Morgunblaðið - 02.01.2021, Page 34

34 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. JANÚAR 2021
býr að því að eiga foreldra sem eru
afskaplega framsýn og kynntu undir
mennta- og menningarþrá hjá börn-
um sínum, en öll fóru börnin utan til
náms. Í bréfi Þórðar til Þorvaldar,
bróður síns, skrifar Þórður að hann
láti Kristínu læra latínu og stærð-
fræði eins og bræður hennar.
Ástæða þess að Edinborg varð fyrir
valinu var sennilega sú að þar bjó
Sveinbjörn Sveinbjörnsson tónskáld
og Eleanora konu hans,“ segir Þóra
og bendir á að þau hjón hafi verið
bræðradætrunum Kristínu og Maríu
Kristínu Þorvaldsdóttur Stephensen
(1883-1907), innan handar í Edin-
borg, en þangað sigldi frænka Krist-
ínar árið 1900 til að stunda mynd-
listar- og tónlistarnám. Í sýningar-
skránni er að finna grein eftir Helgu
Kress, prófessor emeritus í
almennri bókmenntafræði við
Háskóla Íslands, þar sem hún rýnir í
bréf Maríu til móður sinnar og bréf
Þórðar til Þorvaldar sem varðveitt
eru í Konungsbókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn og Þjóðminjasafni
Íslands.
Önnur grein í sýningarskránni er
eftir Hrafnhildi Schram listfræðing
þar sem hún rýnir í málaraferil
Kristínar. Þar kemur fram að
Maríumyndirnar í Akureyrarkirkju
hafi Kristín málað með olíu á striga.
Hrafnhildur bendir á að skraut-
skriftin neðst í myndfleti verkanna
tveggja, þ.a. Ave Maria, sem sýnir
boðun Maríu, og In Terra Pax, sem
birtir Maríu með Jesúbarnið, og
blómaskreytingin sé mjög í anda
þeirrar listhreyfingar sem einkenndi
myndlist, hönnun og byggingarlist í
lok 19. aldar og kallast art nouveau.
Segir Hrafnhildur að geta megi sér
þess til að þar birtist áhrif frá náms-
tíma Kristínar í Skotlandi, þar sem
art nouveau var áberandi á þeim
tíma, í myndlist, hönnun og bygging-
arlist. Þóra bendir á að það veki sér-
staka athygli hversu nákvæmlega
andlitið á Jesúbarninu er málað.
„Óneitanlega hvarflar að sú hugsun
að hún hafi haft í huga ákveðið
barnsandlit,“ segir Þóra og vísar þar
til Ingva, sonar Kristínar, sem lést á
þriðja ári 1911.
Of róttækar hugmyndir
Þóra bendir á að hægt sé að nálg-
ast líf og list Kristínar með ýmsum
hætti. Í því samhengi bendir hún á
þriðju greinina í sýningarskránni
þar sem Sigríður Matthíasdóttir
doktor í sagnfræði fjallar um kven-
réttindastefnu og sósíalisma í hug-
myndum Kristínar eins og þær birt-
ust í fyrirlestrinum Heimilið sem
Kristín flutti á kvennafundi á
Akureyri 1918 og birti í tímaritinu
Hlín ári síðar, en Helga Kress leitaði
viðbragða við birtingunni á sínum
tíma.
„Það áhugaverða er að Helga fann
engar heimildir um viðbrögð. Hug-
myndum Kristínar virðist einfald-
lega hafa verið mætt með þögninni.
Helga dregur þá ályktun að þessar
hugmyndir hafi verið of róttækar
fyrir tímann, að það hafi sennilega
þótt jaðra við brjálæði í þorpinu
Akureyri að setja fram hugmyndir
þess efnis að konur þyrftu svigrúm
til jafns við karla til að þroska hugs-
un sína og mennta sig,“ segir Þóra
og bendir á að Kristín hafi vafalítið
verið innblásin af þeirri öflugu
kvenréttindahreyfingu og umræðu
um jafnréttismál sem áberandi var í
Evrópu og Bandaríkjunum fyrir
aldamótin 1900.
