Morgunblaðið - 02.01.2021, Síða 37

MENNING 37
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 2. JANÚAR 2021
Hollande
Á norðurslóðum birtast loftslags-
breytingar með skýrum hætti.
Bráðnun sjávaríssins skapar ofsa-
veður í fjarlægum álfum. Græn-
landsjökull brotnar í hafið og
sjávarborð hækkar um allan heim.
Í aðdraganda Parísarráðstefn-
unnar var mikilvægt að tengja sam-
an þróun á norðurslóðum og þörfina
á samningi í loftslagsmálum. Því
kaus ég að rækta sambönd við
áhrifamenn í Frakklandi; byggði
fyrst á góðum tengslum við Michel
Rocard, fyrrum forsætisráðherra og
virtan leiðtoga í Evrópu. Svo við
sjálfan forseta Frakklands, Franço-
is Hollande. Ég bauð honum að
koma á Hringborð norðurslóða –
Arctic Circle og flytja þar stefnu-
ræðu rétt fyrir
setningu hins
mikla alþjóða-
fundar í París.
Samvinnan við
Rocard reyndist
notadrjúg og
skemmtileg.
Hann var leiftr-
andi greindur;
goðsögn í frönsk-
um stjórnmálum; myndaði á sínum
tíma mótvægið í flokki sósíalista við
hinn mikla foringja Mitterand;
gerðist á efri árum lærifaðir
Macrons, núverandi forseta. Rocard
var mikill áhugamaður um heim-
skautin og í forystu um gerð samn-
ings um friðun Suðurskautslands-
ins. Sarkozy forseti hafði gert hann
að sérstökum sendimanni í mál-
efnum beggja skauta jarðar. Það
sýndi mikla framsýni hjá Sarkozy,
sem þó tapaði næstu forsetakosn-
ingum fyrir Hollande. Rocard var
endurskipaður í embættið. Hinn
aldraði og virti sendimaður Frakk-
lands hafði þá slegið í gegn á fjölda
funda vítt og breitt um norðurslóðir;
flutti sjarmann í gámum, gáfurnar
leiftrandi.
Við áttum góða fundi á Bessastöð-
um og ég bauð honum að halda
fyrirlestur í hátíðasal Háskólans.
Þar var húsfyllir. Áður en ég ýtti
Hringborðinu úr vör ræddi ég
áformin ýtarlega við Rocard í
löngum kvöldverði sem fram fór í
stofunni þar sem Fjölnismenn sátu
fyrrum á skólabekk. Rocard skildi á
augabragði að hugmyndin um Arc-
tic Circle var í takt við tíðarandann;
uppbygging þinganna í samræmi við
lýðræðiskröfur samtímans: sérhver
þátttakandi hefði sama rétt til mál-
flutnings; aðgerðarsinni gat, líkt og
forseti, tekið frumkvæði í umræðun-
um.
Rocard hét mér stuðningi og kom
svo á fyrstu þing Hringborðsins.
Það gaf okkur vigt í Evrópu; goð-
sögnin hafði verið á Arctic Circle!
Því töldu margir rétt að koma næst.
Rocard kunni vel að meta á hvern
hátt Hringborð norðurslóða gaf
Frakklandi kost á að flytja stefnu
sína. Hann hafði oft kvartað yfir því
að á fundum Norðurskautsráðsins,
hinna formlegu samtaka ríkjanna á
svæðinu, hefðu fulltrúar áheyrnar-
ríkja eins og Frakklands ekki rétt til
að taka til máls; gætu bara hlustað.
Ég hafði oft vitnað í kvörtun hans:
„Frakkland er ekki vant því að fá
ekki orðið!“
Mér hafði líka bæst annar liðs-
auki: Segolène Royal, ráðherra
hreinnar orku og sjálfbærni í ríkis-
stjórn Hollandes. Hún hafði í ára-
tugi verið sambýliskona forsetans
og þau áttu saman nokkur börn;
voru helsta valdaparið í Sósíal-
istaflokki Frakklands. Sama árið og
hægri öflin tefldu fram Sarkozy
höfðu þau keppt hvort við annað um
að verða frambjóðandi til forseta.
