Morgunblaðið - 03.02.2021, Blaðsíða 14

14 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRÚAR 2021
Límtré
• Vatnsfráhrindandi olíuborið límtré
• Hægvaxið gæðalímtré
• Sérsmíðum eftir máli
Gylfaflöt 6-8, 112 Reykjavík | Sími 587 6688 | fanntofell.is
Andleg vanlíðan
virðist útbreidd meðal
aldraðra. Ótal ástæður
verða til þess að and-
legri heilsu getur hrak-
að með hækkandi aldri.
Félagsleg hlutverk
breytast og geta til at-
hafna daglegs lífs
minnkar. Aðstæður
breytast t.d. vegna ást-
vinamissis. Líkamlegri
heilsu hrakar. Fólk neyðist til að
yfirgefa heimili sín og flytja inn á
stofnanir. Farsóttin sem hefur ógnað
okkur síðasta tæpa árið hefur ekki
bætt úr skák og bitnað illa á eldri
borgurum sem hafa einangrast enn
frekar. Í Covid-faraldrinum síðustu
mánuði hafa þróast tæknilausnir
eins og samskipti með viðræðum
gegnum tölvuskjái. Slíkar „skjá-
heimsóknir“ geta þó aldrei komið í
staðinn fyrir persónuleg tengsl og
spjall þar sem fólk talar
saman maður við mann.
Aldrei skyldi vanmeta
áhrif einmanaleika og
söknuðar eftir ástvin-
um og þess sem liðið er.
Veikustu eldri borg-
ararnir eru á hjúkr-
unarheimilum. Hjúkr-
unarheimili í Reykjavík
bjóða ekki upp á nein
skipulögð sálfélagsleg
meðferðarúrræði fyrir
íbúana. Oft er geðlyfja-
meðferð eina úrræðið
sem eldri borgurum býðst þegar þeir
þjást af andlegri vanlíðan. Reynt er
að bjarga málum í horn með því að
mata fólkið á lyfjum. Þetta er óboð-
legt í ljósi mannhelgi, mannréttinda
og mannlegrar reisnar.
Hver vill þurfa að eyða ævikvöld-
inu undir áhrifum geðlyfja? Kann-
anir sýna mikla notkun geðlyfja hjá
öldruðum á Íslandi án þess að form-
leg geðgreining liggi fyrir. Ekki eru
heldur skýr tengsl milli geð-
sjúkdómsgreininga og geðlyfjanotk-
unar meðal íbúa hjúkrunarheimila.
Nú í ársbyrjun birtist áhugaverð
fræðigrein í Læknablaðinu eftir Pál
Biering, geðhjúkrunarfræðing við
hjúkrunarfræðideild Háskóla Ís-
lands, og Ingibjörgu Hjaltadóttur,
sérfræðing í öldrunarhjúkrun á með-
ferðarsviði Landspítala. Titill henn-
ar er „Algengi og þróun geðraskana
og geðlyfjanotkunar meðal íbúa ís-
lenskra hjúkrunarheimila frá 2003 til
2018“ og greinina má finna á netinu.
Rannsókn þeirra Páls og Ingi-
bjargar sýnir að um það bil helm-
ingur íbúa hjúkrunarheimila þjáist
af kvíða, þunglyndi eða hvoru
tveggja. Neysla geðlyfja jókst á
tímabilinu úr 66,3% í 72,5%. Neysla
geðrofslyfja er í kringum 26%. Fólki
eru jafnvel gefin geðlyf án þess að
greining liggi fyrir. Tæpur fimmt-
ungur er þannig á slíkum lyfjum án
þess að hafa greiningu.
Flokkur fólksins hefur lagt til að
borgarstjórn samþykki að stofna sál-
félagslegt meðferðarúrræði fyrir
eldri borgara sem búa á hjúkr-
unarheimilum eða í heimahúsi til að
fyrirbyggja eða draga úr notkun
geðlyfja. Þannig verði fyrsta úrræði
sem gripið verði til, ekki að gefa fólki
geðlyf, heldur veita því sálfélagslega
samtalsmeðferð. Með því yrði dregið
úr óþarfa geðlyfjanotkun í þessum
aldurshópi. Lyfjanotkun er aldrei án
aukaverkana. Aldraðir eru einnig
viðkvæmari fyrir aukaverkunum
geðlyfja ef þeir eru samtímis að taka
önnur lyf. Andleg líðan er beintengd
líkamlegri líðan og öfugt. Þeim sem
líður illa andlega kenna frekar lík-
amlegra verkja. Að sama skapi
draga líkamlegir verkir úr andlegu
þreki.
