Fréttablaðið - 13.08.2021, Blaðsíða 9

Guðmundur
Steingrímsson.
n Í dag
HAFÐU FJÖLPÓSTINN Í
MEST LESNA
DAGBLAÐI LANDSINS!*
– MEST LESNA DAGBLAÐ LANDSINS
* Samkvæmt prentmælingum Gallup
Það er hvergi betri staður fyrir ölpóstinn
en inni í Fréttablaðinu en kynningarefnið
lendir á eldhúsborðinu þegar blaðið er opnað!
Kannaðu dreiileiðir og verð í síma 550 5000
eða sendu tölvupóst á orn@frettabladid.is.
Útvegum einnig hagstæð verð í prentun.
46,5% íbúa höfuðborgarsvæðisins á aldrinum 25 - 80 ára lesa Fréttablaðið daglega að
meðaltali*
Á vísindaráðstefnu í Albany í New
York-ríki þann 23. ágúst 1856 –
fyrir réttum 165 árum – kynnti
kona nokkur að nafni Eunice
Foote allmerkilega uppgötvun.
Foote fékkst einkum við plöntu-
fræði og var einnig mikil baráttu-
kona fyrir kvenréttindum, sem
skiptir ekki öllu máli í samhengi
þessarar umræðu – og þó – en
Foote ákvað sem sagt að gera
tilraun og kynna niðurstöðuna á
ráðstefnunni, sem þótti fáheyrt af
konu og gerði jú ráðstefnuhaldara
ögn vandræðalegri en ella.
Tilraunin snerist í grundvallar-
atriðum um þetta: Foote setti mis-
munandi gastegundir í þrjú lokuð
glerílát. Í einu ílátinu var vatns-
gufa, í öðru venjulegt andrúmsloft
og því þriðja koltvísýringur, eða
CO2. Svo athugaði hún áhrif sólar-
hita á ílátin.
Það er skemmst frá því að segja
að Foote uppgötvaði þarna það
sem síðar varð kallað gróður-
húsaáhrifin. Hún veitti því athygli
að ílátið með koltvísýringnum
hitnaði mun meira en hin, og það
sem meira er, það kólnaði líka
mun hægar eftir að sólin var farin.
Þessi áhrif finnur fólk allvel í
dag. Hinar rosalegu hitabylgur
sem orðið hafa víða um heim á
undanförnum árum einkennast
mjög af því að nú er hætt að kólna
á næturnar. Það er áfram heitt eftir
að sólin er farin. Þess vegna deyja
f leiri úr hita og vökvaskorti.
Svona virkar CO2, eins og Foote
komst að. Eindirnar í koltví-
sýringnum binda hita. Þær fanga
hann og geyma. Hvelfingin
umhverfis jörðu er eins og glerílát í
tilraun Foote. Sólin hitar. Eftir því
sem CO2 eykst í hvelfingunni, því
meiri hiti safnast fyrir í andrúms-
loftinu og smám saman þurrkast
upp og brenna heilu landsvæðin
og veðrakerfin fara úr skorðum
með hræðilegum afleiðingum.
Í sögubókunum er írski eðlis-
fræðingurinn og karlmaðurinn
John Tyndall vanalega sagður
hafa uppgötvað þetta. Tyndall
birti athuganir sínar árið 1859,
þremur árum á eftir Foote, og gat
auðvitað ekki um hana. Kannski
vissi hann ekki af henni. Í öllu
falli var það ekki fyrr en 2011 að
sagnfræðingar uppgötvuðu braut-
ryðjendastarf Foote, þegar þeir
glugguðu í gömlu fundargerðar-
bækur vísindafélagsins í Albany
og sögðu ja hérna.
Margar ríkisstjórnir og stór-
fyrirtæki hafa ekki ennþá fattað
gróðurhúsaáhrifin almennilega,
að minnsta kosti ef marka má
aðgerðaleysi þeirra. Samt er þetta
svo einfalt. CO2 er vissulega bráð-
nauðsynlegt öllu lífi en sé of mikið
af því í andrúmsloftinu hitnar
andrúmsloftið. Punktur. Og gerist
þetta hratt – svo ekki sé talað um
á ógnarhraða – er voðinn vís. Á
þeim 165 árum frá því fundar-
stjóri kynnti með allnokkrum
útskýringum Eunice Foote á svið
í Albany – konur mega jú líka
leita sannleikans á hann að hafa
sagt – hefur magn koltvísýrings í
andrúmsloftinu aukist um rúmlega
40%. Slík aukning á svo skömmum
tíma í andrúmslofti jarðar hefur
aldrei nokkurn tímann gerst áður.
Við búum í tilraunaglasi og það er
löngu ljóst hver niðurstaðan er: Við
erum að stikna.
Kona og CO2 í glasi
Með jarðeyðingu, kola- og
olíubrennslu – akstri, f lugi,
raforkuframleiðslu, landbúnaði,
neyslu og iðnaði – úsa jarðarbúar,
einkum ríkari hlutinn, um 100
þúsund tonnum af CO2 og öðrum
gróðurhúsalofttegundum út í
andrúmsloftið á hverri mínútu.
Við bætum um 50 milljörðum
tonna af gróðurhúsaloftteg-
undum í tilraunaglasið á ári
hverju. Og jú, eitthvað er að gerast
í glasinu. Mestu skógareldar sem
um getur brenna í Bandaríkj-
unum. Sólarstrendur í Evrópu og
víðar eru logandi helvíti. Hitamet
falla. Um 50 stig mælast á Sikiley.
Golfstraumurinn er í sögulegu
lágmarki. Jöklar bráðna. Sjávar-
borð hækkar. Flóð eyða þorpum.
Ofsaveður verða sífellt algengari.
Hafa ber í huga að hér tala ég ein-
ungis um veðrið. Allt hitt fylgir líka.
Þegar fólk getur ekki búið einhvers
staðar vegna hita og þurrka, flóða,
elda eða storma þá verða fólksflutn-
ingar. Fólksflutningar auka spennu.
Lítið er rætt um veruleika alþjóða-
stjórnmála í heimi væntanlegra og
hafinna náttúruhörmunga, en um
þetta þyrftu Íslendingar kannski að
ræða fyrr eða síðar. Ísland er jú talið
eitt þeirra landa sem gætu komið
þokkalega út úr gróðurhúsáhrif-
unum, og veita allgott skjól komi
til hruns siðmenningarinnar, svo
lengi sem Golfstraumurinn skröltir.
Upplitsdjarfa stefnu gagnvart
þeim veruleika að hingað kunni að
streyma fólk í náinni framtíð þarf
líklega að smíða fyrr en síðar.
Annars skortir svo sem ekki
fundina. Og margar eru þær til
áætlanir þjóðanna um að draga
úr losun gróðurhúsalofttegunda.
Vonandi rætast þær. Samt eykst CO2
í andrúmsloftinu ár frá ári. Sjötta
áfangaskýrsla milliríkjanefndar
Sameinuðu þjóðanna um loftslags-
breytingar kom út í vikunni. Hún
innihélt rauða viðvörun til mann-
kyns. Það er núna eða aldrei. Og jú,
margir eru nokkuð slegnir. Eitthvað
þarf að gera. Það hvarflar samt að
manni sú hugsun að þessi nefnd,
sem inniheldur nánast allt lofts-
lagsvísindasamfélag jarðarinnar, sé
eins og kona um miðbik 19. aldar að
tala um vísindi í Albany. Er einhver
raunverulega að hlusta? n
FÖSTUDAGUR 13. ágúst 2021 Skoðun 9FRÉTTABLAÐIÐ