Börn og menning - 01.09.2000, Síða 25

BÖRN 06 ^ENN[N6
Biblían fyrir kristna eða Kóraninn fyrir Múslima. í bók
sinni Norræn goðafrœði bendir Ólafur Briem á að heiðn-
in átti líklega enga kerfisbundna guðfræði; það var nýj-
ung í Völuspá að setja sundurleitar hugmyndir heiðinna
manna í guðfræðilegt kerfi. Ólafur bendir einnig á að
Snorra tekst að setja norrænu goðafræðina fram þannig
að hann er ekki að boða heiðna trú: hann segir frá gömlu
goðunum eins og veruleika. Goðafræðin eins og við
þekkjum hana er mótuð af menningu víkingaaldarinnar,
því hún var rituð þá. Ólafúr segir að goðafræði sú sem
birtist í Eddum og dróttkvæðum geti aðeins brugðið upp
mynd af goðunum á síðustu öldum heiðninnar í Noregi
og á íslandi. Við vitum ekki hversu virkar goðsögumar
voru í trúarlífi ásatrúarmanna. Ólafur segir ennfremur
að engar þeirra séu lausar við einkenni skáldskaparins
og sumar minni einna helst á ævintýri. Þess vegna tel
ég kristinni trú bama ekki stafa nein hætta af því að lesa
um goðin.
Ýmis afsprengi ásatrúar
Með yfirlýsingu minni um að íslenskir bamabóka-
höfundar vanræktu norræna goðafræði tók ég ef til vill
of sterkt til orða. Við nánari athugun kom í ljós að ýmis
afsprengi ásatrúar er að finna í íslenskum bamabókum
og það í ríkum mæli. Þetta rann upp fyrir mér eftir áður-
greint viðtal við Jörmund Inga, allsherjargoða.
Ég bar undir Jörmund Inga þessar vangaveltur mín-
ar um skort á goðsögnum úr norrænni goðafræði í ís-
lenskum bamabókum. Hann segir að ekki skorti áhug-
ann hjá bömum á efninu, því þar sem hann hefúr komið
og rætt um ásatrú við böm hafi þau spurt hann spjömn-
um úr. Hann segir að þrátt fyrir að goðin sjálf hafi ekki
fúndið sér leið inn í margar íslenskar barnabækur hafi
trúin á stokka og steina og álfa og tröll - sem á uppmna
sinn í ásatrú - stöðugt haldið velli í bamabókum.
Trúin á stokka og steina er mjög sterk í ásatrú. Ólaf-
ur Briem tekur fram að í formála Eddu segi Snorri um
upphaf trúarbragða að menn hafi undrast er þeir sáu
skyldleika sinn og jarðarinnar. Þennan skyldleika sáu
menn meðal annars í því að jörðin hefúr þann eiginleika
að vatn sprettur jafnt uppi á háum fjallatindum og niðri í
djúpum dölum. Dýr og fúglar hafa sama eiginleika, því
hjá þeim er jafnlangt til blóðs í höfði og í fótum. Einnig
vaxa á hverju ári á jörðinni gras og blóm, sem fölna og
falla sama ár. Hið sama gerist hjá dýmm og fúglum:
þeim vaxa hár og fjaórir sem falla á hverju ári. Þegar
jörðin er opnuð, þ.e. þegar grafið er í hana, þá grær með
tímanum gras aftur í sárin. Þetta gerist einnig hjá dýmm
og fúglum: sárin gróa. Ólafúr Briem segir ennfremur að
Snorri bendi á að björg og steinar á jörðinni samsvari
tönnum og beinum í dýmm og fúglum.
Jörðin er samkvæmt ásatrúnni kvik, fúll af lífi, göm-
ul og máttug: hún fæðir öll kvikindi og eignast aftur allt
sem deyr. Fommaðurinn undraðist gang himintungla
sem virtist stjórnast af óútskýranlegu afli; mönnum
fannst að það hlyti að vera stjómandi, máttugur og ríkur,
sem stillti gang þeirra. Sá hinn sami réði skini sólarinn-
ar og dögg loftsins, vindinum og storminum. Fommenn
gáfú þessu öllu nöfn með sjálfúm sér. Þess vegna var
eðlilegt að þeir töldu vætti búa í jörðinni, í stokkum og
steinum.
Þessar vættir hafa lifað áfram í þjóðsögum okkar ís-
lendinga og sumar þeirra hafa þróast og tekið breyting-
23