Morgunblaðið - 09.04.2021, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. APRÍL 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Það var aug-ljóst af orð-um sótt-
varnalæknisins í
fjölmiðlum að hon-
um þykir að sér
þrengt með mála-
tilbúnaði fyrir dómstólum.
Hann og embættið berjast
hinni góðu baráttu og dæmin
sýna að á brattann er að sækja
bæði hér og víðar. Öllum er
ljóst að mikið er undir og að
nauðsynlegt geti verið að beita
aðferðum sem eru umfram það
sem yfirvöldum leyfist endra-
nær. Alþingi gerir sér grein
fyrir því og hefur sýnt það. En
hvað sem líður vá eða ekki vá er
ekki rétt að stytta sér leið. Það
gerði ráðuneytið, leiddi reglur
af lögunum sem ófært var að
lesa úr þeim. Það er óþarft að
finna að sóttvarnalækni í þeim
efnum. Hann gerir tillögur um
það sem er nauðsynlegt frá
hans bæjardyrum horft. Telji
ráðuneytið lækni hafa mikið til
síns máls en sér að heimildir
um slíka útfærslu rúmist ekki
innan gildandi og nýsettra laga
þá er leitað til löggjafans.
Ástæða er til að ætla að þingið
taki málefnalega á slíkum til-
mælum.
Heimurinn gerði sér smám
saman ljóst að það yrði senni-
lega tómt mál að tala um sigur í
þessu veirustríði nema að bólu-
efni fengist sem hryndi veir-
unni frá sér og væri án auka-
verkana utan við þolmörk sem
mætti sætta sig við. Þar til slíkt
bóluefni fengist og sem mætti
framleiða hratt og örugglega
væru aðeins tveir kostir til í
stöðunni.
Sá fyrri er að skella þjóð-
félögum í þrefaldan lás og taka
um leið nokkur skref aftur á
bak áleiðis til steinaldar. Hinn
væri að einangra þá tryggilega
sem veikastir eru fyrir og láta
veikina ganga yfir þá sem
bjarga sér best og veðja á að
heilbrigðiskerfið dygði þeim
hópi á meðan það slyppi að
mestu við þá sem ella þyrftu á
umfangsmestri hjálp og að-
hlynningu að halda.
Heimurinn er fyrir alllöngu
orðinn svo samhangandi gang-
verk verkaskiptingar þjóða
nær sem fjær að það sá enginn
fyrir. Samskipti á milli þjóða
lögðust meira eða minna af í
einu vetfangi og varð ekkert
heimssamráð um þá niður-
stöðu. Litla Ísland þurfti ekki
að loka aðra úti. Samgöngur
lögðust af án þess að Ísland
væri spurt. En það dugði þó
ekki til því að boðflennan var
þegar mætt. Það urðu einnig
örlög fjölmennari þjóða svo
sem í Suður- og Norður-
Ameríku og í Evrópuríkjum.
Ísland naut margs. Þorri þjóð-
arinnar býr hlutfallslega dreift
og húsakostur er góður og fólk-
ið upplýst. Þegar
sumraði í fyrra
taldi landinn rétt
að fagna sigri og
deila út verðlaun-
um. Sama þróun
varð víðar. Fullyrt
er í upplýsingabönkum heil-
brigðisyfirvalda að sumar og
sól hafi engin áhrif á veiruna.
Leikmenn telja sig þó sjá að
það séu vafasamar fullyrðingar
eins og fleira sem sett er undir
hatt „vísinda“. Hitt er annað að
sól og sumar duga ekki til. En
kúrfurnar falla glettilega líkt
að almanakinu hér og annars
staðar þótt viðbrögð og fram-
kvæmd hafi verið ólík. Það
mætti segja leikmönnum, sem
eru opnir fyrir ýmsu, að með
elskulegum töktum vorsins og
hækkandi hlutfalli bólusettra
munum við standa okkur vel á
næstu vikum. Við höfum nú vit-
að lengi að allt velti á því að
bóluefnin sem unnin voru undir
hárri kröfu og óbærilegum
þrýstingi reynist jafn örugg og
vonirnar voru reistar á.
