Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.05.2021, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.5. 2021
Í
gær bárust fréttir um að Poul Schlüter
fyrrverandi forsætisráðherra Danmerkur
væri látinn. Þegar bréfritari kom til starfa í
ráðuneyti hafði Schlüter þegar gegnt emb-
ætti forsætisráðherra lengi. Hann kom úr
röðum Íhaldsflokksins og þaðan hafði ekki
komið danskur forsætisráðherra óralengi. Þarf í
rauninni að leita langleiðina aftur til Estrups. En
Estrup er sagður sá sem lengst hefur gegnt emb-
ætti forsætisráðherra í Danmörku fyrir konungsnáð.
Ótrúleg saga
Því var ekki endilega spáð að Schlüter yrði lengi við
völd. Þeirri spá réð ekki aðeins að hann kom úr
Íhaldsflokknum sem hafði ekki skaffað forsætisráð-
herra í hefðbundinni lýðræðistíð. Stjórnin sem
Schlüter myndaði var studd af fjórum flokkum og
slíkar eru iðulega valtari í sessi en þegar færri koma
að. Það var ekki algengt að forsætisráðherrar sætu
lengi samfellt í Danmörku. Þegar Schlüter hvarf úr
embætti hafði hann verið forsætisráðherra í rúm 10
ár. Til að finnan annan sem gerði betur verður að
fara til ársins 1942 en það ár lést Thorvald Stauning
en hafði þá verið forsætisráðherra í rétt 13 ár. Þar
af var hann forsætisráðherra í þjóðstjórn í tvö ár
eftir hernám Þjóðverja. Seinustu mánuðina sem
hann lifði gat hann ekki sinnt starfa sínum vegna
heilablóðfalls. En Stauning hafði frá árinu 1924 til
26 farið fyrir minnihlutastjórn og telst vera fyrsti
forsætisráðherra úr röðum jafnaðarmanna, sem iðu-
lega eru fyrirferðarmiklir í stjórnmálalífi Danmerk-
ur. Stauning var forsætisráðherra lengst allra síð-
ustu öld, en Schlüter næstlengst. En Estrup sat
lengst allra eða í 19 ár en þá þarf að fara til loka 19.
aldar. Stundum var sagt að þá Schlüter hætti í
forsætisráðuneytinu hafi „Rasmussenættin“ tekið
við og setið lengi. Það voru þeir Poul Nyrup, Anders
Fogh og Lars Lökke en allir voru þeir Rasmussen. Í
tæp 19 ár samfellt hét danski forsætisráðherrann
því alltaf Rasmussen, þótt sitthvað gengi á við kjör-
borðið. En svo öllu sé til skila haldið þá voru þeir
ekki skyldir svo vitað sé.
Bréfritari á mjög góðar minningar um þá Schlüt-
er, Poul Nyrup og Anders Fogh. Samstarfið við þá
var ánægjulegt svo ekki féll blettur á.
Tók toll
Hin langa stjórnarforysta Schlüters og erfið lokaár
sem lituðust af Tamil-málunum og dómsmálum sem
snertu þau reyndu auðvitað mjög á flokk hans.
Stuðningur við flokkinn fór þverrandi í hverjum
kosningum af öðrum og eins og þau mál standa nú
er ekki líklegt í fyrirsjáanlegri framtíð að þaðan
komi forysta í ríkisstjórn. Poul Schlüter hafði
löngum þótt leikinn að eiga við fjölmiðla og skjóta
fyrirsögnum inn í almenna umræðu, sem komu hon-
um og málstað hans vel. Í lok ferils hans skrifuðu
nokkrir blaðamenn ævisögu hans, án þess þó að
hann vildi sjálfur persónulega eiga nokkra aðkomu
að henni. Íslenskur ráðherra, sem hafði náð sér í
bókina og spurði Schlüter hvort hann hefði lesið
hana og þá hvernig honum þætti, fékk þetta svar:
„Modbydelig bog!“ (Viðurstyggileg bók.) Honum var
augljóslega ekki skemmt og sama hefur sjálfsagt
mátt segja um margt andstreymið á lokasprettinum.