Segolène vann ástmann sinn, sem
var áfram formaður Sósíalista-
flokksins. En hún tapaði fyrir
Sarkozy.
Næst var röðin komin að Hol-
lande sem tókst að velta Sarkozy úr
sessi. Eftir nokkurt þóf á fyrstu ár-
um forsetatíðar fann Hollande styrk
í því að gera fyrrverandi sambýlis-
konu sína að ráðherra. Sú ákvörðun
skóp umtal og blaðaskrif. Samband
þeirra hafði löngum verið vinsælt
umræðuefni á kaffihúsum Parísar.
Þegar ég sótti, einu sinni sem oft-
ar, þing Alþjóðastofnunar um sjálf-
bæra orku, IRENA, sem haldið var
í Abú Dabí, bauð forstjórinn, Adnan
Amin, okkur Segolène til kvöldverð-
ar. Á dagskrá var einkum hvað
Frakkar gætu lært af Íslendingum
um nýtingu jarðhita.
Þótt Segolène væri ný á þessu
sviði var áhugi hennar afgerandi og
því bauð ég henni til Íslands. Þá
gæti hún séð með eigin augum tæki-
færin sem felast í jarðhitanum. Hún
þáði boðið og heimsóknin varð
árangursrík. Ég hitti hana líka síðar
á skrifstofu hennar í gömlu
höfðingjasetri í París. Þar bauð hún
til morgunverðar; egg úr eigin hæn-
um; grænmeti úr garði ráðuneytis.
Þau Rocard og Royal voru sitt úr
hvorum armi Sósíalistaflokksins.
Því þurfti að virkja þau á ólíkan
hátt. Bæði reyndust mér vel; komu
á tengslum við forseta Frakklands,
ruddu brautina fyrir boðið til Hol-
landes um að mæta á þing Hring-
borðs norðurslóða – Arctic Circle í
aðdraganda Parísarráðstefnunnar
um loftslagsmál.
Mér barst tilkynning um að Hol-
lande forseti vildi hitta mig í Elysée-
höllinni. Sendiherrann var ábúðar-
mikill yfir erindinu. Ég hélt því til
Parísar og mætti í hið fræga stjórn-
arsetur forsetans. Þar var Hollande
úti á tröppum og fylgdi mér til fund-
arsalar, sem búinn var gömlum hús-
gögnum í stíl við höllina. Ég afhenti
honum myndabók sem ég hafði látið
gera sérstaklega – bara í tveimur
eintökum – til að flytja honum á slá-
andi hátt boðskapinn um norður-
slóðir, hreina orku og loftslags-
breytingar; hvers vegna þing
Hringborðsins í Hörpu væri kjörinn
vettvangur fyrir stefnuræðu um
mikilvægi árangurs í væntanlegum
loftslagssamningum í París.
Niðurstaðan lá fljótt fyrir. Hann
samþykkti að koma. Sá líka tæki-
færin í heimsókn á jökul. Það myndi
vekja athygli fjölmiðla. Ég hafði
bætt slíkri ferð í boðið – aukabeitu
til að freista hans.
Ég hélt að þessi niðurstaða ætti
að vera leyndarmál til haustsins.
Skrifstofa forseta Frakklands gaf
hins vegar strax út tilkynningu um
að Hollande kæmi á Hringborðið.
Íslenskir fjölmiðlar fengu fréttina
því beint frá París. Urðu sumir ærið
hissa. Það tók þá tíma að átta sig á
gildi Hringborðs norðurslóða.
Frakklandsforseti varð fyrri til að
kveikja á perunni.
