Morgunblaðið - 02.01.2021, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. JANÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það eru kunndæmi til fráEvrópu og
Bandaríkjunum að
að börn frægra for-
eldra í stjórn-
málum, ríkidæmi
eða hvoru tveggja rugga stund-
um bát „þeirra gömlu“ með
óþægilegum hætti. Hitt er
sjaldgæfara að „þau gömlu“
sem eiga alla sína frægð frá af-
kvæmum sínum taki ruggið að
sér. Þeir Macron forseti
Frakklands og Johnson for-
sætisráðherra fluttu hefðbund-
inn boðskap um áramót. Voru
báðir uppteknir af brexit, sem
átt hefur stóra sviðið í áratug.
Fyrri hluti þess tíma snerist
um aðdraganda þjóðaratkvæð-
isins og úrslit. Seinni helming-
urinn snerist ekki síst um sam-
eiginlegt átak ESB-búrókrata
og svikahrappa á Bretlands-
eyjum sem reyndu sameigin-
lega að tryggja að brexit yrði
aðeins nafnið eitt. Það munaði
hársbreidd að hinum ólystuga
söfnuði tækist ætlunarverk sitt
að koma aftan að bresku þjóð-
inni, svo minnti helst á Icesave-
uppákomuna hér heima, sem
Sjálfstæðisflokkur hefur ekki
enn komist yfir og njörvaðist
enn sem meinsemd eftir óvænt
óheilindi í orkupakkanum.
En Boris hafði loks sitt fram
er honum bættist öflugur hóp-
ur kjósenda úr Verkamanna-
flokki sem tryggði svo öruggan
þingmeirihluta að svikahrapp-
ar horfðust loks í augu við ofur-
efli liðs ættjarðarvina.
Í áramótaspjalli Macrons
sagði forsetinn að „brexit“
væri „afurð blöndu lyga og lof-
orða sem ættu enga stoð“.
Ávarp forsetans var flutt fáein-
um stundum eftir að hinn sjö-
tugi skurðlæknir, Jean-Michel
Macron eldri, hafði opinber-
lega afgreitt þann yngri sem
stjórnmálamann sem gengi
eingöngu fyrir eiginhags-
munum sínum.
Emmanuel Macron sagðist í
sínu ávarpi hafa verulegar efa-
semdir um að styrkur fullveldis
Breta dygði þeim eftir brottför
þeirra úr ESB.
Fjölmiðlar sögðu ræðu for-
setans minna á drauma hans
um aukinn samruna ákvarðana
og valdboðs ESB, þótt sjálf-
sagt séu þeir einnig reistir á
þeirri von að Frakkar muni
hafa, ásamt Þjóðverjum, loka-
orð um allt sem skipti máli í
sambandinu. En hvað áhrif og
mikilleik varðar er hins vegar
bent á að Macron hefði beitt
sér sérstaklega gegn því að
Bretar næðu að endurheimta
yfirráð fiskveiðiréttinda sinna.
Hefði hann einungis náð að
tefja um stundarkorn að niður-
staða fengist um viðskipta-
málin, en hefði að öðru leyti
haft fátt og lítið
upp úr krafsi sínu
þegar horft væri til
lengri tíðar en fá-
einna ára. Breskir
fjölmiðlar höfðu
sakað Macron um
að blása til öngþveitis með
flutninga yfir Ermarsund með
hrópum um „nýtt breskt veiru-
afbrigði“ að yfirskini. Sú veira
hafði þá þegar verið skráð í
fjölda landa í Evrópu. En
Macron þurfti einnig að nota
ávarpið til að afsaka handar-
bakavinnubrögð ESB í bólu-
setningu, sem bitnaði á Íslandi
eftir að ráðamenn þar höfðu að
ástæðulausu hengt sig í ESB
eins og er orðinn ófrávíkjan-
legur kækur áhrifalausra
stjórnmálamanna í bandi emb-
ættisliðs.
Aðeins örfá hundruð höfðu
fengið bólusetningu í Frakk-
landi en rúmlega milljón
manns í Bretlandi. Á meðan á
þessu ströggli franska forset-
ans stóð sungu enn í eyrum
hans nýútsprungnar fordæm-
ingar pabba gamla um „forseta
eiginhagsmuna“. Og sá gamli
bætti reyndar við að óneitan-
lega hefði sonurinn umtals-
verða leikræna hæfileika og
ætti einnig gott með það að
draga fólk á tálar, og hvort
tveggja væru mikilvægir hæfi-
leikar fyrir stjórnmálamann.
Á meðan á þessu gekk kom
Stanley Johnson, faðir Borisar,
sér í fjölmiðla, sem hann á gott
með. Nú var fréttin sú að
Stanley væri að halda upp á
sigur Borisar í brexit með sín-
um hætti. Sagðist Stanley átt-
ræður nú ætíð hafa verið fylgj-
andi ESB-aðild og hefði greitt
atkvæði gegn útgöngu 2016
þegar Boris barðist fyrir henni.