Fréttir seinustu daga og út-
leggingar þeirra vekja þó óneit-
anlega spurningar og veikja
traust. Nú virðast sömu menn
geta sýkst oft af veirunni! Og
alsprautaðir veikjast líka og
vaða um uppfullir af veiru og
smita alla sem þeir ná til. Svo
virðist algengast að smitvargar
séu ættstórir og ættræknir.
Það eru ekki nema fáeinar vik-
ur frá því að tilhlökkunarefnið
sem hæst bar var að full-
bólusettir gætu nú aftur knúsað
bæði upp fyrir sig og niður.
Þrátt fyrir þessi óvæntu útskot
og beygjur á sæluvegferð bólu-
settra eiga þeir engan annan
kost en að blása á þetta tal eða
að minnsta kosti hafna því að
borga sig inn í hringleikahús
„vísindanna“. Það er ekkert vit
í neinu öðru en að líta svo á, þar
til annað sannast, að það traust
sem veitt var um endapunktinn
tvöfalda bólusetningu standi
óhaggað. Það sé meginregla
sem ekkert ruglingstal geti
veikt svo marktækt sé. Einhver
grunsamleg sértæk tilvik, sem
enginn er þó fullviss um að séu
til staðar, eru þá í besta falli
hefðbundnar undantekningar
sem geirnegla reglurnar, sem
við getum áfram gengið út frá.
Það lærðum við ung að enga
reglu, jafnvel ekki þá sem Ein-
stein hefði skrifað undir, mætt-
um við líta á sem altæka fyrr en
ein óskiljanlegt undantekning
frá henni hefði bægt burtu öll-
um efasemdasnifsum.
Jóhannes Kjarval taldi ekki
einu sinni óhætt að skrifa upp á
að margflutt ópera Mozarts,
eða einsöngur Stefáns Íslandi,
stæðist próf fyrr en sérfræð-
ingur hans í þeim, Óli Magga-
don, vottaði það álit og klappaði
fyrir hverju lagi.
Það er óþarft að
grafa undan traust-
inu. Það stendur
nógu veikt fyrir}
Ekki þarf að kynna ykkur
H
eilbrigðisráðherra hafa verið æði
mislagðar hendur undanfarin
misseri og raunar kjörtímabilið
allt. Mörgum þótti nóg um þeg-
ar framkvæmd liðskiptaaðgerða
mátti ekki fara fram á Íslandi heldur skyldi
sárkvalið fólk fljúga til Svíþjóðar í aðgerð, af
engri sjáanlegri ástæðu annarri en að ráðherr-
anum hugnast ekki einkarekstur í heilbrigðis-
kerfinu. Áfram hélt furðan í boði ráðherra;
skimun fyrir leghálskrabbameini var færð frá
einkaaðila til ríkisins án nokkurs undirbúnings
eða ástæðu og sátu konur ógreindar eða með
rangar greiningar krabbameins svo mánuðum
skipti. Þá er ótalið Landakotsmálið og nýlegar
hrakfarir ráðherrans við öflun bóluefna fyrir ís-
lenska þjóð í heimsfaraldri því að á sama tíma
og aðrar fullvalda þjóðir í kringum okkur hafa
bólusett fólk fram að þrítugu, fögnum við því að sjötugir
megi nú fyrst sækja sína fyrstu sprautu. En heilbrigðis-
ráðherra lét ekki þar staðar numið heldur bætti um betur
nú á dögunum og ákvað að hneppa skyldi íslenska ríkis-
borgara í ólögmætt varðhald við komuna til landsins; fólk
sem aðeins hafði unnið sér það til saka að koma heim til sín
erlendis frá. Allt í nafni sóttvarna – þar sem stjórnarskrár-
varin mannréttindi mega sín lítils.
