Morgunblaðið - 03.03.2021, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. MARS 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Á þeim rúmamánuði sem
liðinn er frá því her-
inn í Búrma rændi
völdum hefur and-
spyrna gegn valda-
ráninu aukist jafnt
og þétt. Undanfarnar vikur hafa
helstu borgir landsins verið
þéttsetnar mótmælendum, sem
krefjast þess að herinn láti þeg-
ar í stað af völdum og frelsi þá
sem hann hefur fangað.
Hvorug krafan fellur herfor-
ingjunum í geð, enda líklegt að
ferill þeirra sem stóðu að valda-
ráninu yrði ekki mikið lengri ef
því myndi ljúka með uppgjöf
hans. Í fyrstu reyndi herinn því
að hafa hemil á mótmælunum
með því að trufla samskipti al-
mennings yfir netið, og svo var
einnig reynt að varpa rýrð á
helstu leiðtoga stjórnarflokks-
ins NLD, þau Aung San Suu Kyi
og Win Myint, forseta landsins,
með því að ákæra þau fyrir litlar
sakir.
Tilraunir herfor-
ingjastjórnarinnar
til að draga þannig
þrek úr mótmæl-
endum hafa ekki
tekist, og því var
ákveðið á sunnu-
daginn að grípa til harðari með-
ala, en þá skutu her og lögregla
að minnsta kosti 18 mótmæl-
endur til bana. Það sem af er
vikunni hefur það þó ekki dugað
til þess að kveða mótmælin nið-
ur.
Bandaríkjastjórn hefur verið
fremst í flokki lýðræðisríkja
sem vilja reyna að koma herfor-
ingjastjórninni frá, en hún hefur
ásamt nokkrum bandalags-
ríkjum sínum sett viðskipta-
þvinganir á helstu leiðtoga
valdaránsins. Þó er ljóst eftir at-
burði helgarinnar að það hefur
dugað skammt. Leiðtogar vest-
rænna ríkja þurfa því að hug-
leiða alvarlega hvað geti dugað
til að knýja valdaræningjana í
Búrma frá völdum sem fyrst.
Herforingjastjórnin í
Búrma hyggst ekki
láta sín illa fengnu
völd af hendi}
Níðingsverkin halda áfram
Ö
ðru hvoru koma upp mál sem vekja
svo mikla reiði landsmanna að allt
leikur á reiðiskjálfi. Í nokkra
daga. Svo dettur allt í dúnalogn
aftur.
Flestum veitist auðvelt að sjá smámál meðan
þau stærri sem blasa við eru látin óátalin. Enn
gildir gamla þversögnin um flísina og bjálkann.
Þegar einhver telur að aðrar reglur gildi um
hann en allan almenning þá er það spilling.
Hún er þó hálfu verri þegar fest er í lög að ekki
gildi sömu reglur um alla. Verst er landlægt
misrétti með stuðningi Alþingis og flestra
stjórnmálaflokka. Og gott og heiðarlegt fólk
viðheldur óréttlætinu með atkvæði sínu.
Nokkur dæmi: Sumir hafa hálfan kosninga-
rétt á við aðra. Sérvalinn aðall hefur einkarétt á
gæðum sjávar á spottprís. Almenningur er lát-
inn borga okurverð fyrir landbúnaðarafurðir og kallað
stuðningur við bændur.
Vilhjálmur Bjarnason, sem var þingmaður Sjálfstæðis-
flokks, spurði áleitinna spurninga um spillingu í Morg-
unblaðsgrein: „Er aðgangi að takmörkuðum gæðum út-
hlutað eftir duttlungum? Er tekið eðlilegt gjald af
takmörkuðum gæðum?“
Gunnar I. Birgisson, annar fyrrverandi þingmaður
sama flokks, gaf svarið í sama blaði nú í haust: „Tökum
dæmi; útgerð sem aðallega er með uppsjávarkvóta og
einnig botnfiskkvóta getur leigt botnfiskkvótann frá sér.
