Morgunblaðið - Sunnudagur - 13.06.2021, Blaðsíða 8

VIÐTAL
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13.6. 2021
ÍVeröld, húsi Vigdísar, bíður Rósa ElínDavíðsdóttir eftir blaðamanni, en hún erverkefnisstjóri við Stofnun Vigdísar Finn-
bogadóttur í erlendum tungumálum og ritstjóri
franska hluta orðabókarinnar, auk þess sem
hún kennir frönsku við Háskóla Íslands. Við
setjumst niður með kaffi og ræðum nýju ís-
lensk-frönsku veforðabókina Lexíu sem verður
formlega tekin í gagnið við hátíðlega athöfn
næstkomandi miðvikudag, 16. júní. Aðdragand-
inn hefur verið langur og að baki liggur þrotlaus
vinna.
Vantaði almennilega orðabók
„Ég hafði klárað meistaranám í almennum mál-
vísindum frá Sorbonne í París þegar ég fór að
vinna hér hjá Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur
í erlendum tungumálum. Þá var farið að skoða
og ræða hvort ekki þyrfti að ráðast í gerð ís-
lensk-franskrar orðabókar. Þá fékk ég áhuga á
að beina mínu doktorsnámi í þessa átt. Hug-
myndin að orðabókinni kviknaði í raun fyrst
2005 og í kjölfarið fór Vigdís í ferð til Frakk-
lands árið 2008 þar sem bæði var verið að kynna
starfsemi Stofnunar Vigdísar og athuga hvort
fyndust samstarfsaðilar og styrktarmöguleikar
til orðabókargerðar í Frakklandi,“ segir Rósa
og útskýrir að það sé afar langt síðan gefin hafi
verið út íslensk-frönsk orðabók.
„Síðast kom slík orðabók út árið 1950, fyrir
yfir sjötíu árum. Hún er löngu orðin úreld. Svo
er til lítil vasaorðabók í báðar áttir, en hún nýt-
ist í raun bara byrjendum í tungumálanámi.
Þannig að það vantaði nauðsynlega almennilega
orðabók, bæði fyrir Íslendinga og Frakka,“ seg-
ir Rósa og nefnir að íslenska sé kennd í tveimur
frönskum háskólum.
„Svona orðabók er líka gífurlega mikilvæg
fyrir þýðendur því fjölmörg verk íslenskra höf-
unda eru gefin út á frönsku á ári hverju og hing-
að til hafa þýðendur úr íslensku á frönsku að-
eins getað stuðst við gömlu orðabókina og sína
eigin þekkingu. Íslenskir nemendur hér við Há-
skóla Íslands munu einnig njóta góðs af þessari
orðabók sem og nemendur í frönsku í fram-
haldsskólum. Við erum kannski fyrst og fremst
að hugsa um íslenska notendur en auðvitað má
ekki gleyma markhópnum í Frakklandi eða öðr-
um frönskumælandi notendum.“
Gat ekki hætt að læra frönsku
Rósa nefnir að hún hafi heillast af franskri
tungu strax í Hagaskóla.
„Mér fannst franska svo fallegt tungumál og
ég hélt svo áfram að læra hana í Mennta-
skólanum í Reykjavík. Eftir menntaskóla fór ég
til Frakklands til að ná betri tökum á því að tala
frönskuna. Svo gat ég ekki hætt,“ segir Rósa
sem fór svo í frönsku í Háskóla Íslands.
Rósa hefur stýrt gerð orðabókarinnar fyrir
hönd stofnunarinnar, en orðabókin er unnin í
samstarfi við Stofnun Árna Magnússonar í ís-
lenskum fræðum og þar er Þórdís Úlfarsdóttir
aðalritstjóri íslenska hluta orðabókarinnar.
„Þar er mikil þekking og fræðimenn voru
langt komnir með íslenskan orðabókagrunn fyr-
ir tvímála orðabók á milli íslensku og norrænu
málanna. Við sáum strax að það væri ráð að
vinna með þeim, í stað þess að byrja alveg frá
grunni sjálf. Þetta er mjög mikilvægt sam-
starf,“ segir Rósa og segir þau nota orðabóka-
grunninn ISLEX sem inniheldur fimmtíu þús-
und orð.
