Morgunblaðið - 01.02.2021, Side 14

SVIÐSLJÓS
Alexander Kristjánsson
alexander@mbl.is
Um fátt hefur verið meirarætt í BandaríkjumNorður-Ameríku síðustudaga en uppkaup áhuga-
fjárfesta á hlutabréfum í banda-
rísku tölvuleikjaversluninni Game-
stop. Verslun sú er skráð í kaup-
höllina og hafði risið verið heldur
lágt á félaginu eftir síharðnandi
samkeppni við tölvuleikjaverslanir á
netinu, að ógleymdum heims-
faraldri. Hinn 11. janúar var hver
hlutur í félaginu verðlagður á tæpa
20 dali. Greiningaraðilinn Citron
Research hafði lýst því yfir að hann
teldi hlutabréf í félaginu of hátt
metin og að þau ættu að öllum lík-
indum eftir að falla í verði á næstu
vikum og mánuðum. Í trausti þess
höfðu vogunarsjóðir tekið skort-
stöðu gegn félaginu. Í stuttu máli
þýðir það að sjóðirnir taka hluta-
bréf í félaginu að láni en selja sam-
stundis frá sér á fullu verði. Þegar
kemur að skuldadögum kaupa þeir
hlutabréfin á ný og vænta þess þá
að verðið hafi lækkað. Þannig hirða
þeir mismuninn af verðlækkuninni.
Hagnaðurinn er þó háður því að
verðið lækki. Hækki það þarf sá
sem skortstöðuna tók að taka á sig
tapið.
Á samfélagsmiðlinum Reddit
er sérstakt spjallsvæði tileinkað
áhugamönnum um fjárfestingar,
r/wallstreetbets, og voru notendur
um tvær milljónir í byrjun árs.
Þrátt fyrir nafnið er spjallsvæðið
vettvangur fólks sem jafnan hefur
aldrei komið nálægt kauphallar-
strætinu fræga heldur stundar sín
viðskipti í gegnum smáforrit sem
ætluð eru til að veita almennum
borgurum nasasjón af raunveru-
leika kaupsýslumanna. Þar á bæ
voru menn ekki sáttir við að sjá
stórlaxa á markaðnum taka ein-
dregna stöðu gegn tölvuleikjaversl-
uninni. Sennilega hefur þáþráin,
sem gegnsýrir samfélagsmiðilinn,
spilað þar inn í. Hvernig dirfðust
milljarðamæringarnir að efast um
verslunina sem hafði verið svo snar
þáttur í lífinu á tíunda áratugnum,
þegar ég var enn ungur, með
drauma og hár! kunna notendur að
hafa hugsað með sér. Hvað svo sem
fór í gegnum huga notenda r/wall-
streetbets er ljóst að samstaða
myndaðist um að sanna fyrir vog-
unarsjóðunum að Gamestop væri í
fullu fjöri, kaupa bréf í félaginu og
þrýsta verði þess upp allrækilega.
Notendur eggjuðu hver annan til
hlutabréfakaupa og deildu myndum
af eigin viðskiptum, til staðfestingar
því að þeir tækju þátt í byltingunni.
Ætlunarverkið tókst. Á nokkurra
daga tímabili margfaldaðist verð
hlutabréfa í félaginu, og þegar
mörkuðum var lokað á föstudag var
einn hlutur verðlagður á 325 dali.
Til upprifjunar var verðið um 20
dalir þegar greinandinn knái spáði
því að félagið væri verðlagt of hátt.
Þessar vendingar höfðu í för
með sér ægilegt tap fyrir þá vog-
unarsjóði sem höfðu stólað á að
bréfin myndu lækka í verði, en ekki
margfaldast. Á þriðjudag var greint
frá því að tap skortsalanna vegna
áhlaupsins næmi að lágmarki um
sex milljörðum bandaríkjadala, um
780 milljörðum króna. Þar af hefur
fjárfestingarsjóðurinn Melvin Capi-
tal tapað um 4,5 milljörðum dala
eða þriðjungi eignar sinnar.
Ekki sama Jón og séra Jón
Vogun vinnur vogun tapar,
segir máltækið, sem ætla mætti að
ætti hvergi betur við en í heimi at-
vinnufjárfesta.
