða frammistöðu
starfsmannsins og stofnunarinnar og hvort
sett markmið hafi náðst. Samhliða þessu
á að vera starfslýsing fyrir hvert starf hjá
hinu opinbera og starfsmannahandbækur
með helstu upplýsingum og verklagsregl-
um.
Stefnan á að vera sú að launakjör hjá
hinu opinbera séu sambærileg því sem
gerist á almennum vinnumarkaði.
Með samkeppnishugsun er átt við að
reynt verði að innleiða þann aga og kosti
sem frjáls samkeppni veitir einkaaðilum.
5. Aukið val notenda
Besta eftirlitið með þjónustu ríkisstofn-
ana eru viðhorf notenda þjónustunnar.
Til þess að neytandinn geti látið viðhorf
sitt til þjónustunnar í ljós verður hann að
hafa val. Fyrsta skrefið getur verið að
afnema einokun ríkisins á sviðum þar
sem einkaaðilar geta einnig veitt þjón-
ustu og sjá til þess að samkeppnisstaða
sé jöfn. Þannig myndast ákveðið val-
frelsi fyrir notendur þjónustu.
Til viðbótar þessu þarf að huga að öðr-
um aðgerðum til þess að fjárveitingar til
opinbers reksturs
verði lagaðar að eftir-
spurn. I því sam-
bandi má nefna tvær
leiðir. Annars vegar
kann í ýmsum tilvik-
um að vera rétt að á-
kvarða fjárveitingu á
hvern notanda í stað
fastrar upphæðar til stofnunar. Þetta
mætti t.a.m. gera með því að ákveða fjár-
veitingu á hvern nemanda í skóla eða
sjúkling sem kæmi á spítala.
Hins vegar mætti fara þá leið að af-
henda almenningi ávísun á ákveðna
þjónustu sem þeir gætu síðan framvísað
hjá þeim aðila sem þeir teldu að veitti
bestu þjónustuna.
Avísunin hljóðaði á
tiltekna þjónustu en
viðkomandi stofnun
(stofnanir) gætu leyst
ávísunina út hjá hinu
opinbera og fengið
peningagreiðslu.
Nátengt samkeppnishugsuninni er það
að innleiða hjá hinu opinbera ýmsa
stjórnunartækni sem notuð er í rekstri
atvinnufyrirtækja. þar má nefna að
6. Efling kostn-
aðarvitundar
Hér að ofan hefur
verið minnst á ýmis
atriði sem væntanlega
munu efla kostnaðar-
vitund þeirra sem
starfa hjá hinu opin-
bera. Fleira má þó koma til og einnig
þarf að auka slíka vitund hjá notendum
opinberrar þjónustu.
Ríkisstofnanir og ráðuneyti veita öðr-
um stofnunum hins opinbera þjónustu og
er eðlilegt að slxk þjónusta verði seld.
Þó í raun sé einungis urn reikningslega
millifærslu að ræða innan ríkisins, þá
skapar slíkt aðhald og hvetur stjómendur
opinberra aðila til þess að nota ekki
meiri þjónustu en þörf er á.
breyta þarf bókhaldi ráðuneyta og
stofnana yfir I hefðbundna rekstrar-
Kostnaður við húsnæði er afar hár hjá
sumum ráðuneytum og stofnunum, en húsa-
leiga er aðeins greidd fyrir hluta þeirra.
Þær eignir sem heyra undir fjármálaráðu-
neytið eru flestar leigðar út í gegnum Fast-
eignir ríkissjóðs. Húsaleigufyrirkomulagið
hefur tvo þýðingarmikla kosti. Annars veg-
ar eykur það kostnaðarvitund notenda, sem
hvetur til hagræðingar í rekstri. Aukið hús-
næði þýðir aukinn kostnað og stofnanir geta
sparað í rekstri við að minnka við sig hús-
næði. Hins vegar þýða tekjur af húsaleigu
það að hægt er að ráðstafa þeim í reglu-
bundið viðhald fasteigna í stað þess að bíða
þurfi sérstakra fjárveitinga til viðhaldsins.
7. Ávöxtunarkrafa á fjárbindingu
Til að efla kostnaðarvitund enn frekar þarf
að leggja áherslu á að stjórnendur í ráðu-
neytum og stofnunum geri sér grein fyrir
kostnaði við bundið fjármagn þegar þeir
taka ákvarðanir um fjárfestingar. Þetta má
gera með því að gerð sé ákveðin ávöxtunar-
krafa til alls fjármagns sem stofnun eða
ráðuneyti hefur bundið í fasta- og lausafjár-
munum. Avöxtunarkrafan gæti verið mis-
munandi eftir eðli fjárfestingar. Þannig
væri það ekki einungis spurning um fjár-
hæð fjárfestingarinnar þegar ráðist er í
hana, heldur einnig kostnað við fjárbind-
ingu út endingartíma
eignarinnar. þessi að-
ferð ætti að hvetja til
Þess að stjórnendur
reyndu að komast af
með sem minnst magn
og sem lægst verð þegar
fjárfest er, t.d. í húsbún-
aði, bílum og þess hátt-
og efnahagsreikninga eins og tíðkast
hjá fyrirtækjum.
Avinningur framtíðar
Hér að framan hefur
verið tæpt á því hvernig
megi innleiða sam-
keppnishugsun í ríkis-
rekstrinum. Til að
framkvæma slíkar breytingar á uppbygg-
ingu og vinnubrögðum hjá hinu opinbera
þarf kjark, en ávinningurinn getur orðið
mikill. Með niðurskurði ríkisútgjalda og
viðskiptalegum sjónarmiðum ríkisrekstri er
hægt að létta skattbyrðum bæði af einstak-
lingum og atvinnulífi. Slíkt er nauðsynlegt
til þess að lífskjör hér á landi dragist ekki
aftur úr því sem tíðkast í nágrannalöndum
okkar.
©