Risavaxnar ritskoðunarnefndir
Það er stórundarleg þróun sem hefur heltekið hina
risavöxnu netmiðla sem hafa heimilisfesti í Banda-
ríkjunum. Þeir búa við lagaumhverfi, sem er þeim
mjög hagfellt og langt umfram það sem eðlilegt get-
ur talist. Þeir búa ekki einu sinni við lágmarks-
ábyrgð á því sem er sett fram með þeirra atbeina
um víða veröld. Þetta varð enn hlálegra eftir að eig-
endur slíkra miðla tóku að stunda ritskoðun í mæli
sem menn hafa ekki séð nema í forstokkuðum ein-
ræðisríkjum. Þeir hlaupa eftir pólitískum sjónar-
miðum og hvers konar ofstæki svo með miklum af-
brigðum er. Og jafnframt lifa þeir sig inn í vælu-
kjóatilveruna sem orðin er yfirþyrmandi vestra og
skaðar ímynd Bandaríkjanna sífellt meir.
Sjálfsagt má segja að ekkert sé að því helstu eig-
endur og fyrirmenni hinna risavöxnu miðla komi sér
undan sköttum um víða veröld, sem öðrum er gert
að greiða. Og kannski fá þeir prik fyrir að leyna því
lítt að þar fara svarrasósíalistar af gamla skólanum,
þótt séu um leið mestu auðmenn veraldar. Fjölmörg
umræðuefni banna þeir á sínum víðfeðmu yfirráða-
svæðum, eða að minnsta kosti aðra hlið þeirra.
Af hverju að banna
dellu? Hún deyr fyrst.
Þeir banna að fjalla um þau sjónarmið sem margir
hafa í Bandaríkjunum, með réttu eða röngu, um að
farið hafi verið mjög frjálslega í umgengni við kjör-
kassana í síðustu kosningum. Sjónarmiðum í þá átt
er eytt. Ekkert skal fullyrt um hvaða sjónarmið í
þeim efnum séu helst réttmæt eða hvort megi af-
greiða það allt sem ofsóknarbrjálæði, eða að
minnsta kosti sem ótækar samsæriskenningar.
Það hefur þó því miður verið þekkt að flokkar
vestra hafa gengið mjög óvarlega um kosningar og
ekki er til að mynda ágreiningur um að dánir menn
greiði atkvæði þar vestra í mæli sem varla er þekkt
í öðrum lýðræðisríkjum.
Háskólastúdentar greiða atkvæði í ríkjunum þar
sem þeir nema og fara svo heim í hérað og greiða
aftur atkvæði þar. Barist er opinskátt gegn (demó-
kratar) því að kjósendur þurfi að sýna persónuskil-
ríki á kjörstað. Af hverju í ósköpunum? Slíkt þykir
frumskilyrði annars staðar á Vesturlöndum. Demó-
kratar halda því fram í opinberri umræðu að slík
krafa sé „rasísk aðgerð“ af versta tagi, eins og
reyndar svo margt annað nú orðið. Þó er bent á að
almennir borgarar komast ekki langt í almennri til-
veru neiti þeir að sýna persónuskilríki.
Í seinustu kosningum var gengið miklu lengra en
nokkru sinni fyrr í því að senda fólki kjörseðla án
þess að fylgst væri nægjanlega með því hvort við-
komandi væri á kjörskrá eða hvort kosið væri marg-
oft fyrir hvern og einn. Öllum gögnum var svo eytt
svo ekki var vinnandi vegur að kanna hvernig að
hefði verið staðið. Endurtalning var gagnslaus því
að atkvæði sem enginn vissi hvernig voru fengin
voru talin á ný! Boðið var út hverjir vildu heimta
þessi atkvæði og koma þeim á kjörstað á ný! Það er
athyglisvert að ekki er nokkur ágreiningur um það,
að slík og þvílík meðhöndlun kjörgagna og fram-
ganga á kjörstað væri hvergi leyfð í Evrópulandi.
Stóru netrisarnir banna reyndar alla umræðu um
þessa þætti. Af hverju? Jú af því að þetta eru „sam-
særiskenningar“ sem eigendur netsins eru ekki
sammála! Það er enginn vafi á því að í umræðum um
kosningarnar vestra hafa slíkar kennngar verið út
og suður og margar augljóslega ómálefnalegar. En
er það virkilega í lagi að nokkrir yfirþyrmandi ríkis-
bubbar, sem hafa lykilaðstöðu í allri umræðu í ver-
öldinni, og bera þó enga ábyrgð, geti opnað á sjón-
armið sem þeim hugnast og bannað önnur svo að
heilu þjóðfélögin fái ekki rönd við reist.
Umræða fer kollhnís
Það er ekki langt síðan netrisarnir bönnuðu umræðu
um það hvort hugsanlegt væri að kórónuveiran hefði
komið úr rannsóknarstofu í Wuhan. Um hvað er
ekki deilt? Það er ekki deilt um það að veiran kom
Nú fara
óvæntir menn
kollhnís
Reykjavíkurbréf28.05.21