Tvö þúsund þorskígildistonn gefa 400 milljónir í leigu-
tekjur á ári, en greiðsla til ríkisins er 20 milljónir, þannig
að nettó-ávinningurinn fyrir útgerðina er 380
milljónir króna. Það er því augljóslega hag-
kvæmara að leigja frá sér kvóta en veiða.
Breyta þarf tilhögun kvótakerfisins til að
skiptingin verði sanngjarnari fyrir ríkissjóð í
slíkum tilfellum. Þetta er því miður í boði míns
flokks, Sjálfstæðisflokksins.“
Vilhjálmur hélt áfram: „Sértæk lagasetning
fyrir þjóðlega atvinnuvegi og þjóðlega starf-
semi leiðir af sér „fyrirgreiðslu“. Fyrirgreiðsla
er spilling. Almennar aðgerðir eru heiðarleiki
og traust.“
Þriðji sjálfstæðismaðurinn, Friðjón R. Frið-
jónsson, skrifaði í sama blað og hinir tveir: „Ef
Sjálfstæðisflokkurinn ætlar að skilgreina sig
sem flokk sem er á móti breytingum á efna-
hagslífinu, sjávarútveginum, landbúnaðarkerf-
inu, orkumálum, stjórnarskránni og samfélag-
inu sjálfu – þá mun hann daga uppi og verða að steini, eins
og tröll í dagrenningu.“
Sjálfstæðisflokkurinn er alls ekki eini flokkurinn sem er
á móti breytingum. Núverandi vinstristjórn var stofnuð
um óbreytt ástand. Nú lýsa þingmenn hennar því yfir að
halda skuli samstarfinu áfram að kosningum loknum. Það
fer hrollur um þá sem vilja að ranglætinu linni.
Eftir stendur: Kjósendur stjórnarflokkanna viðhalda
stóru spillingunni, jafnvel þótt þeir fái enga hlutdeild í
henni sjálfir og hafi á henni skömm.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Spilling skekur landið
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
benedikt@talnakonnun.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Í frönskumstjórnmálumþykja flest
hneykslismál lítið
tiltökumál miðað
við sum önnur ríki.
Mál, sem annars
staðar myndu gera út af við fer-
il viðkomandi, geta jafnvel
styrkt þá í skoðanakönnunum í
Frakklandi, líkt og Francois
Hollande, fyrrverandi Frakk-
landsforseti og einn sá óvinsæl-
asti sem setið hefur þar, fékk
að reyna þegar hann var grip-
inn glóðvolgur við framhjáhald.
Frakkar eru þó minna hrifnir
af því þegar hneykslin tengjast
fjármálalegri spillingu, en á
mánudaginn var Nicolas Sar-
kozy, fyrirrennari Hollandes á
forsetastóli, dæmdur í undir-
rétti í París í þriggja ára fang-
elsi fyrir að hafa reynt að
„múta“ dómara með vænni
stöðu í Mónakó í skiptum fyrir
að sá léti lögmanni forsetans í
té viðkvæmar upplýsingar um
rannsókn sem sneri að fjár-
málum kosningabaráttu Sar-
kozy.
Hvort tveggja rann út í sand-
inn, rannsóknin sem og hið
meinta atvinnutilboð, og vildu
verjendur Sarkozys meina að í
raun hefði ekki verið um neitt
annað að ræða en vinalegt sam-
tal í hálfkæringi, en lögreglan
hljóðritaði það og önnur sem
komu sér illa fyrir forsetann
þegar í réttarsalinn var komið.
Dómurinn markar tímamót,
því að dómstóllinn ákvað að eitt
ár af þeim þremur sem Sarkozy
ætti að afplána skyldi vera
óskilorðsbundið, sem þýðir að
forsetinn fyrrverandi þyrfti
raunverulega að afplána dóm,
en raunar var þess getið að
hann mætti afplána
þann tíma á heimili
sínu, þar sem
ökklaband sæi um
að tryggja að hann
væri í afplánun.
