Börn og menning - 01.09.2000, Blaðsíða 43

BÖRN OG mENN|N6
Asgrímur Sverrisson:
Horft framan í heiminn
Hverskonar kvikmyndir eiga börnin okkar að horfa á?
Síðastliðinn vetur hélt Asgrímur Sverrrisson, kvikmyndagerðarmaður, fyrirlestur á ráðstefnu í
Gerðubergi um kvikmyndir og börn. Þar varpaði hann meðal annars fram spurningum um
hvort myndmiðillinn hafi sterkari áhrif á ómótaðar sálir en bóklestur, hvort hlutverk
sagnamanna sé að vera meðvitaðir uppalendur og hver sé ábyrgð foreldra. Þessi athyglisverða
umföllun Ásgríms er birt hér á eftir í heild sinni.
í örsögubók sinni Vor í dal, lýsir Friðrik Þór Friðriks-
son leikstjóri sjálfum sér sem drengnum sem kunni ekki
að hræðast. Segir hann svo frá:
„Tolli bróðir minn hafði verið á Höfða í mörg sumur
áður en ég fór þangað fyrst til dvalar. Það sem honum
þótti mest til um í sveitarvistinni voru þær sögur sem
Toni, gamli maðurinn í sveitinni, var vanur að segja
honum fyrir svefninn. Þegar ég fór fyrst að Höfða hafði
ég því afar háar hugmyndir um frásagnir þessar sem
hermt var að sendu nístandi hroll niður bak áheyrandans.
Strax fyrsta kvöldið hóf Toni að segja mér sögur. Þær
voru í þjóðsagnastíl og þótti mér þær helst til bragð-
daufar. Ég benti honum á að sögur þessar kæmust ekki í
hálfkvisti við það sem ég hafði séð fyrir sunnan í kana-
sjónvarpinu. Herti þá Toni róðurinn í frásögnunum.
Urðu þær sífellt svæsnari og hrikalegri eftir því sem á
dvöl mína leið. Gengu þær svo langt að tröllkonumar
sem náðu smaladrengjunum tóku að búa til úr þeim slát-
ur og var matreiðslunni og átinu lýst nákvæmlega. En
allt kom fyrir ekki. Ævinlega gat ég bent á viðbjóðslegri
atriði af skjánum. Svo fór að lokum að Toni missti þolin-
mæðina, danglaði í mig með stafnum og hætti að segja
mér sögur.“
Mörgum ámm síðar vann Friðrik Þór úr þessari
bemskuminningu og öðmm í kvikmyndinni Bíódögum,
sem í kjamann fjallar um sköpun nútíma sagnaþuls,
kvikmyndaleikstjórans. Þessi saga hans leggur út af því
sem kalla má „kynslóðaskipti" sagnahefðarinnar, að
böm nútímans upplifi sögur sínar og ævintýri í gegnum
miðil myndarinnar umfram miðil orðanna. Hún veltir
jafnframt upp þeirri spumingu hvort myndupplifunin
hafi sterkari áhrif á ómótaðar sálir en bóklestur eða það
sem mælt er af rnunni fram. Þótt hæpið sé að halda slíku
til streitu er engu að síður ljóst að frásögn í myndum fel-
ur oft í sér mun afdráttarlausari áreiti til viðtakandans.
Um þetta reyna góðir kvikmyndagerðarmenn að vera sér
meðvitaðir með því að gefa í skyn ffekar en að sýna
beint, því oftar en ekki er heillavænlegra að leyfa þeim
sem meðtekur sögu í myndum, eða raunar hvaða formi
sem er, að nota ímyndunaraflið, túlka áreitin á eigin for-
sendum og finna merkinguna með sjálfum sér. í þeim
samhljómi við sálu þess sem sér, hlustar eða les hlýtur að
vera fólginn kjami góðrar sagnalistar.
Saga Friðriks Þórs vísar jafnframt til þeirrar gömlu
hugmyndar að böm eigi að meðtaka sögur af öllu tagi.
Sögumar sem haldið var að Tona gamla og hann telur
sér skylt að koma áfram til yngri kynslóða vom
krassandi og æsilegar, í þeim var ekki vikist undan því
að taka á óhugnanlegum viðfangsefnum sem geta lagst
þungt á ungar sálir. Þar koma fyrir rammir draugar,
41