Nú nýtti hann daginn þegar
viðskiptasamningur náðist til
að óska eftir frönsku vegabréfi
og vísaði til ætternis forfeðra
sinna. Myndi Boris nýta sér
þannig rök gæti hann stutt um-
sóknir um vegabréf í mörgum
löndum. Kannski getur Stanley
fengið Jean-Michel Macron til
að mæla með umsókninni við
strákinn.
En Nigel Farage, brexit-
hetja, var á öðrum slóðum en
þeir Macron og Stanley John-
son. Hann sagði þetta „stóra
stund í breskri þjóðarsögu og
endapunkt á langri leið þús-
unda baráttumanna. Fyrir ná-
kvæmlega ári var útgöngu úr
ESB fagnað, og nú brottför úr
innri markaði og tollabanda-
lagi. Við hugsum óneitanlega
til Norður-Írlands og sjó-
manna okkar. En fögnum engu
að síður í upphafi árs 2021
sjálfstæðu Stóra-Bretlandi.
Það er eiginlega skömm að því
að pöbbarnir skuli ekki vera
opnir“.
Lokaorðin um brexit
og útgönguna voru
litrík og eftirtektar-
verð}
Strákapabbar taka svið
A
nnar dagur nýs árs. Það er eitt-
hvað við upphaf árs sem er svo
kærkomið. Von um betri tíð, ný
markmið, nýjar áherslur.
Þessi áramót höfum við að auki
annars konar frelsi, sem felst í þeim heimsfar-
aldri sem við vonandi sjáum brátt fyrir endann
á. Þá gefst okkur tækifæri til að endurstilla
kerfin okkar og gera gott samfélag betra.
Við búum í góðu velferðarsamfélagi sem er
ríkt að auðlindum náttúru og mannfólks. Við
erum menntað og vel upplýst samfélag sem
stendur ótrúlega þétt þegar á reynir. Fyrir það
getum við þakkað. En hér þrífst líka spilling og
því miður virðist ekki ríkur vilji hjá stjórnvöld-
um til að vinna gegn henni. Spilling vegur að
grundvallarréttindum fólks, mannréttindum,
réttarríki, lýðræði og lífsskilyrðum. Spilling
birtist okkur milli ríkja heims en einnig milli fólks og fyr-
irtækja í stórum sem smáum samfélögum. Hún er þó
ávallt á þann veg að valdi er beitt í þágu fárra gegn fjöld-
anum, í þágu sérhagsmuna gegn almannahagsmunum og
bitnar allra harðast á þeim sem minnst eiga og fæstu ráða.
Þeir sem fara með opinbert vald verða að sýna að þeir
séu traustsins verðir. Eins verða þeir sem veita valdið,
sjálfur almenningur, að vera meðvitaðir um það hlutverk
sitt og senda skýr skilaboð þegar misbeiting valds á sér
stað. Spillingin nærist á óskýrum mörkum og því verður
ramminn utan um valdhafa að vera skýr og valdmörkin
sömuleiðis. Þeir sem valdið hafa verða að fá skýr skilaboð
um að ekki sé annað í boði en að fara eftir leik-
reglum samfélagsins í hvívetna, hvort sem um
er að ræða grundvallarreglur sem bundnar
eru í lög eða óskráðar reglur samfélagsins um
sanngirni, réttlæti og jafnvægi. Þar er það al-
menningur sem veitir aðhald en einnig eftir-
litsstofnanir sem því miður standa margar of
veikt hér á landi. Eins skipta fjölmiðlar höfuð-
máli þegar kemur að aðhaldi með valdhöfum.
Víða um heim eru fjölmiðlar studdir myndug-
lega með opinberum fjármunum, einmitt til að
geta verið óháðir og veitt valdhöfum aðhald og
þar þurfum við að gera betur.
Við sem störfum í stjórnmálum, í stjórn sem
og stjórnarandstöðu, förum með vald og verð-
um í okkar verkum að vera meðvituð um það.
Þegar við horfum framhjá misgjörðum sam-
starfsfólks okkar eða annarra valdhafa tökum
við þátt í að auka hér spillingu og misrétti. Spillingin þrífst
þar sem náungasamfélag er mikið og meðvirkni vegna
kunningsskapar ríkjandi og þess vegna þurfum við öll í því
örsamfélagi sem hér er að vera enn meira á varðbergi. Það
er ekki mannvonska að setja öðrum mörk, það er hvorki
ósanngjarnt né óréttlátt að krefjast þess að reglum sé
fylgt, heldur í þágu heilbrigðs og réttláts samfélags. Ég
vona að árið 2021 veiti okkur nýtt upphaf að betra og heil-
brigðara samfélagi. Við gerum það saman.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Gerum gott samfélag betra
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Sigurður Bogi Sævarsson
sbs@mbl.is
Byggðin á Seyðisfirði er allt-of útbreidd miðað við að-stæður þar, það er undirurðarhjöllum úr fornu
urðarjöklaseti með fíngerðu efni
sem er viðkvæmt fyrir því að hlaupa
fram eftir miklar rigningar. „Með
tilliti til náttúrufars og staðhátta ber
Seyðisfjörður ekki svo mikla og út-
breidda byggð eins og nú er í inn-
anverðum firðinum,“ segir Ágúst
Guðmundsson
jarðfræðingur.