Sarkozy verður því
fyrsti forseti Frakklands sem
fær á sig óskilorðsbundinn
dóm, en áður hafði Jaques Chi-
rac verið dæmdur í tveggja ára
skilorðsbundið fangelsi fyrir
„bernskubrek“ sem hann
framdi meðan hann var borg-
arstjóri í París á níunda ára-
tugnum.
Ekki er þó víst að til afplán-
unar komi því að lögfræðingur
Sarkozys hefur þegar greint
frá því að hann muni áfrýja, og
engin leið er að vita hvaða aug-
um æðri dómsstig Frakklands
muni líta þau gögn sem lögð
hafa verið fram.
Þá er skammt stórra högga á
milli, því Sarkozy bíður einnig
annað dómsmál, þar sem hon-
um er gefið að sök að hafa brot-
ið lög um fjármál stjórn-
málaafla þegar hann bauð sig
fram til endurkjörs 2012. Jafn-
vel þó að Sarkozy næði að hafa
fullan sigur í því máli, sem og
áfrýjun þess fyrra, stendur
hann laskaður eftir.
Þó að Sarkozy hafi jafnan
gefið lítið fyrir yfirlýsingar um
endurkomu hans í stjórnmálin,
voru þeir margir, sem töldu
forsetann fyrrverandi jafnvel
geta komið öllum að óvörum á
næsta ári, þegar Macron nú-
verandi Frakklandsforseti mun
glíma við endurkjör sitt. Dóm-
urinn á mánudag hefur hins
vegar veikt mjög allar slíkar
vonir, jafnvel þó að honum yrði
á endanum snúið við á efri
dómsstigum.
Dómstóll greiðir
endurkomuvonum
Sarkozys í pólitík
þungt högg}
Franskur dómur
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ungt fólk greinir frá meiristreitu og einmanaleika,metur andlega heilsu sínaverri og upplifir minni
hamingju og velsæld en þeir sem
eldri eru. Þetta er meðal þess sem
fram kemur í Talnabrunni land-
læknis þar sem greint er frá niður-
stöðum mælinga á andlegri heilsu,
svefni, streitu, einmanaleika, ham-
ingju og velsæld Íslendinga.
„Einnig má víða sjá mun á milli
kynja. Andleg heilsa virðist lang-
samlega verst meðal ungra kvenna
en aðeins helmingur þeirra metur
andlega heilsu sína góða eða mjög
góða. Sömuleiðis greina konur frá
mun meiri streitu en karlar og er sá
munur einkar áberandi meðal yngstu
aldurshópanna. Konur á miðjum
aldri (45-64 ára) greina einnig frá
meiri einmanaleika en karlar. Aftur á
móti eru karlar hlutfallslega fleiri í
hópi þeirra sem sofa of lítið og færri
karlar en konur telja sig mjög ham-
ingjusama, einkum í aldurshópnum
35-54 ára. Mesta breytingin á ham-
ingju yfir tíma kemur aftur á móti
fram hjá ungum konum, þar sem
marktæk lækkun varð á hlutfalli
þeirra sem telja sig mjög hamingju-
samar,“ segir í samantekt.
Fleiri ná fullum svefni
Höfundar greinarinnar benda á
ákveðnar langtímabreytingar sem
vert sé að veita athygli. Hefur orðið
jákvæð hægfara þróun á svefni full-
orðinna á síðustu árum þar sem fleiri
ná fullum svefni en áður og færri sofa
of lítið. Hins vegar hefur átt sér stað
neikvæð þróun til lengri tíma hvað
einmanaleika varðar en hlutfall
þeirra sem segjast finna oft eða mjög
oft fyrir einmanaleika hefur tæplega
tvöfaldast á síðustu fimm árum.
Einmanaleikinn er sérstaklega
áberandi meðal ungs fólks. Hlutfall
þeirra sem segjast finna oft eða mjög
oft fyrir einmanaleika er áberandi
hæst eða 25% meðal 18 til 24 ára og
jókst umtalsvert í fyrra en á móti
sögðust aðeins 6% fólks 65 ára og
eldri finna oft fyrir einmanaleika.