Með því að tala við fólk og sýna því
athygli og umhyggju er það virt sem
manneskjur. Gefa ætti því aðeins
geðlyf að undangenginni greiningu
þar sem fram kemur með óyggjandi
hætti að viðkomandi þarfnist geð-
lyfja samhliða öðru úrræði eins og
sálfélagslegri samtalsmeðferð,
hreyfingu, birtu, samveru við gælu-
dýr, svo fá dæmi séu nefnd.
Tímabært er að velferðaryfirvöld
borgarinnar hugi að því að stofna
með formlegum hætti úrræði sem
byggist ekki aðeins á ávísun lyfja
heldur skipulagðri samtalsmeðferð
með það að markmiði að hjálpa eldri
borgurum að auka andlegan styrk og
fá það mesta út úr lífinu. Flest okkar
bera væntingar um að ná hárri elli.
Vonandi hlýtur tillaga okkar í Flokki
fólksins um um sálfélagslegt með-
ferðarúrræði fyrir fólk á hjúkrunar-
heimilum og í heimahúsum hljóm-
grunn í borgarstjórn Reykjavíkur.
Ekkert okkar vill búa við andlega
vanlíðan á ævikvöldi og eiga á hættu
að lifa það í lyfjamóki.
Töframáttur samtalsins
Eftir Kolbrúnu
Baldursdóttur » Tímabært er að vel-
ferðaryfirvöld borg-
arinnar hugi að því að
stofna með formlegum
hætti úrræði sem bygg-
ist ekki aðeins á ávísun
lyfja heldur skipulagðri
samtalsmeðferð.
Kolbrún Baldursdóttir
Höfundur er sálfræðingur og oddviti
Flokks fólksins í borgarstjórn
Reykjavíkur.
„Vesæla land!
setið er nú meðan
sætt er,
senn er nú jetið hvað
ætt er,
vesæla land!“
Óli Björn Kárason
alþingismaður mælir
fyrir sölu Íslands-
banka fyrir næstu
kosningar. Hann von-
ar á sölu Landsbank-
ans í framhaldinu; hefur enda lengi
verið mótfallinn ríkisrekstri fyr-
irtækja, eins og fram kemur í yf-
irskrift greinar hans. Lengi áttum
við báðir samleið með Sjálfstæð-
isflokknum, því íhald átti löngum
samleið með gömlu kapítalistunum
sem þurftu frelsi til athafna og not-
uðu það til að byggja upp atvinnu og
afkomu í byggðum landsins. Þeir efn-
uðust margir og ljetu gott af því leiða
landi og lýð. Andlitslaus og heim-
ilislaus stórkapítalismi síðari tíma er
af öðru sauðahúsi. Honum hefur
reynzt vera skálkaskjól í
flokknum okkar.
Nú bar svo við á önd-
verðri nýbyrjaðri þús-
öld, að frjálshyggju-
mönnum var gefinn laus
taumurinn um víða ver-
öld. Hjerlendis var þeim
fengið frítt spil með fjár-
muni almennings að
auki. Íhaldið í Sjálfstæð-
isflokknum dugði þá
ekki til andófsins. Látið
var heita, að kaup hefðu
verið, svo sem þegar
Síminn var seldur, vel rekið fyrirtæki
í bullandi gróða. Hvað fjekkst fyrir
hann, þegar upp var staðið? Með
klækjum tókst þeim að komast yfir
bankana. Sú „einkavæðing“ reyndist
þjóðinni dýr. Nú er lagt til að ríkið
láti „almenning njóta þess virðisauka
sem hefur myndast innan veggja
bankanna frá endurreisn þeirra.
Svigrúmið var myndað með vel
heppnuðu uppgjöri þrotabúa gömlu
bankanna, stöðugleikasamningum og
sölu ríkisins á 13% hlut í Arion banka
árið 2018,“ segir í greininni.
Gæti verið að svigrúmið eigi ein-
hverjar rætur að rekja til þess, að
ríkisstjórn Jóhönnu og Steingríms
gaf sjóðum og bönkum þær skuldir
heimilanna sem nýir eigendur gengu
svo eftir með harðfylgi? Talað er um
að þúsundir heimila hafi tapað öllu
sínu. Í hlut eiga þúsundir Íslendinga.
Sigmundur Davíð reyndist fólkinu
betur en enginn. Loforðið um að
banna verðtryggingu húsnæðislána
hefur gleymzt. Sagan gæti endur-
tekizt.
Hver er ástæða þess að nú þurfi að
selja? Þarf ríkissjóður fje vegna
pestarviðbragða? Á salan að kosta
opinberar framkvæmdir við innviði
lands og lýðs? Á að greiða niður
skuldir ríkisins?
