Börn og menning - 01.09.2013, Page 13

Myndasagan: Fordómar, fáfræði, möguleikar og máttur
13
og bendir á að samkvæmt umræðunni var
skaðinn af tvennum toga, annars vegar sá
sem einstök börn urðu fyrir (lesendur) og
hins vegar skaðinn sem allt samfélagið varð
fyrir, að því leyti að myndasagan ætti þátt í
aukningu vandræðaunglinga.7 Eins og hún
og fleiri hafa bent á þá voru myndasögur á
þessum tíma ekki endilega barnaefni. Eftir
seinni heimsstyrjöldina eltist lesendahópurinn
og myndasögur voru í auknum mæli lesnar af
ungmennum, ungu fólki sem hafði alist upp
við myndasögulestur og hélt honum áfram.
Þetta fólk vildi gjarna fá efni við sitt hæfi
og fann það í hrollvekjum, glæpasögum og
ástarsögum. Það vekur sérstaka athygli að
ástarsögur urðu gífurlega vinsælar á þessum
tíma og voru aðallega lesnar af ungum
konum, en þær höfðu til þessa ekki verið virkir
myndasögulesendur. Hins vegar stöðvaði
sjálfsritskoðunin þetta allt, því eins og Nyberg
bendir á var í viðmiðunum eingöngu gengið
ut frá því að lesendurnir væru börn. Þannig
var myndasagan múlbundin og höfundum
var í raun meinað að kanna nýja möguleika
í viðfangsefnum og listrænni tjáningu. Þessar
takmarkanir beindust bæði að myndasögunni
sem barnaefni og sem miðli fyrir fullorðna.
I Ijósi þessarar dramatísku sögu verða
ummæli Maríu Sigrúnar enn athyglisverðari,
en því miður var það svo að í þessari sögu
fordóma voru kennarar meðal þeirra sem
óttuðust áhrif myndasögunnar mjög. Hægt
og hægt komu þó fram ný viðhorf, sem
dæmi má nefna að árið 1983 var gefin
út í Bandaríkjunum bókin Cartoons and
Comics in the Ciassroom: A Reference for
Teachers and Librarians. Þrátt fyrir að þar
birtist jákvæð viðhorf er bókin ekki að öllu
leyti til eftirbreytni því þar er farið afar
frjálslega með sögu myndasögunnar. Því er
haldið fram að upphaflega hafi myndasagan
verið ómerkilegt efni, mest í ætt við áróður,
en það sé nú á seinni tímum sem meira
raunsæi ríki og að það hafi bjargað forminu;
myndasögur í dag (1983) séu mun betri en
áður. Að einhverju leyti má sjá hér tilraun til
réttlætingar en varla þarf að orðlengja það
að söguskýring á borð við þessa er hinn mesti
þvættingur.8 Sem betur fer hafa viðhorf og
þekking batnað enn síðan þá.9 Þar sem ég
starfa á Borgarbókasafni Reykjavíkur og hef
umsjón með myndasögudeild er ekki úr vegi
að nefna að í dag njóta slíkar deildir mikilla
vinsælda og eru mikilvægur þáttur í því
þrotlausa starfi bókaverja að hvetja til lesturs.
María segir sterkustu eiginleika
myndasögunnar liggja í því „að hún er
hvetjandi fyrir lesandann, sjónræn og vinsæl.
Þá er hægt að nota hana á hagnýtan hátt í
tengslum við hvaða efni sem er og á hvaða
aldri sem er. [...] Myndasögur geta hjálpað
til við að aga nemendur og hjálpað þeim
við lestur, sérstaklega þeirra sem hafa ekki
yndi af lestri og eru hrædd við að gera
mistök við lesturinn. Nemendur sem eiga í
lestrarerfiðleikum, hafa sýnt mestar framfarir
við að lesa myndasögur."
Hún tekur dæmi um þrjár ólíkar
myndasögur í ritgerð sinni og bendir á ýmsa
möguleika þeirra í kennslu. Með því að skoða
ástarsögur frá sjöunda áratugnum er hægt
að kenna staðalímyndir kynjanna. Einnig er
„gott að skoða útlit sögupersónanna þ.e.
klæðaburð og hárgreiðslu og reyna að fá
nemendur til að geta til um hvenær sagan
á að gerast. Hægt er að bera saman við
staðalímyndir sem eru allsráðandi í dag og
skoða tímarit og kasta fram kenningum um
hvernig óskakonan og óskakarlmaðurinn eru
í dag".
Annað dæmið sem hún tekur fyrir er
bandarísk útgáfa af Grimms-ævintýrunum.
Þar nefnir hún hvernig nemendur geta
„borið saman myndstílinn í þessum Grimms-
ævintýrum og þeim sem koma frá Disney
framleiðendunum." Einnig gæti þetta
„kveikt áhuga barnanna á að myndskreyta
sjálf ævintýri eða þjóðsögur sem krakkarnir
þekkja vel og eru í sérstöku uppáhaldi hjá
þeim. Flestir krakkar þekkja einhver ævintýri".
María fjallar sérstaklega um söguna
Pinky and Stinky eftir James Kochalka og
nefnir mikilvægi þess að kynna „börn fyrir
einföldum sögum. Sjálfstraust barnanna gæti
eflstviðað lesa bækureins og Pinkyog Stinky
sem eru með mjög einfaldar teikningar sem
eru allt að því barnslegar. Helsti kostur slíkra
myndasagna í kennslu er sá að með þeim
er auðvelt að hvetja nemendur til að teikna
sjálfir sína eigin myndasögur. Þeir fyllast síður
minnimáttarkennd þrátt fyrir að vera ekki
snillingar í myndlist".
Að lokum segir María að myndasögur
sem taka fyrir hefðbundið efni gætu slegið
á fordóma foreldra og kennara gagnvart
myndasögum: „Ég er viss um að þegar
þeir sæju hve vel er farið til dæmis með
Grimmsævintýrin myndu þeir kolfalla fyrir
þessari bókmenntagrein."
Ég ætla að gera þessi vongóðu orð Maríu
Sigrúnar að mínum lokaorðum hér.
Uppistaðan f þessari grein er kafli um hrollvekjur og
ritskoðun úr væntanlegri bók minni um myndasöguna,
sögu hennar og menningarheim.
Höfundur er bókmenntafræðingur
7 Amy Kiste Nyberg, „No Harm in Horror": Ethical
Dimensions of the Postwar Comic Book Controversy",
f Comics as Philosophy, ritstj. Jeff McLaughlin Jackson,
University Press of Missisippi 2005, bls. 29.
8 Hún er hins vegar dáldið skemmtileg f Ijósi þess að
yfirleitt er þetta öfugt: Allt var betra áður!
9 Sem dæmi má nefna samantekt á vef breska
dagblaðsins The Guardian um myndasögur og kennslu:
http://www.theauardian.com/teacher-nptwork/7017/
aiia/26/teachina-with-comir-hnoks