Morgunblaðið - 02.01.2021, Blaðsíða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. JANÚAR 2021
Skeifunni 8 | Kringlunni | Glerártorgi | Sími 588 0640 | casa.is
Það eru engin tímamörk á
skiptimiðunum frá okkur
Gleðilegt nýtt ár
Þökkum viðskiptin á liðnu ári
Nú er komið eitt nýárið enn, nýja flytur það timburmenn,“ varvarpað fram í nýársfagnaði um miðja síðustu öld þegaráfengisrómantíkin var enn viðurkennd í opinberri orðræðu.Ekki fékkst viðunandi botn á vísuna og því lifa bara fyrstu
hendingarnar; ólíkt vísu Páls Ólafssonar sem fangar þó sama tíðaranda
– með seinnipartinum: „Finnst þér lífið fúlt og kalt, / fullt er það með
lygi og róg, / en brennivínið bætir allt, / bara að það sé drukkið nóg.“
Á okkar öld er ekki við hæfi að dýrka áfengisdrykkjuna líkt og þegar
þessar vísur voru ortar; þegar ekki var ámælisvert að vera „fullur í dag
fullur í gær fullur í fyrragær“ eins og þeir Jónar Marteinsson og Hregg-
viðsson sungu í Kristínar Doktors Kjallara þegar þeim þótti Ísland vera
sokkið. Tíðarandinn hefur
breyst að þessu leyti; okkur
finnst mönnunum hafa mun-
að nokkuð á leið í því hvernig
við tölum um hlutina.
Þessi breyting tengist því
hvernig umræðunni hefur
verið snúið með menntun og
upplýsingu, lýðræði og valddreifingu. Með almennu aðgengi að upplýs-
ingum og þekkingu hafa æ fleiri getað tekið upplýstar ákvarðanir í sam-
ræmi við lífsskoðanir sínar. Tungumálið er mikilvægasti miðillinn í
þessu ferli og því veltur á miklu hvernig því er beitt.
Fram á síðustu ár voru máttarstólpar í miðlun þekkingar hér á Vest-
urlöndum menntakerfin, bókaútgáfur og fjölmiðlar. Og fólk vandist því
að geta treyst upplýsingum vísindamanna, ekki síst ef þær birtust í
virðulegum ritum og traustum fjölmiðlum. Það kom því flestum upp-
lýstum Vesturlandabúum í opna skjöldu þegar fráfarandi forseti
Bandaríkjanna snerist öndverður gegn þessu kerfi, tók að efast um vís-
indin og fréttir helstu fjölmiðla og grafa þannig undan lýðræðinu. Hæst
skrifuðu fjölmiðlar á borð við New York Times urðu fyrir árásum hans
(sól Morgunblaðsins hefur skinið hvað skærast með sérblöðum í sam-
vinnu við þennan virta bandaríska fjölmiðil) og skyndilega varð það
hluti af viðurkenndri orðræðu að efast um sannreyndar fréttir; reyna
með aðstoð lyga og rógs að draga máttarstólpa lýðræðisins í svaðið, s.s.
fjölmiðla á borð við BBC í Bretlandi – og Ríkisútvarpið hér heima.
Það hefur verið sorglegt að fylgjast með þessari atlögu lýðskrumara
að upplýstri orðræðuhefð. Síðustu fjögur ár hafa lygarnar náð áður
óþekktri fótfestu með þeim afleiðingum að alls kyns sjónarmið úr
skúmaskotum haturs og mannfyrirlitningar hafa átt greiða leið að við-
urkenndri orðræðu. Eins og vísa Páls Ólafssonar er til vitnis um er það
ekki nýtt að lífið sé fullt með lygi og róg. En það er nýtt að slík sjónar-
mið nái að heyrast svo hátt að þau verði hættuleg heilsu okkar; að það
sé orðin tæk orðræða, í nafni eðlilegrar gagnrýni, að hafa óupplýsta
skoðun á þaulreyndum niðurstöðum vísindarannsókna. Þá er fólk farið
að misnota tungumálið á þann hátt að gömlu góðu málvillurnar eru há-
tíð í samanburði.
„Nú smáfer landið
að rísa aftur“
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Dagblöð „… máttarstólpar í miðlun þekkingar á Vesturlöndum voru mennta-
kerfin, bókaútgáfur og fjölmiðlar.“
Gamalt og erfitt ár er liðið í aldanna skaut.En hvað er fram undan á nýju ári?Eftir átján daga flytur nýkjörinn forsetiBandaríkjanna í Hvíta húsið og þá munu
margir anda léttar. Þá verður aftur hægt að horfa til
Bandaríkjanna sem forysturíkis frjálsra lýðræðis-
ríkja í heiminum. Og ekki veitir af.
