Stefnir - 01.04.1995, Blaðsíða 41

S T
F N I R
íslandi, geta danskir stjórn-
málamenn stundað atkvæðakaup
eins og íslenskir starfsbræður
þeirra; munurinn kann hins vegar
að vera sá, að þeir lofi opinberri
fyrirgreiðslu við hópa (til dæmis
félaga í verkalýðssamtökum eða
þiggjendur félagslegrar aðstoðar)
íremur en við einstaklinga. En
spillingin er söm og jöín.
Hvemig verður skynsamlegt mat
lagt á umfangi spillingar með
tveimur þjóðum, sem deila
svipuðum siðferðisskoðunum, eins
og Danir og Islendingar gera? Ég
get ekki lagt fram nein áreiðanleg
gögn fremur en Gunnar H.
Kristinsson, en nefni hér eina
vinnutilgátu, sem mér virðist, að sé
skynsamleg. Hún er, að spiliing sé
því meiri sem kosturinn á slíkri
spillingu er meiri. Kosturinn á
spillingu fer aðallega eftir tvennu,
hversu víðtækt úthlutunarvaldið er
og hveijar em líkumar á því, að
upp um misnotkun þess komist.
Þegar hið opinbera skammtar til
dæmis leyfi til innflutnings, verður
spilling meiri en þegar
innflutningur er frjáls. Þegar lánsfé
er greitt niður og hið opinbera
úthlutar því til umsækjenda, verður
spilling meiri en þegar vextimir
skammta peningana, eins og gerist
á fijálsum láns^ármarkaði.
Þetta merkir, að kosturinn á
spillingu og með honum spilling
heíur stórminnkað á íslandi, eftir
að stjómvöld hættu að binda
innflutning sérstökum leyfum og
líka eftir að vextir urðu fijálsir og
sneiðast tók um ódýrt eða
niðurgreitt lánsfé. Um leið og
úthlutunarvald opinbeita aðila
dróst saman, eins og það hefur
verið að gera hér á landi frá 1960,
minnkaði kosturinn á spillingu og
með honum spilling. En kosturinn
á spillingu hér á landi hefur ekki
aðeins minnkað, af því að sjálft
úthlutunarvaldið hafi minnkað,
heldur líka vegna þess, að
margvíslegt aðhald að slíku valdi
hefur stóraukist. Því óháðari
stjómvöldum sem dagblöð og aðrir
fjölmiðlar em, því minni verður
spilling væntanlega. Því óháðari og
„Ég œtla síður en
svo að halda því
fram eins og
söguhetja Voltaires,
Altúnga, gerði
forðurn, að við
íslendingar búurn í
hinum besta allra
heima. En sumt
höfum við gert betur
en flestar aðrar
þjóðir!“
sterkari sem eftirlitsstofnanir með
opinberri stjómsýslu em, því minni
| er spilling líkleg til að vera. Þetta
: hefur hvort tveggj a einmitt verið að
i gerast á Islandi síðustu ár;
j fjölmiðlar eru orðnir óháðari ríki
og stjómmálaflokkum en áður var;5
og nýjar eftirlitsstofnanir hins
j opinbera eins og umboðsmaður
Alþingis og Ríkisendurskoðun
j hafalátiðaðsérkveða.
Gunnar H. Kristinsson
j viðurkennir í bók sinni, að líklega
hafi heldur dregið úr spillingu á
Islandi í seinni tíð. En auðvitað
j verður ekki ályktað af því, að
J spilling sé minni hér en í
j Danmörku. Könnum það mál þess
vegna nokkm nánar. Aðhald að
j opinberum aðilum virðist nú að
j verða jafnmikið hér á landi og í
Danmörku. Þá er að athuga, hvort
úthlutunarvaldið sé víðtækara hér
en í Danmörku. Slíkt vald er að
j minnsta kosti víðtækara hér í
j peningamálum en í Danmörku, því
að tveir af þremur viðskipta-
bönkum íslendinga eru ríkisbankar
og lúta því ekki alfarið lögmálum
j viðskipta, auk þess sem ríkið rekur
j beint eða óbeint flesta fjárfest-
ingarsjóði, en bankar eru í
einkaeign í Danmörku. Ef sú
vinnutilgáta er rétt, að spilling í
j tveimur löndum standi í hlutfalli
við kostinn á spillingu í þessum
tveimur löndum (að því gefnu, að
stjómmálasiðferði sé áþekkt í
löndunum tveimur), þá ætti spilling
að vera talsvert meiri í peninga-
málum hér á landi en í Danmörku.
A móti kemur, að opinberir
aðilar hafa meiri fjárráð í
Danmörku en á Islandi, skattar em
þar hærri og útgjöld ríkis og
sveitaifélaga hærri hluti þjóðar-
útgjalda. Árið 1987 vom
velferðarútgjöld á íslandi 17,0% af
vergri (brúttó) landsframleiðslu, en
27,7% í Danmörku, svo að ein tala
sé tekin.6 Af þeirri ástæðu má ætla,
að kosturinn á spillingu, — að
prófessorar misnoti ráðningar-
valdið í þágu skjólstæðinga sinna,
að félagsráðgjafar hygli ættingjum
og vinum, að atvinnurekendur
svíki undan skatti og svo
ífamvegis, — sé almennt meiri þar
en hér og spillingin því meiri.
Niðurstaða mín er sú, að alls sé
óvíst, að spilling sé meiri hér en í
Danmörku, þótt ekkert verði
sannað um það. Gunnari Helga hafi
með öðmm orðum ekki tekist að
leggja fram áreiðanleg gögn til
stuðnings hinum afdráttarlausu
staðhæfingum sínum, þótt mér hafi
vitaskuld ekki tekist hið
gagnstæða, enda var það ekki
ætlun mín.
Er stefnumörkun í stjórn-
málum hér síóri en í grann-
ríkjunum?
Gunnar H. Kristinsson leggur
ekki fram áreiðanleg gögn til
stuðnings þeiiri kenningu sinni,
að spilling sé hér meiri en í
grannríkjum með sambærilegt
stjómarfar og siðvenjur. Kenn-
ingin kann að vera rétt, en hún þarf
j ekki að vera það. Frambærileg
gögn skortir líka um aðra kenningu
Gunnars í þessari bók,7 að heildar-
stefnumörkun sé hér mjög ábóta
J vant (væntanlega miðað við aðrar
þjóðir, enda er við lítið annað að
miða). Gunnar vitnar til tveggja
prófritgerða í stjómmálafræði í
j félagsvísindadeild um þetta.8
j Þórður Ægir Oskarsson segir í
annani, að stefnumörkun í
utanríkismálum sýnist „oft handa-
hófskennd og gjaman vera fremur
41