Hann hefur í ára-
tugi stundað
jarðfræðirann-
sóknir, meðal
annars á Austur-
landi, og þekkir
því vel til stað-
hátta og að-
stæðna þar.
„Beggja
vegna Seyðis-
fjarðar er byggðin undir hlíðum með
fornu urðarjöklaseti með fíngerðu
efni, sem er viðkvæmt fyrir auknu
rakamagni. Hættir því til að hlaupa
fram eftir miklar rigningar. Slíkt
gerðist á Seyðisfirði og raunar víðar
á Austfjörðum í kjölfar mikilla rign-
inga árið 2002. Þá voru höfð uppi
varnaðarorð og horft til endurskoð-
unar á þeim áformum til framtíðar
sem gerð höfðu verið. Þau spor má
ekki fenna yfir,“ segir Ágúst.
Urðartungur á hreyfingu
Um aðstæður á Seyðisfirði seg-
ir jarðfræðingurinn þykkar urðar-
tungur í fjallshlíðinni ofan við bæinn
sunnanmegin hafa verið á hreyfingu
í þúsundir ára. Nærri þeim stað þar
sem skriðan féll rétt fyrir jól mjak-
ist urðin fram að meðaltali með ná-
lega 3-5 cm hraða á ári. Þung, raka-
blendin urðin sígi fram og ýti fram
þurrara efni í hjallabrúninni og þar
með aukist halli urðarbrúnarinnar.
Brún urðanna standi með bratta
sem heldur jafnvægi meðan efnið er
tiltölulega þurrt. Missi svo styrk
sinn ef raki eða vatnsmagn í efninu
fer yfir ákveðin mörk. „Þetta er líkt
og þykk steypa sem flýtur út ef
vatni er bætt í hana. Urðin hleypur
svo fram í stórrigningum, eins og
gerðist á dögunum,“ segir Ágúst.
Skriður á Seyðisfirði sem féllu
árið 1950, sem kostuðu fimm manns-
líf, og 1989 komu niður í kjölfar
rigninga. Því má segja að sagan
endurtaki sig reglulega ef rýnt er í
ritaðar heimildir allt frá miðri
nítjándu öld.
Ummerki í jarðvegi í byggðinni
á þessum slóðum sýna ennfremur,
að sögn Ágústs, að fyrir mörg
hundruð árum hafi fallið stærri
skriður en féllu þar nú. Mjög hlið-
stæð efnisgerð og á Seyðisfirði var í
urðarbingnum í Hítardal á Mýrum
sem hljóp fram í júlí 2018. Hliðstæð
efnisgerð er í urðartungunum á Al-
menningum á Siglufjarðarleið þar
sem jarðskrið er viðvarandi.
„Vegurinn við Strákagöng er í
mikilli hættu og gæti tekið af. Varð-
andi Seyðisfjörð, þá tel ég afar var-
hugavert að stefna á gerð botn-
langajarðganga frá Héraði niður á
Seyðisfjörð fyrir kostnað sem að öll-
um líkindum stefnir í 40 milljarða
króna, án þess að skoða allt þetta
mál heildstætt,“ segir Ágúst.
„Byggðin á Seyðisfirði er í hættu
vegna náttúrulegra aðstæðna þar og
yfirlýsingar stjórnmálamanna um
endurreisn og jarðgangagerð eru
umhugsunaverðar þegar hugsan-
lega er þar verið að ræða um heild-
araðgerða- og framkvæmdakostnað
er nálgast 50 milljarða króna.“
Kvikleirinn laus í Noregi
Aðstæður á Seyðisfirði og í Ask
í Gjerdrum í Noregi, þar sem mikið
jarðfall fór af stað 30. desember, eru
gjörólíkar og engu hægt saman að
jafna, segir Ágúst. Í Ask hafi losnað
um kvikleir þar sem forn sjávar-
setlög úr leirkenndu efni hafi verið
bundin af salti um þúsundir ára. Nú
sé saltinu að skola út og þá fari jarð-
efnin á hreyfingu. Það séu aðstæður
sem eigi sér fáar þekktar hliðstæður
á Íslandi.
Þó er hér þekkt dæmi frá árinu
2004 þegar unnið var að undir-
stöðum fyrir álver í Reyðarfirði. Þá
voru tvær gröfur notaðar við að
grafa leirfylltan stóran slakka þegar
skyndilega flaut mikið efni úr kvik-
leir fram og sluppu gröfumenn mjög
naumlega með skrekkinn.
Byggðin á Seyðisfirði
talin í mikilli hættu
Morgunblaðið/Eggert
Seyðisfjörður Þungar búsifjar og mikið tjón fylgdi skriðunum sem féllu
skömmu fyrir jól. Hamfaravakt er í bænum enda krefjast aðstæður þess.
Ágúst
Guðmundsson