Nýjar spár brezkrar hugveitu benda til þess að á
árinu 2028 muni Kína ryðja Bandaríkjunum úr vegi
sem stærsta hagkerfi heims. Þeirri stöðu munu fylgja
aukin áhrif Kína á heimsvísu. Þar situr einræðis-
stjórn Kommúnistaflokks Kína, sem hagar sér eins
og einræðisstjórnir gera alltaf. Nýjasta dæmið um
það er fangelsun kínverskrar blaðakonu, sem vakti
athygli á kórónuveirunni í Wuhan. Að segja frá slíku
er saknæmt í Kína.
Þessi breytta staða Kína á heimsbyggðinni skiptir
okkur máli hér á þessari eyju í Norður-Atlantshafi.
Kínverjar hafa á undanförnum árum unnið að því að
auka áhrif sín á norðurslóðum. Það
hefur lítið verið rætt hér og við liggur
að stjórnmálaflokkarnir og Alþingi
hafi ekki tekið eftir því.
En það er tími til kominn.
Bretum tókst að rífa sig lausa frá
Evrópusambandinu á liðnu ári. Það
gekk ekki þrautalaust. Leiðtogar Evrópusambands-
ins eru hræddir við að úrsögn sé smitandi. Það kem-
ur í ljós á næstu árum, hvort svo reynist.
En Englendinga, sem stjórna hinu Sameinaða kon-
ungsríki á Bretlandseyjum, bíður nýtt verkefni.
Standa þeir frammi fyrir gliðnun þessa konungsríkis?
Allt bendir til að Skotar knýi á um nýja þjóðar-
atkvæðagreiðslu um sjálfstæði. Verði sú raunin gæti
það orðið upphafið að því að Norður-Írland fylgi í
kjölfarið og jafnvel Wales.
Eftir standi litla England – ekki svipur hjá sjón.
Í Noregi eru vaxandi umræður um nauðsyn þess,
að endurskoða EES-samninginn. Þar eins og hér eru
sterkar raddir um að það hafi aldrei verið ætlunin
með þeim samningi að flytja löggjafarvald aðildar-
ríkja þess samnings til skriffinna í Brussel.
Það er tími kominn á sambærilegar umræður hér.
Í því sambandi er ástæða til að vekja athygli á ræðu,
sem Arnar Þór Jónsson héraðsdómari flutti á fjar-
fundi Félags sjálfstæðismanna um fullveldismál hinn
1. desember sl. Þá ræðu má finna á Youtube.
Hér heima fyrir beinist athyglin að veirunni og
efnahagslegum afleiðingum hennar. Það er varla um-
deilt að ríkisstjórninni og meirihluta Alþingis hafi í
öllum megindráttum tekizt vel til í viðbrögðum vegna
veirunnar og afleiðinga hennar á efnahagslíf þjóð-
arinnar. Bólusetning er hafin en það mun taka tíma
að bólusetja alla þjóðina og ræðst ekki sízt af því
hversu fljótt við fáum bóluefni til þess.
En það eitt og sér dugar ekki til. Hið sama þarf að
gerast um heimsbyggðina alla áður en raunveruleg
efnahagsleg endurreisn hefst um heim allan sem er
forsenda fyrir því, að hún hefjist hér. Þegar að veir-
unni kemur eru þjóðir heims hver annarri háðar.
Telja verður líklegt í ljósi þess, að þingkosningar
verða næsta haust, að umræður hefjist í aðdraganda
þeirra kosninga um það hvernig eigi að borga kostn-
aðinn af veirunni, sem er mikill. Skuldsetning ríkis-
sjóðs er eitt. Hvernig borga á þær skuldir er annað.
Verður það gert með auknum hagvexti? Skatta-
hækkunum? Eða niðurskurði á óþarfa útgjöldum hins
opinbera?
Þessar spurningar hljóta að koma til umræðu í
kosningabaráttunni og frambjóðendur og flokkar
verða að veita sín svör, hver og einn.
Kannski leiða þær umræður til þess að annað mál
komist á hina pólitísku dagskrá samfélagsins, sem er
löngu tímabært. Og þá er átt við að það
er kominn tími á róttækan uppskurð á
opinbera kerfinu, bæði hjá ríki og sveit-
arfélögum. Þar er annars vegar um að
ræða mikla peningasóun í óskilvirkt
kerfi og hins vegar enn alvarlegri
vanda, sem er viðleitni kerfisins til þess
að taka í sínar hendur völd, sem eiga hvergi annars
staðar að vera en hjá kjörnum fulltrúum, bæði á Al-
þingi og í sveitarstjórnum.
Það er titringur í pólitíkinni, ef svo má að orði
komast. Hann var byrjaður áður en fjármálaráðherra
lagði leið sína í Ásmundarsal á Þorláksmessu.
Sá titringur snýst um vaxandi þörf flokka á miðj-
unni og til vinstri til að útiloka Sjálfstæðisflokkinn
frá stjórn landsins. Sú þörf er ekki ný af nálinni.