Þegar fáeinir dagar voru í þingið
lenti Evrópusambandið í enn einni
krísunni. Leiðtogar landanna þurftu
að mæta á aukafund í Brüssel og sá
var haldinn að morgni þingdagsins.
Því gat Hollande ekki lent í Reykja-
vík fyrr en upp úr hádegi. Þaðan
flugum við honum á þyrlu að Sól-
heimajökli; franska pressan fylgdi
með í annarri. Ég ætlaði að efna lof-
orðið um „photo-op“ við jökulbrún.
Hollande og Royal, sambúðarfólk
á fyrri tíð, keppinautar um framboð
til forseta, sátu á móti okkur Dorrit í
þyrlunni. Við vorum bara fjögur.
Nokkur þoka var og lágskýjað á
leiðinni; minna um útsýni. Því var
spjallað. Óneitanlega var það sér-
kennilegt að sjá þau sitja þarna hlið
við hlið, líkt og par sem enn gæti
verið í sambúð. Engir aðrir elsk-
hugar höfðu verið eins áhrifaríkir í
frönskum stjórnmálum nútímans.
Hugur minn leitaði til fjölmargra
umsagna í fjölmiðlum. Þau höfðu í
áratugi verið gáta. En þarna sátu
þau, sæl og glöð, algerlega prófessj-
ónal í framgöngu; biðu þess að sjá
jökulinn, skynja stærðirnar í breyt-
ingum á loftslaginu.
Ég ákvað að láta þyrluna lenda
nálægt svæði sem jökullinn þakti í
þann mund sem ég fæddist fyrir
vestan. Láta síðan forseta Frakk-
lands og ráðherrann, þau skötuhjúin
François og Segolène, ásamt skara
fjölmiðlafólksins, ganga í um hálfa
klukkustund; vegalengdina sem jök-
ullinn hafði hopað á ævi minni; yfir
svartan sandinn, urð og grjót. Á
þann hátt fengju þau sterka tilfinn-
ingu fyrir hraða breytinganna.
Þegar við komum að jaðri Sól-
heimajökuls beygði Dorrit sig niður,
tók upp klakahnullung, gegnsæjan
ísinn sem flaut á tjörn, rétti Hol-
lande; lét hann snerta og finna. Sú
mynd birtist í fjölda franskra fjöl-
miðla; varð eins konar tákn um til-
gang ferðarinnar.
Síðan leiddum við hann inn að
hellum jökulsins og skildum hann
þar eftir – einan. Létum forsetann
hlusta á bráðnun íssins, hljóðin sem
ég hef stundum nefnt „tónlist lofts-
lagsbreytinganna“ – music of Clim-
ate Change – á erlendum fundum.
Hollande stóð þar lengi; einn með
sjálfum sér og jöklinum. Gekk svo
hægum skrefum til baka. Sagði fátt.
Nokkru síðar flutti hann magnaða
ræðu í Hörpu; greinilega innblásinn
af boðskap jökulsins, tónlist bráðn-
unarinnar. Að mestu var hún blaða-
laus. Greinilega önnur en textinn
sem ræðuskrifararnir í Elysée-
höllinni höfðu afhent honum.
Þegar ég kom til Parísar á lofts-
lagsráðstefnuna sagði Christiana
Figueres, framkvæmdastjóri Lofts-
lagsstofnunar Sameinuðu þjóðanna,
að ferðin til Íslands hefði haft mögn-
uð áhrif á Hollande. Áður hefði hans
pólitíska heilabú sinnt aðdraganda
samninganna í París á vélrænan
hátt. Þegar hann kom til baka frá
jöklinum og þingi Hringborðsins
voru hjarta og sál orðin kjarninn í
baráttunni. Ræðan í Hörpu var sú
eina sem Hollande flutti um lofts-
lagsmál í aðdraganda hins sögulega
sáttmála í París.