Ekki eru þó allir á því að þetta
uppátæki sé af hinu góða; litli mað-
urinn má ekki raska jafnvæginu um
of á hlutabréfamarkaðnum.
Harmakvein atvinnufjárfesta
hafa ómað á öldum ljósvakans, sem
eiga það sameiginlegt að furða sig á
að hópur fólks skuli stefna mark-
aðnum í hættu með svo órökréttum
ákvörðunum. „Ástæðan fyrir því að
fólk er að þessu er að það situr
heima, fær tékka frá ríkinu og get-
ur stundað hlutabréfaviðskipti án
nokkurrar þóknunar eða vaxta,“
sagði Leon Cooperman, fyrrverandi
yfirmaður í eignastýringu Goldman
Sachs, í viðtali við sjónvarpsstöðina
CBSN í vikunni. „Þetta er bara leið
til að ráðast á ríkt fólk. Þetta er
óviðeigandi og við ættum frekar að
vinna saman,“ bætti hann við. Fleiri
hafa tekið í þann streng og þá hefur
Hvíta húsið gefið út að þar sé fylgst
gætilega með ótrúlegri hækkun
hlutabréfaverðs og mögulegri
markaðsmisnotkun.
Aðrir hafa bent á að slíkt sam-
ráð eigi sér stað öllum stundum, en
það sé fyrst núna þegar litli mað-
urinn nær að dýfa tánum í tjörnina
sem eftirlitsstofnanir telji sig
skyndilega þurfa að grípa til að-
gerða. „Mér finnst hlægilegt að
vogunarsjóðir skuli skyndilega fara
að væla yfir því sem þeir gera dags
daglega, þ.e. að misnota hlutabréfa-
verð og skilja aðra eftir í súpunni,“
segir kaupsýslumaðurinn fyrrver-
andi Jordan Belfort í viðtali við Fox
og tekur upp hanskann fyrir áhuga-
mennina, en glæpir hans á Wall
Street voru einmitt raktir í kvik-
myndinni Wolf of Wall Street.
Harmakvein vogun-
arsjóða stoða lítt
Markaður Ásókn áhugafjárfesta af vefsíðunni Reddit í hlutabréf tölvu-
leikjasalans Gamestop hefur marfgfaldað hlutabréfaverð búðarinnar.
14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Eftirtektar-verðustufréttir síð-
ustu daga fengu
litla umfjöllun mið-
að við alvöru
þeirra. Þær settu
útgöngu Breta úr ESB í al-
gjörlega nýtt ljós.
Það sem helst var nýtt til að
flækja brottför Breta úr prís-
undinni með eðlilegri og sjálf-
sagðri atburðarás var meintur
ofurvandi um landamæri á ný á
milli Írlands og Bretlands. Var
fullyrt að óhjákvæmilegt væri
að taka slík landamæri upp á
ný yrði af útgöngu.
Nær allir þingmenn stóru
flokkanna höfðu lofað að virða
niðurstöðu þjóðaratkvæðisins.
(En það „loforð“ gáfu sumir
þingmenn í þeirri fullvissu að
kannanir um nei- niðurstöðu
þeirra væru öruggar. ESB
staðfesti að ný landamæri yrðu
nauðsynleg á Írlandi og vildi
þjóðaratkvæðið út. En Írar
bentu á að landamæri á Írlandi
stönguðust gegn samkomulag-
inu mikla um frið á Írlandi,
kennt við föstudaginn langa.)
Væri fáheyrt og raunar óhugs-
andi að kippa fótum undan
þeirri miklu sáttargjörð sem
studdist við alþjóðlega ábyrgð.
Þeir þingmenn sem viður-
kenndu í öðru orðinu að þeir
hefðu lofað að virða þjóðar-
atkvæðið um brexit sögðu að
það myndu þeir gera, en
tryggja yrði að samningur
föstudagsins langa héldi.
