Stefnir - 01.04.1995, Blaðsíða 26

S T E F N
R
rekur samfélagshugmynd þá sem
fram kemur í ritum hans, sérstak-
lega Ríkinu. Platón var manna
fyrstur til að setja fram hugmynd-
ina um þúsund ára ríkið sem hefur
endurómað í ýmsum gerðum ffam
á okkar dag. Hjá honum birtist
vantrúin á hæfni mannsins til að
skapa sín eigin örlög, en um leið
ofurtrúin á að til valda geti með
einhveijum hætti valist þeir, sem
helst eiga með þau að fara.
Umfjöllun Hannesar er nákvæm
og gagnrýnin svo sem verða má í
stuttum kafla. Hann rekur megin-
hugmyndir Platóns og tengir
stjómmálahugsun hans
alræðishugmyndum okkar daga,
hvað þar sé líkt og hvað ólíkt.
Refir og Ijón
Machiavelli er á margan hátt
ólíkur þeim höfundum öðrum
sem Hannes hefur valið til um-
fjöllunar. Locke og Mill era
frjálslyndir hugsuðir, sem grund-
valla skoðanir sinar á hinni
kristnu hugmynd um gildi ein-
staklingsins, mikilvægi hans sem
einstaklings. Platón og Marx eru
hins vegar uppteknari af skipu-
laginu sjálfu, en þeim sem eiga
að hafast við innan þess.
Machiavelli er á hinn bóginn nær
því að vera „stjórnmála-
fræðingur" í nútímaskilningi.
Umfjöllunarefhi hans eru stjóm-
málin eins og þau eru, valdabar-
áttan, spillingin, óvönduð meðul
stjómmálamannsins, og hvemig
hann geti hagnýtt þau sér til
framdráttar. Þetta er að minnsta
kosti hin viðtekna skoðun á
Machiavelli. Hannes minnist á
aðrar túlkanir, en mætti gera
þeim betri skil. Til dæmis hefði
verið gaman að sjá nánari útlist-
un á þeirri túlkun Gunnars Páls-
sonar, að „Furstinn“ fjalli um eðli
ríkisvaldsins og hlutverk þess.
Vangaveltur Hannesar um
innlenda jafnt sem erlenda
stjómmálamenn í tengslum við
rit Machiavellis eru einn
| skemmtilegasti kafli bókarinnar:
| „Machiavelli hefði hins vegar
dáðst að Jónasi Jónssyni frá
Hriflu... Jónas lét hugsjónir ekki
trufla sig eða tefja í baráttunni til
j valda“ Hins vegar hefði hann
„furðað sig á Þorsteini Pálssyni“,
en þar er átt við mál Alberts
j Guðmundssonar. Svo vitnar höf-
j undur í Hamlet: „Já, heilabrotin
gera oss alla að gungum.“
Helst til frœðilegur Locke
Kaflinn um John Locke byq'ar
vel. Mér finnst hins vegar að
Hannes hefði mátt eyða fleiri
orðum í skýra útlistun á kenningu
j hans, en færri í rökræður um hana
og afleiðingar hennar varðandi
ýmis deiluefhi. Kaflinn væri þá
læsilegri fyrir hinn almenna les-
anda sem ekki þekkir Locke að
neinu gagni; greining Hannesar á
j fremur erindi til heimspekinga og
stjómmálafræðinga og er
skemmtileg og rökviss. Ég efast þó
um að Locke myndi sjálfur veija
íslenska kvótakerfið með þeim
rökum að veiði úr fiskistofhunum
| við landið sé sambærileg við það,
j að rækta land og eignast það þ-
annig. í fyrsta lagi eru hvorki hafið
né fiskistofnamir neitt jarðnæði. í
öðru lagi þyrfti að sýna fram á að
veiðin sé hætt að borga sig ef tak-
marka ætti hana með því að fella
fýrirvara Lockes úr gildi. (Fyrir-
j varinn segir, að menn megi eigna
sér gæði úr sameign, svo lengi sem
nóg jafngott sé eftir handa öðrum.)
1 þriðja lagi ætti þá ffemur að tala
j umþannfisksemmennhafaþegar
| veitt, enþannsemþeireigaeffirað
veiða. (Það tekur enginn gæði úr
j sameign með því að ætla bara að
j takaþau!).
Öreigar allra landa - afsakið
Fjórði kafli fjallar um Karl
| Marx. Hannes rekur meginatriðin í
kenningu Marx um vinnugildi,
arðrán og óhjákvæmilegt fall kap-
ítalíska hagkerfisins. Hann sýnir
fram á veilumar bæði hagffæðilega
og í ljósi sögunnar:
„Stéttaandstæður hafa ekki orðið
óbrotnari, eins og Marx hélt
j ffam...Sérþekking skiptir sífellt
j meira máli...Málið flækist enn,
þegar á það er litið, að sami maður
getur talist til borgarastéttar og
öreigalýðs samkvæmt kenningu
j Marx, til dæmis launþegi, sem á
hlutabréf í stórfyrirtæki (eða rétt-
indi í lífeyrissjóði, sem á hlutabréf í
stórfyrirtæki).“ Það sýnir líka best
j ffam á blindu margra fylgismanna
Karls Marx innan
launþegahreyfingar hér á landi,
þegar þeir hafa hin verstu orð um
fjármagnseigendur (i samræmi við
j kenninguna), en gleyma því, að
sjálfir þeir stjóma stærstu fjár-
| magnssamsteypum landsins,
lífeyrissjóðunum. Machiavelli
hefði eflaust talið þessa
lýðskrumara refi.
Höfundur kemur líka aðeins inn
á kvótakerfið (Að endingu legg ég
til...). Hann segir veiðileyfagjald
vera þjóðnýtingu í anda Marx, sem
er afar hæpið. Gleymum því ekki,
að í ríkjum marxismans hefur
j þjóðnýting ávallt þjónað efnahags-
j legum hagsmunum þeirra sem
j með völdin fara, eða gæðinga
þeirra. Endurgjaldslausa úthlutun
fiskistofhanna er vart hægt að
nefna annað en þjóðnýtingu, þegar
öllu er á botninn hvolft, eða hvað?
Hagffæðileg og söguleg gagn-
j rýni Hannesar á marxismann er
j vönduð og itarleg. Ég sakna hins
vegar nánari útlistunar á
j afleiðingum stefnunnar, efnahags-
legum og pólitískum, en ekki síður
þeirri félagslegu og sálrænu
26