Dómstólar komust að þeirri niðurstöðu að ráðherrann
hefði gerst brotleg við stjórnarskrá og virt mannréttindi
borgaranna að vettugi; hundruð Íslendinga voru frelsis-
svipt án lagastoðar. Viðbrögð ráðherrans eru að benda á
aðra, Alþingi væri um að kenna en ekki henni – mistök
hefðu verið gerð við breytingar á sóttvarna-
lögum.
En það stenst enga skoðun þegar betur er að
gáð. Ný sóttvarnalög sem samþykkt voru á
dögunum eru nákvæmlega eins og Alþingi
hafði ætlað sér. Ekki var gert ráð fyrir heimild
fyrir íþyngjandi aðgerðum ráðherra. Þetta
samþykkti ráðherrann í þingsal ásamt öðrum
þingmönnum.
Fróðlegt verður að sjá hvort ráðherrann nýt-
ur trausts til áframhaldandi setu í ríkisstjórn
sem hefur á fyrri stigum skipt út ráðherra fyrir
minni sakir. Ábyrgð heilbrigðisráðherra hér er
mikil.
Sem betur fer birtir þó sífellt til hér innan-
lands þegar litið er á tölur um smit, spítalainn-
lagnir og annað vegna heimsfaraldurs Co-
vid-19. Hálfum mánuði eftir að skellt var aftur í
lás, þegar aðeins þrjú smit greindust utan sóttkvíar, er
enginn á spítala. Ekki einn. Hamfaraspá margra hefur því
ekki ræst.
Það þarf hver og einn að bera ábyrgð á sjálfum sér. Per-
sónulegar sóttvarnir og varúð er það sem hefur mesta þýð-
ingu í viðbrögðum við heimsfaraldrinum og áframhaldandi
bólusetning sem ver viðkvæmustu hópana og raunar okkur
öll. Stjórnvöld þurfa að gæta að meðalhófi í aðgerðum sín-
um og lágmarkskrafan er þó og verður alltaf að aðgerð-
irnar þurfa að standast lög. Stjórnarskrárvarin mannrétt-
indi eru ekki bara upp á punt. bergthorola@althingi.is
Bergþór
Ólason
Pistill
Mistökin eru hennar
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
sér upp við það. Hins vegar hefur það
lært að nýta sér frjósaman jarðveg-
inn í kringum eldfjallið til að rækta
vinsælar radísur og litlar appelsínur.
Margir sýna áhuga á að koma
„Við höfum fengið margar fyrir-
spurnir erlendis frá og reynt að svara
þeim eftir bestu getu,“ sagði Erling
Einarsson, eigandi ferðaþjónust-
unnar Volcano Tours í Grindavík.
Fyrirtækið býður m.a. upp á eld-
fjallaferðir um Reykjanesskaga þar
sem jarðfræðileg sérstaða svæðisins
er kynnt. Nær allar fyrirspurnirnar
koma frá Bandaríkjamönnum sem
vilja koma til landsins.
Erling kvaðst hafa gert fyrir-
spyrjendum grein fyrir stöðu mála
hér hverju sinni, ferðatakmörkunum,
ákvæðum um sóttkví og fleira sem
honum finnst sífellt vera að breytast.
„Þetta er bara flækja út í eitt og ekk-
ert í hendi,“ sagði Erling. „Við höfum
ekki fengið neina ferðamenn enda
megum við ekki fara með hópa inn á
gossvæðið. Þangað mega bara fara
fótgangandi einstaklingar á eigin
vegum. Svo mega blaðamenn og vís-
indamenn keyra að gosinu en við í
ferðaþjónustunni megum ekki keyra
nálægt gosinu. Þó að ég búi í Grinda-
vík og sé með þetta í bakgarðinum þá
hef ég ekki leyfi til að gera eitt eða
neitt frekar en aðrir. Á meðan eld-
gosið er í svona örri þróun á ég ekki
von á að þetta verði opnað.“
Eldgos og eldfjöll
laða að ferðamenn
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Fagradalsfjall Ferðamenn hafa flykkst í Geldingadali og Meradali til að
skoða eldsumbrotin. Auk þess eru beinar sjónvarpssendingar frá gosunum.
BAKSVIÐ
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
E
ldfjallaferðamennska
heillar marga en fylgja
henni hættur? Það er inn-
tak nýrrar greinar eftir
blaðamanninn Rachel Ng á vef Nat-
ional Geographic (nationalgeograp-
hic.com). Greininni fylgja nýjar ljós-
myndir af eldsumbrotunum á
Fagradalsfjalli eftir ljósmyndarann
Chris Burkard. Greinin hefst á lýs-
ingu á því að þúsundir göngumanna
hafi undanfarið lagt leið sína í Geld-
ingadali til að líta eldgosið í Fagra-
dalsfjalli augum.
Þar kemur m.a. fram að virk
eldgos víða um heim laði að sér fjölda
ferðamanna. Daginn eftir að eld-
fjallið Kilauea á Havaí fór að gjósa
20. desember 2020 fjölgaði mjög
gestum í eldfjallaþjóðgarðinum á
Havaí. Margir þeirra voru heima-
menn en aðkomufólki hefur fjölgað
eftir því sem slaknað hefur á ferða-
hömlum vegna heimsfaraldursins.
Annað vinsælt eldfjall sem eldfjalla-
ferðamenn vitja gjarnan er Strom-
boli á Ítalíu.
Eins er vinsælt að heimsækja
vettvanga liðinna eldsumbrota. Þar
er einna þekktust borgin forna Pom-
pei á Ítalíu. Sem kunnugt er grófst
hún í ösku í miklu eldgosi í Vesúvíusi
árið 79 e.Kr.
Bent er á að eldgos geti verið
hættuleg. Að minnsta kosti 1.143
manns fórust vegna eldgosa á ár-
unum 2010-2020. Þannig fórust 353
og meira en 400.000 manns misstu
heimili sín þegar elfjallið Merapi í
Indónesíu gaus 2010. Eitt nýjasta
stórslysið varð í sprengigosi á Hvít-
eyju við Nýja-Sjáland 19. desember
2019. Þar fórust 22 ferðamenn og 25
slösuðust. Tveir ferðamenn fórust í
eldgosi í eldfjallinu Etnu á Sikiley ár-
ið 1987. Slys sem þessi virðast þó
fremur vekja áhuga fólks á eldgosum
og eldfjöllum en að letja það til að
skoða eldfjöll. Talið er að áhuginn
muni koma greinilega í ljós þegar
heimsfaraldrinum linnir.
Til eru fleiri en 1.500 virk eldfjöll
og er þau að finna í 81 landi. Þeir sem
búa nærri eldfjöllunum hafa lært að
lifa með þeim. Í greininni er japanska
eldfjallið Sakurajima nefnt sem
dæmi, en það gýs ótt og títt. Fólk í
nágrenninu er löngu hætt að kippa
Eldgosið í Fagradalsfjalli hefur
ekki leitt til almennrar fjölgunar
á komum vísindamanna hingað
til lands að undanförnu, svo
Jarðvísindastofnun HÍ viti til,
enda gilda ferðatakmarkanir
um fræðimenn eins og aðra.
Öðru máli gegnir um erlenda
vísindamenn sem þegar eru í
samstarfi við Íslendinga en tals-
vert er um slík samstarfsverk-
efni. Það á t.d. við um hóp frá
Cambridge-háskóla sem hefur
unnið hér að jarðfræðirann-
sóknum árum saman. Þau eru
nú komin og hafa bætt við jarð-
skjálftamælum og uppfært kerfi
sín til að fylgjast sem best með
þróun mála á Reykjanesskaga.
Ísland tekur þátt í margvís-
legum alþjóðlegum rannsókn-
arverkefnum eins og til dæmis
Norrænu eldfjallastöðinni –
NORDVULK (nordvulk.hi.is).
Það er samnorræn rann-
sóknamiðstöð í jarðfræði með
áherslu á eldvirkni.
Fjölþætt vís-
indasamstarf
JARÐFRÆÐIRANNSÓKNIR