Ein víðförlasta kona landsins
„Kvenfrelsis- og jafnréttis-
hugmyndir voru einnig áberandi
innan Guðspekihreyfingarinnar,
sem hún var í forsvari fyrir hér-
lendis,“ segir Þóra og rifjar upp að
Guðspekihreyfingin á Akureyri hafi
byrjað sem leshringur þar sem þátt-
takendur þýddu og lásu hvert fyrir
annað upp úr blöðum og tímaritum
sem þau fengu send að utan. „Í
fundargerðabók frá þessum tíma má
sjá að Kristín þýddi mikið af þessum
greinum og bjó þá sennilega að góðri
tungumálakunnáttu eftir veru sína
erlendis,“ segir Þóra og tekur fram
að viðbúið sér að Kristín hafi rætt
um bæði sósíalisma og kvenfrelsi við
tengdaföður sinn. „Matthías var,
eins og hún, mikill femínisti og það
er sem ég heyri samræður þeirra
fyrir mér.“
Líkt og Hrafnildur bendir í grein
sinni á virðist Kristín hafa verið
ákaflega viljasterk og hugrökk kona,
sem lagðist í ferðalög eftir að hafa
komið upp börnum sínum. „Eftir að
Kristín fór frá Akureyri 1932, dvald-
ist hún í þremur heimsálfum, við
nám og störf, og hefur vafalítið verið
ein víðförlasta kona landsins á þess-
um tíma,“ skrifar Hrafnhildur, en
auk þess að dveljast í Evrópu og
Bandaríkjunum dvaldi Kristín
ásamt yngstu dótur sinni, Herdísi
Elínu, sem nefnd var Dísella, í
Adyar á Indlandi 1932-1933. Þar í
borg bjó Annie Besant, leiðtogi
Alþjóðlegu guðspekihreyfingarinnar
enda voru aðalstöðvar hreyfing-
arinnar þar. „Á yngri árum ferðaðist
Kristín talsvert með eiginmanni sín-
um. Í miðri fyrri heimsstyrjöld árið
1916 ferðuðust þau meðal annars til
Berlínar. Árið 1923 fór hún til Vín-
arborgar á aðalfund Guðspekihreyf-
ingarinnar þar í borg og til Feneyja
og 1926 dvaldi hún um tveggja mán-
aða skeið í London á vegum hreyf-
ingarinnar,“ segir Þóra og bendir á
að í störfum sínum fyrir bæði Rauða
krossin og Guðspekihreyfinguna
hafi Kristín aflað sér góðs tengsl-
anet sem hún hafi búið að síðar á æv-
inni.
Ein þeirra sem ruddu brautina
„Eftir skilnaðinn vildi hún taka
upp þráðinn að nýju, frá því hún var
við nám í Edinborg, stunda myndlist
og bæta við sig þekkingu á því sviði,“
segir Þóra. Í grein sinni rifjar Helga
upp að síðustu ár ævinnar hafi Krist-
ín átt heima í Bournemouth á Eng-
landi þar sem hún mun hafa málað
mikið. Því liggur beint við að spyrja
Þóru hvort líklegt sé að til séu fleiri
málverk eftir Kristínu, en þau sem
verið hafa í eigu fjölskyldunnar.
„Það er mjög spennandi spurning
sem ég veit ekki svarið við. Það er
alveg hægt að ímynda sér að hún
hafi sent verk heim eða skilið ein-
hver verk eftir erlendis, en við vitum
það ekki,“ segir Þóra og tekur fram
að hún voni að frekari rannsóknir
verði gerðar á líf, list og hug-
myndum Kristínar.
„Það væri áhugavert að skoða
Kristínu betur í kvenna- og kynja-
sögulegu samhengi. Hún skrifaði
mjög mikið á opinberum vettvangi á
sínum tíma, m.a. í Ganglera riti
Heimspekifélagsins,“ segir Þóra og
tekur fram að mikilvægt sé að beina
sjónum að þeim konum sem voru
brautryðjendur sinnar kynslóðar.
„Við þurfum að þekkja fortíðina til
að geta stefnt inn í framtíðina. Það
er á öllum tímum gagnlegt að þekkja
sögu sinna forvera, bæði karla og
kvenna. Kristín var ein þeirra
sterku kvenna sem rutt hafa braut-
ina,“ segir Þóra að lokum.
María Maríumyndirnar sem Kristín færði Akureyrarkirkju að gjöf. Í þeim
má sjá áhrif frá Art Nouveau, sem áberandi var í Edinborg á námstíma
Kristínar í Skotlandi. Hvorki er vitað hvar né hvenær þær voru málaðar.
Indland Mæðgurnar Kristín (lengst til hægri í öftustu röð) og Dísella (önnur
frá vinstri í fremstu röð) í góðum hópi í borginni Adyar á Indlandi árið 1933.