Meðan ég dvaldist á Parísar-
ráðstefnunni var haldin sérstakur
Dagur hreinnar orku. Kjarni hans
var alþjóðlegt málþing. Þar fluttum
við Segolène ræður. Svo var ýtt úr
vör Heimssambandi jarðhitans með
þátttöku fjölmargra ríkja og alþjóð-
legra samtaka. Þar voru Ísland og
Frakkland í forystu. Það hélt síðar
þing í Flórens. Mér var þá boðið
þótt forsetatíðin væri að baki.
Á lokavikum hennar fórum við
Dorrit ásamt þúsundum Íslendinga
á ný til Frakklands; horfðum á
sigurgöngu íslenska landsliðsins í
fótbolta. Á hinum fræga leik þegar
við unnum England sat ég við hlið
forystusveitar enska knattspyrnu-
sambandsins. Sætaskipan var þann-
ig háttað í stúkunni.
Þeir voru í fyrstu með hrokafulla
fimmaurabrandara á kostnað Ís-
lendinga; bentu á þúsundir landa
sem voru mættir á völlinn: „Nú, það
er bara öll þjóðin mætt! Enginn
heima!“ Háðið tilvísun í smæð Ís-
lendinga. Þegar okkar menn fóru að
skora lækkaði risið á þeim ensku.
Þeir læddust svo burt eftir leikinn.
Þessi sigur hafði í för með sér að
Ísland lék gegn Frökkum á leik-
vanginum í París. Þar mætti Hol-
lande forseti.
Allir vita að við töpuðum leiknum
enda getur Frakkland státað af titl-
um Evrópumeistara og heimsmeist-
ara. Þegar flautað var til leiksloka
streymdu frönsku áhorfendurnir út
í sigurvímu. Þúsundirnar frá Íslandi
tóku hins vegar að hylla íslenska lið-
ið – þrátt fyrir tapið – með hinum
kunna söng og víkingaklappi. Eftir
skamma stund voru Íslendingarnir
einir á áhorfendasvæðinu – og
sungu; þjóðkór, þrátt fyrir tapið.
Samkvæmt öryggisreglum átti
Frakklandsforseti að hraða sér á
brott í fylgd varðanna. Þegar söng-
ur Íslendinganna tók að hljóma nam
Hollande staðar, stóð áfram með
okkur í stúkunni, hlustaði hugfang-
inn.
Hann skynjaði mátt fólksins. Sá
sigurviljann í söngnum. Skildi að
framganga landsliðsins snerist ekki
bara um fótbolta – heldur þjóðina,
vilja hennar og samstöðu.
Hollande stóð enn í stúkunni.
Verðirnir farnir að ókyrrast. Leið-
togi Frakklands hlustaði áfram á
raddir Íslendinganna sem nú áttu
allan leikvanginn. Hið sterka afl;
stjórnmál í gervi fótboltans. Það
skildi forseti þjóðar sem fræg er
fyrir byltingar.
Hann hafði áður staðið við brún
Sólheimajökuls og hlustað á tónlist
bráðnunar. Nú var það söngurinn á
leikvanginum sem flutti honum ann-
an boðskap.
Við kvöddumst með þéttu handa-
bandi. Lokaorð forseta Frakklands
voru: „Þessum söng mun ég aldri
gleyma.“
Tónlist loftslagsbreytinganna
Bókarkafli | Sögur
handa Kára eftir Ólaf
Ragnar Grímsson er
safn lýsinga á fólki og
atburðum í mörgum
löndum frá forsetatíð
Ólafs Ragnar Gríms-
sonar og árunum eftir
það. Ólafur rifjar upp
atburði og persónur í
stíl smásögunnar, og
beitir bæði skarp-
skyggni og kímni við
frásögnina.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Mótvægi Í bókinni Sögur handa Kára rifjasr Ólafur Ragnar Grímsson upp atburði og uppákomur frá áratuga forsetatíð sinni og árunum eftir það.