„Allt er betra en íhaldið“ er gamalt slagorð. Það var
mikið haft á orði fyrir þingkosningarnar 1956. Í að-
draganda þeirra voru lögð drög að vinstristjórn eftir
þær kosningar. Það tókst að koma henni á en hún
varð ekki eins langlíf og stefnt var að.
Það er ástæða til að ætla að svipaðar hugmyndir
séu á ferð nú og hafi verið í einhvern tíma og að
jarðvegur kunni að vera fyrir þeim. Samstarfið við
Sjálfstæðisflokkinn í núverandi ríkisstjórn hefur
reynt á þolrifin bæði hjá VG og Framsóknarflokkn-
um.
Á vinstri kantinum sjá menn fyrir sér, að með
sama hætti og tekist hafi að ýta Sjálfstæðisflokknum
til hliðar í borgarstjórn Reykjavíkur sé það hægt á
vettvangi landsstjórnar.
Á tímum kalda stríðsins voru vinstristjórnir hættu-
legar vegna þess að þær snerust um að koma banda-
ríska varnarliðinu úr landi.
Nú á tímum er hættan sú að slíkri ríkisstjórn er
ekki hægt að koma á nema með því að leiða ESB-
sinna til valda. Og reynslan sýnir að þeir geta náð
árangri, þótt samstarfsaðilar séu andvígir aðild Ís-
lands að ESB.
Þingkosningarnar næsta haust geta þess vegna
orðið örlagaríkari en fólk áttar sig á.
Ætli Sjálfstæðisflokkurinn hafi áttað sig á þessu?
Á nýju ári
Þingkosningarnar
næsta haust geta
orðið örlagaríkar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Oftast er ágreiningur í stjórn-málum þess eðlis, að ekki verður
með fullri vissu úr honum skorið,
enda er lífið undirorpið óvissu. Hef ég
drepið mann eða hef ég ekki drepið
mann? spurði Jón Hreggviðsson.
Enginn vissi með fullri vissu, hvað
hafði gerst, þegar Sigurður böðull
sálaðist. Þó eru til mál, sem atvikin
hafa hagað því svo, að unnt er að
skera úr um þau. Eitt þeirra er Ice-
save-málið. Strax og ljóst varð, að
þjóðin myndi fella samning Svavars
Gestssonar, buðu Bretar miklu betri
kjör, þótt niðurstaðan yrði að lokum
sú, sem við höfðum nokkur haldið
fram allan tímann, að það hefði ekki
verið um neitt að semja, því að ís-
lenska ríkið hefði ekki borið ábyrgð á
viðskiptum einkaaðila. Samningur
Svavars var eins og Sigurður Már
Jónsson sagði í fróðlegri bók sinni um
málið „afleikur aldarinnar“. Sam-
anburðurinn á samningi Svavars og
síðan þeim, sem Lee Buchheit gerði,
nægði til að skera úr um málið. Við
hefðum sparað okkur hundruð millj-
óna í vexti með samningi Buchheits,
svo að ekki sé minnst á allt annað.
Hér voru mistökin mælanleg: Tveir
samningamenn, tvær niðurstöður.
Nú er því miður komið til sögu ann-
að dæmi jafnskýrt. Það eru samn-
ingar íslenskra stjórnvalda um bólu-
efni vegna veirufaraldursins, sem
gengið hefur um heiminn. Svo virðist
sem Íslendingar fái ekki nægt bólu-
efni fyrr en seint á árinu. Stjórnvöld
hafa leikið stórkostlega af sér. Heil-
brigðisráðherra tók aðeins númer á
biðstofu Evrópusambandsins og ætl-
aði að bíða þar auðsveip eftir því, að
nafn Íslands yrði kallað upp. Hún
virðist ekki haft áhuga á að nýta sér
einkaaðila, sem voru boðnir og búnir
til aðstoðar. Þegar þetta er skrifað, á
síðasta degi ársins 2020, hafa Ísraels-
menn hins vegar þegar bólusett fleira
fólk en Íslendingar eru í fyrri umferð.
Hvað höfðu samningamenn þeirra,
sem samningamenn Íslendinga höfðu
ekki? Hér eru mistökin mælanleg:
Tvær þjóðir, tvær niðurstöður. Við
höfðum öll skilyrði til að losna úr
þessari prísund á fyrstu mánuðum
ársins 2021. Í Icesave-málinu átti að
hneppa okkur í áratuga skuldafang-
elsi. Nú á að loka okkur inni fram eft-
ir ári eins og við værum í Austur-
Þýskalandi, og á meðan munu ein-
hverjir deyja, aðrir smitast og fyrir-
tæki fara í þrot. Það tókst að leiðrétta
afglöpin í Icesave-málinu. Vonandi
tekst það líka í Covid-19-málinu.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Hef ég drepið mann?