Viljasterk og hugrökk kona
 Málverk og ljósmyndir Kristínar K. Þórðardóttur Thoroddsen sýnd í Listasafninu á Akureyri
 Talaði fyrir því að konur þyrftu svigrúm til jafns við karla til að þroska hugsun sína og mennta sig
Blóm Olía á striga stærð 40.5 x 61.5 sm á blindramma. Mynd í einkaeigu.
Menntuð Kristín K. Þórðardóttir
Thoroddsen tvítug að aldri 1905.
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Með þessum tveimur málverkum í
Akureyrarkirkju sýnir Kristín að
hún er mjög vel skóluð og augljós-
lega málari sem kann til verka og
hefur hugmyndir til að byggja á. Ég
hugsaði því með mér að það hlytu að
vera til fleiri bitastæð verk frá hendi
þessara málara,“ segir Þóra
Sigurðardóttir um Maríumyndir
Kristínar Katrínar Þórðardóttur
Thoroddsen. Þóra er sýningarstjóri
sýningar sem nefnist Kristín K.
Þórðardóttir Thoroddsen (1885-
1959) – Málverk og ljósmyndir sem
opnuð var í Listasafninu á Akureyri
nú í desember og stendur fram yfir
miðjan maímánuð á þessu ári.
Í vandaðri sýningarskrá bendir
Þóra í inngangsgrein sinni á að lítið
sé vitað um tilurð
Maríumyndanna
sem Kristín færði
Akureyrarkirkju
að gjöf á tíma-
bilinu 1940-1942.
Kristín, sem
fæddist í sept-
ember 1885, var
dóttir Þórðar
Thoroddsen
læknis og Önnu
Lovísu Péturs-
dóttur Guðjónsen, en bróðir Krist-
ínar var Emil Thoroddsen tónskáld.
Í yfirliti yfir lífsferil Kristínar aftast
í sýningarskránni má sjá að hún
sigldi til Edinborgar til náms aðeins
19 ára gömul og dvaldi í Kaup-
mannahöfn tveimur árum seinna
með unnusta sínum Steingrími
Matthíassyni lækni, sem var sonur
Matthíasar Jochumssonar, prests og
þjóðskálds. Kristín og Steingrímur
giftu sig 1906 og sama ár tók hann
við embætti héraðslæknis á Akur-
eyri þar sem þau hjónin bjuggu
næstu tvo áratugi og eignuðust níu
börn, en misstu þrjú þeirra í frum-
bernsku. Kristín var meðal stofn-
enda Lystigarðsins á Akureyri 1912
og starfaði með Guðspekistúkunni
Systkinabandinu sem stofnuð var á
Akureyri 1913. Hún var einnig
stofnfélagi Rauða kross deildar á
Akureyri 1925. Þremur árum seinna
tók við hún embætti forseta Guð-
spekihreyfingarinnar á Íslandi og
gengdi þeirri stöðu í sjö ár eða til
ársins 1935. Kristín og Steingrímur
undirrituðu samning um sambúðar-
slit 1934 og næstu árin dvaldi Krist-
ín við nám í myndlist og liststörfum
ýmist í Bretlandi eða Bandaríkj-
unum. Hún sneri heim til Íslands
síðla árs 1958 og lést á Landakots-
spítala í október 1959 74 ára að aldri.
Snúið að tímasetja verkin
Eftir að hugmyndin að sýningunni
kviknaði setti Þóra sig í samband við
afkomendur Kristínar. „Börn henn-
ar eru öll látin, en höfðu ráðstafað til
sinna barna málverkum Kristínar.
Þetta reyndust vera um 25 verk af
ýmsum gæðum og greinilega frá
ýmsum tímum,“ segir Þóra og tekur
fram að nokkuð snúið hafi verið að
tímasetja verkin þar sem Kristín
merkti verk sín aldrei með ártali.
„En með því að fá öll verkin í eitt
rými og með hjálp Ólafs Inga Jóns-
sonar, forvarðar hjá Listasafni
Íslands, var mögulegt að geta sér til
um tímasetningar, en það eru engar
heimildir frá henni sem segja til um
hvenær hún er að mála hvað,“ segir
Þóra og bendir á bréf Kristínar og
dagbækur hafi verið brennd að
henni látinni í samræmi við ein-
dregna ósk hennar sjálfrar en bréf
sem hún skrifaði börnum sínum séu
varðveitt.
Sem fyrr segir sigldi Kristín til
Edinborgar til náms 1904, en á þess-
um tíma fóru flestir Íslendingar til
Kaupmannahafnar til náms. „Kristín
Þóra
Sigurðardóttir