Morgunblaðið - 01.02.2021, Blaðsíða 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 1. FEBRÚAR 2021
Bandaríski leikstjórinn SpikeLee er einn sá virtasti ísínu heimalandi og sá allraþekktasti þar úr röðum
þeldökkra leikstjóra. Lee hefur alla
tíð verið hugleikin saga svarts fólks í
Bandaríkjunum sem er átakanleg
saga kúgunar, haturs og óréttlætis. Í
BlacKkKlansman tók Lee fyrir Ku
Klux Klan, í X fjallaði hann um mann-
réttindabaráttumanninn Malcolm X, í
Jungle Fever fékk blandað par, þel-
dökkur maður og hvít kona, að kenna
á fordómum bæði hvítra og svartra
og í Do The Right Thing er fjallað um
átök þeldökkra og íbúa af ítölskum
uppruna í einu af hverfum New York.
Eru þá aðeins nokkrar nefndar. Kvik-
myndir Lees hafa þó ekki allar fjallað
um þessi mál en þær eftirminnileg-
ustu gera það með áhrifaríkum hætti.
Í Da 5 Bloods, sem reyndar var
frumsýnd fyrir rúmu hálfu ári og er
nú loksins hér til umfjöllunar, brenn-
ur margt á Lee og öðrum handrits-
höfundum myndarinnar. Leikstjór-
inn leikur sér að ólíkum greinum
kvikmynda og vísar auk þess í þekkt-
ar kvikmyndir sögunnar og svartar
hetjur heimalands síns. Lee hrærir
saman heimildarefni á borð við frétta-
myndskeið og ljósmyndir frá Víet-
namstríðinu og leikur sér auk þess
með form myndarinnar, þ.e. skjáinn.
Í endurlitum mjókkar myndin úr
breiðtjaldsformi yfir í gamla, jafn-
hliða sjónvarpsformið og litirnir
breytast með til að undirstrika enn
frekar að litið sé til fortíðar. Leik-
ararnir eru þó hinir sömu og líta ekki
út fyrir að vera mikið yngri í stríðinu.
Þetta er áhugaverð aðferð hjá Lee og
vísar eflaust til þess að minningar
okkar eru ekki byggðar á útliti heldur
tilfinningum okkar og upplifunum.
Í stuttu máli segir í myndinni af
fjórum félögum sem tilheyrðu sama
herflokki í Víetnamstríðinu. Þeir
snúa aftur til Víetnam, áratugum síð-
ar, í tvennum tilgangi; annars vegar
að finna jarðneskar leifar foringja
síns, Normans, sem var sá fimmti í
hópnum og lést í bardaga, og hins
vegar kistu fulla af gullstöngum sem
þeir komust yfir og grófu í skóginum.
Hyggjast þeir flytja Norman aftur til
Bandaríkjanna og selja gullið á svört-
um markaði. Þessi glæfraför endar
auðvitað ekki eins og til stóð.
Da 5 Bloods er einhvers konar
blendingsmynd, bræðingur hasar- og
ofbeldismyndar, stríðsmyndar, ráns-
sögu og dramatískrar fjölskyldusögu
og áhorfandinn er líka minntur reglu-
lega á þá hroðalegu meðferð sem
svart fólk í Bandaríkjunum hefur
mátt þola allt frá tímum þrælahalds.
Strax í byrjun eru sýndar frétta-
myndskeið af Muhammad Ali og Mal-
colm X. Ali neitaði að fara til Víet-
nam, eins og frægt er, til þess eins að
drepa fólk sem hann ætti ekkert sök-
ótt við og Malcolm X sagði að illa hlyti
að fara þegar 20 milljónir þeldökkra
væru fyrst látnar tína bómull og síðan
berjast tilneyddar í stríði. Hollustan
hlyti á endanum að vera af skornum
skammti. Lee rifjar líka upp að mun
hærra hlutfall þeldökkra en hvítra,
miðað við þjóðarhlutfallið, hafi barist
í Víetnam og að hinum þeldökku hafi
verið stillt upp við víglínuna og þann-
ig fórnað líkt og peðum á taflborði.
Næst er haldið til Ho Chi Minh-
borgar /Saigon þar sem félagarnir
fjórir hittast, rifja upp gamla tíma, fá
sér í glas og skemmta sér. Þeir halda
á diskótek þar sem heill veggur er
lagður undir eina allra þekktustu
Víetnam-myndar sögunnar, Apoca-
lypse Now eða Heimsendir nú og er
oftar vísað í þá mynd í Da 5 Bloods.
Félagarnir sigla á fljótabáti við
dúndrandi Valkyrjureið Wagners og
blóðrautt sólarlag í einu atriði mynd-
ar líka tengsl við hið þekkta vegg-
spjald Apocalypse Now. Hvort Lee
er hér eingöngu að vísa í kvikmynd
Francis Fords Coppola eða nota hana
í öðrum tilgangi verður hver að dæma
um fyrir sig en þessi hetjulegi óður
Wagners, sem ómar undir loftárás
bandarískra hersins í kvikmynd Cop-
pola, er ekki áhrifaminni í kvikmynd
Lees. Munurinn á atriðunum er hins
vegar mjög mikill því annars vegar
eru svartir fyrrverandi hermenn á
ferð í friðsamlegum tilgangi og hins
vegar bandarískir hermenn að strá-
fella Víetnama í loftárás.