Þeir, og May forsætisráð-
herra, sem jafnan tók fram að
brexit þýddi brexit, ítrekaði nú
jafnoft að brexit þýddi brexit
en þó þyrfti að tryggja að
landamæri yrðu ekki sett á Ír-
landi. Bretar ættu að hennar
mati að virða útgönguna en
yrðu að vera áfram í tolla-
bandalagi með ESB og halda
öðrum þeim tengslum sem af
því leiddi! En hún teldi að
brexit myndi eftir sem áður
þýða brexit, og það hefði hún
alltaf sagt við Barnier, sem
hann gæti staðfest. Nú töldu
svikahrapparnir í Íhalds-
flokknum sig hafa náð að
tryggja að brexit yrði virt en
án útgönguþáttarins!
En svo komst Boris óvænt í
kosningar. Kjósendur hentu
drýgstum hluta fyrrnefndra
ESB-sinna í Íhaldsflokknum út
af þingi. Eftir það minntist
enginn á, að hin „óhjákvæmi-
legu landamæri“ væru algjör-
lega óleysanleg nema með því
að Bretar hættu í raun við út-
göngu, en brexit myndi áfram
þýða brexit, t.d. í orðabókinni.
May taldi að víðtæk sátt hefði
náðst um þessa niðurstöðu fyr-
ir kosningarnar og mun Bar-
nier hafa sagt henni það sjálf-
ur. Barnier þessi hafði reyndar
ætíð sagt að landamærakrafan
væri algjörlega mál ríkis-
stjórnarinnar í Dublin en
kommissarar færu
jafnan og algjör-
lega eins og vitað
væri eftir því sem
einstaka þjóðir
vildu og gengju
aldrei gegn vilja
þeirra. En svo gerðist það í
vikunni að búrókratar í Bruss-
el settu Írum skyndilega ný
landamæri á þeirra eigin landi.
Töldu kommissarar óþarft að
bera málið undir Íra. Enginn í
Brussel gerði neitt með „heil-
agan samning krossfestingar-
dags“, frekar en önnur málefni
írskra hreppa. Og þeim þótti
óþarft að vera með hefðbund-
inn leikaraskap og tryggja að
þeir í Dublin heyrðu ekki um
nýju landamærin í fréttum.
Stjórninni í Dublin þótti mála-
tilbúnaðurinn ömurlegur,
hvernig sem á hann væri litið,
og verst að ríkisstjórnin stæði
niðurlægð og berstrípuð gagn-
vart þjóðinni.
Bresku fjölmiðlarnir loguðu
þegar þessi ósköp spurðust.
Jafnvel þeir sem trúðu fyrir-
slættinum mikla um lokuð
landamæri sáu það nú gert á
einni nóttu sem hefði verið
átylla hræðsluáróðurs um það
sem gerðist kæmust Bretar
upp með að fylgja ákvörðun
þjóðar sinnar eftir. Nafnkunnir
andstæðingar útgöngunnar
vitnuðu nú klökkir í breskum
blöðum um að nú þætti þeim
verst alls að hafa ekki borið
gæfu til að styðja útgönguna
frá upphafi.
En hvernig stóð á svo ótrú-
legri ákvörðun í Brussel nú?
Jú, hún var sú að kommissarar
þar höfðu klúðrað stóra máli
samtímans, bóluefninu. Og
vildu nú tryggja með öllum
ráðum að það bóluefni sem
Bretar hefðu þróað og greitt
fyrir kæmist ekki í þeirra
hendur og gætu þar með bjarg-
að breskum mannslífum, eins
og til stóð.
Bandaríska stjórnkerfið
hafði ekki gleymt samningnum
kenndum við föstudaginn
langa. Þar varð því mikið upp-
þot. Sagan segir að þar hafi
jafnvel verið rætt í alvöru um
að setja Biden inn í málið. En
talið var líklegt að Biden kynni
að þykja páskarnir vera
snemma á ferðinni í ár og
kannski minnt undirsáta sína á
það hvernig hann sjálfur hefði
bjargað Mandela úr fangelsinu
forðum, sem of margir virtust
hafa gleymt.