Af niðurstöðunum má ráða að
andlegri heilsu Íslendinga hafi hrak-
að nokkuð á síðasta ári en tæplega
þrír af hverjum fjórum mátu andlega
heilsu sína góða eða mjög góða í
fyrra og lækkar hlutfallið úr 76% á
árinu 2019 í 72% í fyrra.
Konur, sérstaklega í yngri ald-
urshópunum, skera sig úr þegar
spurt er um streitu í daglegu lífi.
Þetta hefur komið fram í fyrri mæl-
ingum úr vöktun landlæknisembætt-
isins. Í fyrra var hlutfall kvenna sem
sögðust finna oft eða mjög oft fyrir
mikilli streitu 28% samanborið við
25% meðal karla en ef litið er á yngri
aldurshópa kvenna kemur í ljós að
um 46% kvenna á aldrinum 18-24 ára
greina frá mikilli streitu í daglegu lífi
og hlutfallið er litlu lægra meðal 25-
34 ára (42%) og 35-44 ára (39%).
Tæplega 40 prósentustig skilja á
milli yngsta aldurshópsins og þess
elsta hvað streituna varðar.
Höfundar greinarinnar velta
fyrir sér hvaða möguleg áhrif veiru-
faraldurinn í fyrra hefur á líðan fólks
skv. könnuninni. Gögnin sýni að
færri mátu andlega heilsu sína góða
og töldu sig mjög hamingjusama árið
2020 en árið á undan. Óvíst sé þó
hvort rekja megi það til faraldursins
þar sem mælingar á einmanaleika
voru svipaðar árin 2018 og 2020. Þá
komi í ljós að litlar breytingar urðu
heilt yfir á svefni og streitu á síðasta
ári miðað við árin þar á undan.
Landlæknir vaktar helstu
áhrifaþætti heilbrigðis og vellíðunar
og hefur Gallup lagt kannanir árlega
frá 2016 fyrir úrtak fullorðinna af öllu
landinu. Úrtakið hefur stækkað með
árunum og er nú um 10.000 manns.
Andleg heilsa verst
meðal ungra kvenna
Líðan Íslendinga árið 2020
Hlutfall karla og kvenna sem meta sína líðan góða eða mjög góða (%)
Karlar Konur Karlar Konur Karlar Konur Karlar Konur Karlar Konur
Andleg heilsa Streita Nægur svefn Einmanaleiki Hamingja
Heimild: Embætti landlæknis
78 73 75 70
22 22
29 28
67 68 69 70
9 10 11 13
59 56
62 60
2019 2020
Rúmur meirihluti fullorðinna Ís-
lendinga sagðist vera mjög
hamingjusamur á seinasta ári
eða 58% skv. könnuninni í
Talnabrunni en þeim fækkaði þó
lítið eitt í fyrra frá árinu á und-
an þegar hlutfallið var 61%.
Verulegur munur er aftur á
móti á milli hópa og er ham-
ingjan minnst meðal ungs fólks.
„Mikil fækkun hefur orðið í hópi
ungra kvenna (18-24 ára) sem
telja sig mjög hamingjusamar
yfir tíma en hlutfallið fer úr
57% árið 2018 í 44% árið 2020.
Ekki kemur fram kynjamunur í
yngsta aldurshópnum en í ald-
urshópnum 35-54 ára skilja um
10 prósentustig kynin að, þar
sem fleiri konur telja sig mjög
hamingjusamar en karlar,“ segir
í Talnabrunni.
Einnig var lagður mælikvarði
á andlega velsæld fólks og í
heildina greindu 16% fullorð-
inna frá mikilli velsæld í fyrra
en í ljós kom að meira en tvöfalt
fleiri upplifa velsæld í elsta ald-
urshópnum (23%) en þeim
yngsta (10%).
Minnst með-
al ungs fólks
HAMINGJA OG VELSÆLD