Einn félaganna, Paul (Lindo), virð-
ist verr á sig kominn andlega en hinir
og til að undirstrika það er hann lát-
inn bera Make America Great Again-
derhúfu og verja þá ákvörðun sína að
hafa kosið Donald Trump. Honum
þótti tími til kominn að „eitthvað væri
gert fyrir hann“ og að landið losaði
sig við innflytjendur sem væru
sníkjudýr og því nauðsynlegt að reisa
múr til að halda þeim utan Bandaríkj-
anna. Paul virðist alltaf vera á suðu-
punkti og ekki skánar ástandið þegar
sonur hans fullorðinn birtist óvænt og
vill taka þátt í fjársjóðsleitinni. Fað-
irinn sýnir syninum hvorki umhyggju
né skilning og sorglegt samband
þeirra er einn sterkasti hluti frásagn-
arinnar í Da 5 Bloods þegar upp er
staðið.
Lee eyðir miklu púðri í reiðiköst og
-lestur Pauls og er því engin furða að
Delroy Lindo hafi verið hampað sem
besta leikara myndarinnar því hann
er í langbitastæðasta og mikilvæg-
asta hlutverkinu. Eitt af stílbrigðum
Lees er hin miðsetta persóna sem tal-
ar beint í myndavélina um leið og hún
gengur eða rennur í átt að áhorfand-
anum og slíkt atriði vantar að sjálf-
sögðu ekki í Da 5 Bloods. Eitt besta
atriði myndarinnar er einmitt þegar
Lindo er einn á ferð í frumskóginum,
rýfur fjórða vegginn og talar linnu-
laust og í allnokkrum æsingi til áhorf-
enda, hamrar á því að hann muni ekki
leyfa neinum að valta yfir sig. Byrði
hans er greinilega þung, líkt og gullið
sem hann rogast með í bakpoka, og í
ljós kemur undir lok myndarinnar að
meira veldur hugarangri hans en
stríðið í Víetnam. Sektarkenndin veg-
ur þyngra en gull.
Da 5 Bloods er löng kvikmynd, 154
mínútur og maður finnur vel fyrir
lengdinni. Lee á það til að teygja lop-
ann að óþörfu, til dæmis í alltof löngu
atriði þar sem Paul er áreittur af
manni á báti sem vill selja honum
hænu. Sömu setningar eru margend-
urteknar svo minnir á Joe Pesci í
mafíumynd eftir Scorsese. Annað er
upp á teningnum í bardagaatriðum,
bæði þeim sem eiga sér stað í Víet-
namstríðinu og þeim sem brjótast út í
seinni hluta myndar. Þau eru blóðug,
hröð og áhorfandanum í engu hlíft.
Maður er sundurtættur af fjórum
mönnum með vélbyssur, svo dæmi sé
tekið. Líkt og oft vill verða í sögum af
körlum sem leita skjótfengins gróða
með vafasömum eða ólöglegum hætti
fer ekki vel fyrir félögunum fjórum,
svo ekki sé meira sagt, og hafa marg-
ir tengt mynd Lees við The Treasure
of Sierra Madre í því sambandi. Og
fleiri vísanir má finna sem of langt
mál væri að nefna í þessum langa
dómi. Myndataka Newtons Thomas
Sigels er áhrifamikil og þá sérstak-
lega þar sem hún er í tveimur form-
ötum, þ.e. breiðtjalds og jafnhliða, og
falleg og tregafull tónlist Terence
Blanchards fellur vel að því sem er að
gerast hverju sinni. Kæmi ekki á
óvart að báðir menn hlytu tilnefn-
ingar til Óskarsverðlauna í ár.
Þótt hrósa megi Lee fyrir tilrauna-
starfsemina vantar því miður eitt-
hvað í Da 5 Bloods en þó ekki fag-
mennsku, vandaðan leik og áhrifa-
miklar klippingar. Kvikmyndin er
brotakennd, sveiflast milli þess að
vera langdregin og endurtekninga-
söm yfir í að vera hröð, spennandi og
áhugaverð. Hún er of löng, sem fyrr
segir, enda í raun tvær eða jafnvel
þrjár myndir í einni. Lee tekst samt
sem áður vel að fræða áhorfendur um
menningu og sögu þeldökkra í
Bandaríkjunum, baráttu þeirra og
fórnir, að tengja saman nútíð og for-
tíð og benda á að svört líf skipta máli.
Heimsendir fyrr og nú
Í Víetnam Félagarnir fjórir, ásamt syni eins þeirra, finna riffil og jarðneskar leifar þess fimmta í Da 5 Bloods.
Netflix
Da 5 Bloods bbbnn
Leikstjórn: Spike Lee. Handrit: Danny
Bilson, Paul de Meo, Kevin Willmott og
Spike Lee. Aðalleikarar: Delroy Lindo,
Jonathan Majors, Clarke Peters, Norm
Lewis, Isiah Whitlock Jr., Mélanie
Thierry, Chadwick Boseman og Jean
Reno. Bandaríkin, 2020. 154 mín.
HELGI SNÆR
SIGURÐSSON
KVIKMYNDIR
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI.
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
VA R I E T Y C H I C AG O S U N
T I M E S
I N D I E W I R E T H E T E L E G R A P H