Vissulega hafa írskir látið í
ljós megna móðgun á slíkum
trakteringum í eigin landi. En
vandi þeirra er sá að í tvígang
höfnuðu Írar aukinni valda-
sókn Brussel að fullveldinu í
þjóðaratkvæði. Í bæði skiptin
voru þeir einfaldlega látnir
kjósa aftur! Það var þeim ekki
til virðingarauka. Það gátu þeir
lesið út úr svívirðilegri með-
ferð í fjármálakreppunni.
Opni framganga síð-
ustu daga ekki augu
manna er ólíklegt að
nokkuð geri það}
Írar gleymdust
Þ
ótt margir vilji íslenskum landbún-
aði án efa vel eru fáir sem hafa jafn
mikla þekkingu á umhverfi hans og
Erna Bjarnadóttir hagfræðingur.
Erna hefur undanfarið skrifað
margar góðar greinar, m.a. um viðskiptasamn-
inga og tollamál. Í nýjustu grein Ernu, sem
finna má á Fésbókinni og Kjarnanum, fjallar
hún um skýrslu utanríkisráðherra um utan-
ríkisviðskipti sem kallast „Áfram gakk“.
Skýrslan er ágæt samantekt um þróun og
stöðu utanríkisviðskipta.
Erna bendir á að ekki er fjallað mikið um
tollvernd í skýrslunni, sem er rétt, en einnig
finnst þeim sem þetta ritar að ræða hefði mátt
meira um viðskiptaumhverfi með landbún-
aðarvörur.
Í grein Ernu kemur svolítið merkilegt fram.
Utanríkisráðherra virðist hafa sleppt því að nefna í skýrsl-
unni þá fríverslunarsamninga um landbúnaðarvörur sem
gerðir hafa verið samhliða fríverslunarsamningum
EFTA-ríkjanna. Alls eru þetta um tuttugu samningar sem
ekki er minnst á. Samningar þessir eru gerðir samhliða al-
mennum fríverslunarsamningum og gilda jafnt um vörur
sem framleiddar eru á Íslandi og annars staðar.
Erna bendir á að þrír samningar liggja til grundvallar
fríverslun með búvörur milli ESB og Íslands: Fríversl-
unarsamningur frá 1972, samningur frá 2007 á grundvelli
19. gr. og bókunar 3 í EES-samningnum og loks samn-
ingur eða uppfærsla á samningnum frá 2007, sem tók gildi
2018. Í framhaldi af þessu skoðaði hún íslensku tollskrána
og komst að því að ESB nýtur upp undir 85% tollfrelsis
fyrir landbúnaðarvörur til manneldis (ætar
vörur) en tollfrelsi skv. kjörum Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar veitir um 50%.
Eðlilegt er því að gagnrýna að þessu hafi
ekki verið gerð betri skil í skýrslunni.
Ég fagna því að óskað verði eftir endur-
skoðun á samningum um búvörur við ESB.
Mistök hafa verið gerð í gegnum árin með því
að samþykkja svo mikið tollfrelsi og nærtæk-
ara hefði verið að horfa á málin sömu augum
og Norðmenn hafa gert til þessa. Nú mun um-
fang heildarviðskipta við ESB breytast eftir að
Bretland er farið úr sambandinu auk þess sem
staða greinarinnar er allt önnur en menn höfðu
vænst. Það er hins vegar mikilvægt að þegar
fjallað er um umhverfi einnar mikilvægustu at-
vinnugreinar landsins sé það gert út frá stað-
reyndum og samanburði sem á sér stoð í raun-
veruleikanum.
Framkvæmdastjóri Félags atvinnurekenda (FA) virðist
hins vegar oftar en ekki að bera saman epli og appelsínur,
líkt og Erna hefur margoft bent á. Það er ekki þeim fé-
lagsskap til framdráttar að berjast þannig gegn heildar-
hagsmunum Íslendinga í skiptum fyrir stundargróða. Ís-
lendingar sjá í gegnum meinta umhyggju FA fyrir
neytendum.
Allra hagur er að starfsumhverfi landbúnaðarins sé
öruggt því einungis þannig er fæðuöryggi þjóðarinnar
tryggt. gunnarbragi@althingi.is
Gunnar Bragi
Sveinsson
Pistill
Erna skrifar um „týndu samningana“
Höfundur er þingmaður Suðvesturkjördæmis og
formaður þingflokks Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen