Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.05.2021, Qupperneq 10

FRÉTTASKÝRING
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.5. 2021
Tony Hall beinlínis stuðlað að yfirhylmingu
málsins og frekari blekkingum með því að full-
vissa stjórn BBC um að Bashir hefði ekki reynt
að beita neinum blekkingum og væri bæði
„heiðarlegur og heiðvirður maður“.
Dyson lávarður tók það saman með afdrátt-
arlausum hætti: „Gjörðir Bashirs voru ekki
hvatvíslegar yfirsjónir í hita leiksins. Þær voru
vandlega undirbúnar … Það sem hann gerði
var undirförult og óheiðarlegt.“
Bashir rennir út öngli
Martin Bashir áttaði sig á því að hann gæti ekki
náð sambandi við Díönu prinsessu si svona.
Hann var aðeins miðlungi þekktur fréttamaður
en hún ein frægasta kona heims, umsetin af öll-
um fjölmiðlum, sem vildu gjarnan landa þeirri
frétt sem þar var rétt undir yfirborðinu. Hún
var auk þess einstaklega vör um sig, meðvituð
um að margir vildu notfæra sér sig og ekki laus
við vænisýki í garð eiginmanns síns og ætlaðra
fylgismanna hans.
Hann skildi þess vegna eftir skilaboð í talhólfi
bróður hennar, Spencers jarls, þar sem hann
kvaðst hvorki vera að leita viðtals né upplýs-
inga, heldur aðeins 15 mínútna fundar. Hann
fylgdi þeim eftir með bréfi á bréfsefni BBC, þar
sem hann kvaðst hafa varið undanförnum
þremur mánuðum í rannsóknarblaðamennsku-
verkefni, þar sem hann hefði m.a. skoðað fjöl-
miðlaumfjöllun sérstaklega. Í raun bendir fátt
til þess að svo hafi verið, Bashir var að snúast í
ýmsum öðrum verkefnum mánuðina á undan,
en hann vissi að Spencer jarl hafði horn í síðu
pressunnar, bæði vegna umfjöllunar um sig og
systur hans. Og það var rétt útreiknað, því viku
síðar, 29. ágúst 1995, féllst jarlinn á að hitta
Bashir yfir drykk.
Bashir vissi að þarna bar vel í veiði og hann
ráðgerði að sýna jarlinum margvíslegar áhuga-
verðar upplýsingar, sérstaklega til þess fallnar
að vekja áhuga hans og vonandi með þeirri af-
leiðingu að hann kæmist í tæri við Díönu prins-
essu. Það gat hann þó ekki gert á þessum fyrsta
fundi, einfaldlega vegna þess að þær upplýs-
ingar voru ekki til. Ekki ennþá, því Bashir átti
eftir að búa þær til.
Dyson lávarður segir ekki ljóst hvenær
„gögnin“ voru búin til, en flest bendir til þess að
Bashir hafi hafist handa þegar eftir glasið með
jarlinum.
Fölsuð greiðsluyfirlit
Bashir var enginn sérfræðingur í skjalafölsun,
svo um kvöldið hafði hann samband við fyrrver-
andi samstarfsmann sinn, grafíska hönnuðinn
Matt Wiessler, og bað hann um að kasta öllu frá
sér til þess að taka að sér verkefni, sem bráð-
lægi á. Hann kom svo heim til Wiesslers og las
fyrir honum upp úr minnisbók sinni upplýs-
ingar, sem hann sagði að væru úr bankayfirliti
Alans Wallers, sem hann sagðist hafa séð. Alan
þessi Waller var fyrrverandi hermaður og fyrr-
verandi öryggisstjóri jarlsins, svo þessir papp-
írar myndu án minnsta vafa vekja áhuga hans
og áhyggjur.
Í bankayfirlitinu var getið tveggja greiðslna,
annars vegar 4.000 punda frá News Inter-
national, fjölmiðlasamsteypu Ruperts Mur-
dochs, og hins vegar 6.500 punda frá fyrir-
tækinu Penfolds Consultants á
Ermarsundseyjunni Jersey, sem væri yfirvarp
fyrir leyniþjónustuna. Wiessler sagði að Bashir
hefði legið mikið á, þar sem hann hefði verið á
leið í flug daginn eftir, svo hann hefði þurft að
verja allri nóttinni í fölsunina og senda hana svo
með hraðboða út á Heathrow-flugvöll að
morgni.
Þetta skjal vakti vissulega áhuga Spencers
jarls, en það var þó annað sem hann uppveðr-
aðist meira yfir, en það var önnur lygi Bashirs
um að það væri kapteinninn Richard Aylard,
einkaritari Karls Bretaprins, sem stæði að baki
þessu ráðabruggi og hefði m.a. greint blaða-
mönnum frá hleruðum samtölum prinsess-
unnar, sem gæfu til kynna að lögskilnaður
hjónanna væri yfirvofandi. Spencer jarl sagði
að þær upplýsingar hefðu lagt sig flatan, svo
hann hefði haft samband við Steve Hewlett, rit-
stjóra Panorama-þáttarins og yfirmann Bas-
hirs. Sá hefði fullvissað sig um að Bashir væri
„einn okkar bestu manna“.
Bashir kynntur fyrir Díönu
Þeir Bashir og Spencer jarl hittust aftur á óðali
þess síðarnefnda í Althorp hinn 14. september,
en þar skrúfaði Bashir enn frekar upp ásakanir
sínar um samsærið mikla gegn Díönu. Þar var
kapteinninn Patrick Jephson, einkaritari
Díönu, efstur á blaði, en Bashir sagði hann út-
sendara Aylards, einkaritara Karls. Því til stað-
festingar sýndi Bashir blað, þar sem gerð var
grein fyrir umtalsverðum peningagreiðslum til
þeirra beggja frá leyniþjónustunni fyrir eftirlit
með Díönu prinsessu.
Bashir þvertekur fyrir að hafa veifað nokkr-
um slíkum pappírum, en minnisblöð Spencers
jarls um þá eru svo nákvæm um ýmis smáatriði,
að ósennilegt verður að teljast annað en að
hann hafi séð eitthvað slíkt. Og allt rímaði það
vel við ótta Díönu um samsærið gegn henni.
Jarlinn kvaðst hins vegar ekki hafa getað átt-
að sig á umfangi eða eðli málsins, hann þekkti
ekki nægilega vel til, svo hann hringdi í systur
sína og stakk upp á því að hún hitti Bashir og
kynnti sér málið milliliðalaust. Það var þó
örugglega ekki áhættulaust. Þegar þarna var
komið við sögu var Díana óttaslegin svo jaðraði
við vænisýki, var mjög viðkvæm og í ójafnvægi.
Eftir á að hyggja telur jarlinn að systir sín hafi
verið að leita ástæðna fyrir því hvernig fyrir
henni og hjónabandinu væri komið og tilbúin til
þess að fallast á hvers kyns svör, sérstaklega
þau sem styddu grunsemdir hennar.
Það varð úr og þau Bashir hittust hinn 19.
september. Á þeim fundi skráði Spencer jarl
hjá sér einar 30 fullyrðingar Bashirs um hvern-
ig ótal manns sætu á svikráðum við hana, þar á
meðal Jephson, einkaritari hennar og nánasti
samstarfsmaður, góður vinur fram að því.
Spencer jarl segist hafa verið orðinn afar efins
um Bashir í lok fundarins og nefnt það við syst-
ur sína, en hún sagði honum að hafa engar
áhyggjur af því. Hann taldi því að málinu væri
lokið.
Bashir segir að þessar ásakanir hafi nær all-
ar komið frá Díönu sjálfri, en Dyson lávarður
kveðst þess fullviss að Bashir hafi sagt flest ef
ekki allt, sem jarlinn skráði hjá sér.
Spencer jarl hafði rangt fyrir sér um að mál-
inu væri lokið. Öðru nær. Systir hans hitti Bas-
hir ítrekað næstu daga og vikur og komst fljót-
lega á þá skoðun að hún yrði að koma fram í
sjónvarpsviðtali og greina frá sinni hlið milli-
liðalaust, frekar en að þurfa að þola undirróð-
urinn gegn sér, sem Bashir hafði talið henni trú
um að hann hefði alls kyns sannanir fyrir.
Í sama mund tóku margir vinir Díönu eftir
breyttu viðmóti hennar. Hún hafi orðið
ákveðnari og kaldari í fasi, en um leið lokaðri
gagnvart flestum vinum sínum. Af því að Bashir
hafði sagt henni að þeir væru alls ekki allir
raunverulegir vinir hennar. Daginn fyrir við-
talið hitti hún lögmann sinn, Mischon lávarð, og
lýsti fyrir honum fjölmörgum og flóknum sam-
særum gegn sér.
Viðvörunarbjöllur BBC
Það er kannski ekki einkennilegt að Díana
prinsessa – berskjölduð, einangruð og að-
þrengd sem hún var – hafi fallið fyrir þessum
blekkingum Bashirs, en það er með miklum
ólíkindum að þær hafi allar farið framhjá yfir-
mönnum hans og yfirstjórn BBC. Þarna var eitt
viðkvæmasta mál sem ríkisfjölmiðillinn hafði
komist í tæri við, og tiltölulega óreyndur frétta-
maður hélt um alla þræði, fréttamaður sem í
þokkabót hafði orð á sér fyrir að vera ekki alltaf
fyllilega vandur að meðölum.
Það má gagnrýna yfirmenn Bashirs fyrir að
hafa ekki fylgst nægilega vel með þegar hann
var að renna út önglinum fyrir Díönu, en í
desmber 1995 – rúmum mánuði eftir útsend-
ingu viðtalsins – var athygli þeirra beinlínis
vakin á því að hann hefði beitt blekkingum. Þá
hafði grafíski hönnuðurinn Matt Wiessler sam-
band og sagðist hafa óafvitandi falsað banka-
yfirlit sem Bashir hefði notað í allt öðrum til-
gangi en hann hafði sagt. Honum var sagt að
hafa ekki áhyggjur af því af Hewlett, yfirmanni
Bashirs. Framleiðandi Panorama varð þessa
áskynja og spurði Hewlett að því í mötuneytinu
en fékk snúðugt svar um að skipta sér ekki af
því sem kæmi honum ekki við. Hewlett gerði
yfirstjórninni ekki heldur viðvart að því er best
verður séð.
Enginn virðist nokkru sinni hafa haft fyrir
því að athuga hvort frásögn Bashirs stæðist eða
að bera hana saman við frásögn Spencers jarls,
sem þó hafði haft fyrir því að gera orð um að
frásögn Bashirs þyrfti athugunar við.
Hin síbreytilega saga Bashirs
Æ fleiri innan BBC komust þó að því að eitt-
hvað væri bogið við Bashir, en sérstaklega var
það auðvitað fölsunin, sem ekki var unnt að líta
fram hjá. Fréttamenn eiga að vera þjónar sann-
leikans og þeir mega ekki beita blekkingum til
þess að ná frétt eða viðtali. Enn síður auðvitað
eins og þarna háttaði, þar sem blekkingarnar
voru til þess fallnar að hafa áhrif á það sem við-
mælandinn, Díana prinsessa og möguleg fram-
tíðardrottning landsins, hefði að segja.
Hann kom með mjög fáfengilegar skýringar
á því hvers vegna hann hefði látið falsa banka-
yfirlitið, en þegar hann var spurður um hvað
hann hefði sagt Díönu um samsærið gegn henni
bar hann, að þvert á móti hefði það verið hún
sem væri í raun heimildarmaðurinn að baki því
flestu. Og til þess að slá á áhyggjur manna bað
hann prinsessuna um að skrifa stutta nótu um
að hún hefði ekki sætt neinum þrýstingi í viðtal-
inu og ekki séð nokkur skjöl eða fengið aðrar
upplýsingar frá Bashir en hún hefði áður verið
áskynja um. Það gerði hún og bætti við að hún
væri fyllilega ánægð með viðtalið. Nótan virtist
hrífa, því yfirstjórnin varpaði öndinni léttar og
spurðist ekki frekar fyrir um málið.
Hinsvegar virtist áberandi vísbending um að
Bashir væri tvísaga alveg hafa farið hjá þeim. Sú
vísbending lá í tímalínunni. Bashir hafði sagt að
hann hefði fyrst hitt Díönu síðla í september, en
bankayfirlitin höfðu verið gerð þremur vikum
fyrr. Að sögn Bashirs var Díana heimildarmað-
urinn fyrir upplýsingunum á þeim, alveg burtséð
frá því í hvaða tilgangi þau voru gerð.
Fleiri misfellur mátti þar finna, en Bashir
virðist hafa skákað í því skjólinu að enginn
myndi hafa fyrir því að spyrja Spencer jarl út í
smáatriðin og að enginn myndi dirfast að spyrja
Díönu nánar út í þau. Og það var alveg hárrétt
athugað hjá honum.
Rannsókn BBC
Tim Gardam var yfirmaður ritstjóra Panorama
og átti stutt í eftirlaun og hann hafði áhyggjur
af málinu. Þar var of margt gruggugt, of margt
sem ekki gekk upp. Hann fékk því fyrrnefndan
Tony Hall og Anne Sloman, fyrirhugaðan eftir-
mann sinn, til þess að rannsaka málið.
Hvorugt þeirra virðist hafa áttað sig á því að
Díana gat ómögulega hafa verið heimildar-
maður Bashirs mörgum vikum áður en þau hitt-
ust fyrst. Rannsókn þeirra virðist raunar meira
hafa beinst að lekum úr BBC eftir að viðtalið
var birt en hvernig það kom til. Um sumt voru
þau einstaklega óforvitin, en um annað virðast
þau hafa verið vel meðvituð um hvað væri á
seyði: „Díönu-fréttin er dauð nema Spencer tali.
Ekkert bendir til þess að hann geri það,“ segir
Sloman t.d. í innanhússskjali BBC.
Bashir var ekki að hjálpa og lagði bann við
því að rætt væri við Díönu eða bróður hennar,
þar sem þau væru bæði heimildarmenn og varð
raunar margsaga um hver hefði sagt hvað.
Enginn tók eftir því. Eða kannski vildi enginn
taka eftir því.
Dyson lávarður skoðaði það allt í þaula og
sagði að ef Bashir og jarlinn væru að keppa í
trúverðugleika, þá bæri Spencer jarl sigurinn
auðveldlega úr býtum.
Hall og Sloman komust að annarri niður-
stöðu. Komust raunar að annarri niðurstöðu en
stjórnendur BBC, sem í innanhússskjölum þess
tíma féllust á að Bashir hefði brotið bæði siða-
reglur og vinnureglur BBC. Í niðurstöðu Hall
og Sloman sagði hins vegar að þrátt fyrir að
Bashir hefði hagað sér óskynsamlega og af gá-
leysi, þá benti ekkert til þess að hann hefði gert
neitt rangt eða reynt að afvegaleiða nokkurn.
Og málinu þar með lokað í aldarfjórðung, en
Bashir áfram hampað sem stjörnufréttamanni
BBC.
Díana prinsessa situr fyrir
svörum hjá BBC í Kens-
ington-höll haustið 1995.
’
Óheiðarleiki Martins Bashirs
gagnvart sínum berskjaldaða
viðmælanda má heita með ólík-
indum, en verra er að ríkisútvarpið
BBC kærði sig kollótt í aldarfjórð-
ung og stjórnendur hylmdu yfir.