Áður hafa komið fram hugmyndir
um, að Íslendingar taki við hlutafje í
bönkum þjóðarinnar án endurgjalds.
Hversu líklegt er að það verði nokk-
urn tíma? Vanti fje, sem vísast er,
þarf að koma andvirði fyrir þetta al-
þýðuhlutafje. Vissulega mætti svo
verða, að hlutirnir yrðu seldir al-
menningi á skynsamlegum kjörum,
hverjum einum að einhverju há-
marki. Yrði sá hinn sami að skuld-
binda sig til að eiga hlutinn um eitt-
hvert árabil, unz lögfest hefur verið
hversu mikinn hlut hver og einn má
eiga í sama bankanum. Er líklegt að
svo verði nokkurn tíma?
Gæti ekki eins komið til greina að
lækka bindiskyldu fjár í bankanum,
taka til ríkissjóðs það fje sem í hon-
um liggur laust og selja síðan hlutina
á opnum markaði án hafta: Viðskipti
með þessa hluti myndu leiða í ljós
hvers virði bankinn er í raun. Ótækt
er að gefa það fje sem í bankanum er,
eins og gert var með Símann og
bankana forðum.
Fámennri klíku voru þeir fengnir í
aldarbyrjun. Allt var keyrt í þrot, en
þó er almennt talið, að sumir hafi
skotið undan stórfje. Íslenzk stjórn-
völd heimiluðu innflutning þessa fjár
á ný með vildarkjörum; 20% afslætti
að minnsta kosti sem gerði þessu
fólki kleift að ná til sín stóreignum á
nýjaleik. Gæti verið, að íslenzka ríkið
hafi með þessari ráðstöfun átt þátt í
peningaþvætti? Liggur fyrir, hvaðan
þessir fjármunir eru ættaðir? Eiga
bankarnir það ekki sameiginlegt öðr-
um auðfjelögum, að þar eru nú bull-
andi uppgrip sem aldrei fyrr? Hvað-
an skyldi sá gróði vera ættaður? Eru
íslenzku auðmennirnir, sem fyrri rík-
isstjórnir hafa skotið fótum undir af
almannafje, óseðjandi? Er það þetta,
sem nú heitir „alþjóðleg þróun í fjár-
tækni“?
Þeir hlutir sem falboðnir verða í
bönkunum lenda í höndum lífeyr-
issjóða og stóreignamanna, verði af
sölu á næstunni. Þetta veit öll alþýða
manna og óttast nýja „einkavinavæð-
ingu“ og mismunun. Það þarf að
svara fleiri spurningum af hálfu
Sjálfstæðisflokksins áður en talað er
fyrir sölu bankanna í ljósi reynzl-
unnar. Spurt er: „Hverjum stendur
til að hygla núna, á elleftu stundu?“
Kunna þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins svör við því?
Eftir Geir Waage
Geir Waage
» Þarf ríkissjóður fje
vegna pestarvið-
bragða? Á salan að
kosta opinberar fram-
kvæmdir við innviði
lands og lýðs? Á að
greiða niður skuldir
ríkisins?
Höfundur er pastor emeritus.
srgeir@icloud.com
Blóðtaka, rúning, fláning, rán
Það hefur gengið vel hjá okkur
undanfarið í baráttunni við veiruna
og hjálpast þar margt að: fámenni,
góð landamæraskimun, skilningur
almennings á persónulegum vörn-
um og frábært framlínulið.
Líklega gera menn sér ekki grein
fyrir hvað ástandið er gott því ekki
er mikið fjallað um stöðuna í Evr-
ópu í fjölmiðlum. Það er einhver
fælni í gangi að segja frá næstu
grönnum. Ekki nógu spennandi eða
hvað. Heyrði lýsingar frá Líbanon
með nöfnum á einstaklingum og al-
les, en það er hljótt um ástandið í
Portúgal, sem er svo alvarlegt að
þeir hafa sent út neyðarkall. Við-
brögð ESB og áætlanir í bóluefna-
málum ættu að vera hér í fréttum
frekar en miklar útlistanir á upp-
reisnum í fjarlægustu heims-
hornum, sem með leyfi að segja
koma okkur hreint ekki við. Að
minnsta kosti er óþarfi að koma
með nákvæmar staðsetningar svo
að ekki skakki nema nokkrum kíló-
metrum. Við erum ekki á leiðinni
þangað enda vísast „lockdown“.
Mættum við fá meira að heyra frá
okkar kæru Evrópu. Þá lærðum við
að meta hvað hólpin við erum.
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Fréttir af faraldrinum