„Þegar við hefjumst handa við íslensk-
franska orðabók er í raun allt tilbúið fyrir ís-
lenskuna, en grunnurinn er í stöðugri þróun.
Helstu samstarfsmenn mínir við orðabókina eru
François Heenen, Jean-Christophe Salaün og
Ólöf Pétursdóttir.“
Frábært að bókin varð að veruleika
Rósa skrifaði heila doktorsritgerð um gerð ís-
lensk-franskrar orðabókar og má því segja að
fáir hafi meiri þekkingu á þessu sviði en hún.
„Ég var spennt fyrir því í ritgerðinni að ein-
beita mér að föstum orðasamböndum og hvern-
ig væri best að hafa þau í svona tvímálaorðabók.
Ég er bæði að meina frasa eða orðastæður, eins
og „að fara í sturtu“, og eins orðasambönd í yf-
irfærði merkingu, eins og „þar liggur fiskur
undir steini“. Þessi orðasambönd nýtast fyrst
og fremst þýðendum. Það er líka mikið af notk-
unardæmum í bókinni sem öll eru þýdd á
frönsku. Þetta var í raun tilraunaverkefni en
niðurstaðan var sú að þetta gæti gengið upp,“
segir hún og segist hafa unnið að ritgerðinni í
fimm ár.
„Ég var í raun aldrei viss um að þessi orða-
bók yrði að veruleika, en það er frábært að það
tókst.“
Þú hlýtur að vera svakalega góð í frönsku eft-
ir þessa vinnu?
„Jú, maður verður það auðvitað. Ég skrifaði
líka ritgerðina á frönsku og bjó í París í mörg ár.
En í Frakklandi heyrir fólk strax að ég er út-
lendingur,“ segir Rósa og brosir.
Alltaf getað leitað til Vigdísar
Rósa segir að í raun eigi þessi nýja orðabók sér
aðdraganda allt aftur til ferðar Vigdísar Finn-
bogadóttur til Frakklands árið 1983.
„Hún fór í opinbera heimsókn þá og hitti
François Mitterrand Frakklandsforseta og þá
var undirritað samkomulag á milli ríkjanna um
að efla samskipti. Það átti að efla sérstaklega
samstarf á sviði menningar og vísinda og eitt af
því sem var nefnt var tungumálakunnátta. Svo
kom Mitterrand hingað árið 1990 og í kjölfar
þeirrar heimsóknar var ákveðið að setja fé í
gerð fransk-íslenkrar orðabókar og kom hún út
árið 1995. Í framhaldinu átti svo að koma ís-
lensk-frönsk orðabók en svo leið og beið,“ segir
Rósa.
Í þeim töluðum orðum gengur frú Vigdís
Finnbogadóttir inn í herbergið og sest hjá okk-
ur. Hún er afar ánægð með nýju veforðabókina.
„Þetta er langþráður draumur. Okkur er ekki
sæmandi að eiga ekki slíka orðabók. Mér hefur
verið það kappsmál lengi að fá þessa bók og ég
er afskaplega þakklát henni Rósu. Hún er alveg
einstök,“ segir Vigdís.
„Ég er ekki ein í þessu og Vigdís hefur verið
öflugur stuðningsmaður. Hún hefur hjálpað
okkur að skrifa bréf til Frakklands og við höfum
alltaf getað leitað til hennar,“ segir Rósa og
nefnir að íslenska ríkið hafi styrkt gerð orða-
bókarinnar, auk menningar- og samskiptaráðu-
neytis Frakklands.
Íslensk tunga er gimsteinn
Þetta byrjaði víst allt þegar þú, Vigdís, heim-
sóttir Mitterrand, er mér sagt?
„Já, Mitterrand var alltaf svo vinsamlegur við
mig og við urðum ágætir vinir. Við ræddum allt-
af menningarmál og hann studdi samspil þjóð-
anna mjög vel,“ segir Vigdís og nefnir að afar
mikilvægt sé að læra ný tungumál.
„Á meðan við varðveitum okkar eigið tungu-
mál og erum ekki komin út í enskuna, verðum
við að læra önnur tungumál. Tungumálakennsla
styrkir líka mikið eigið tungumál. Ég er enda-
laust í því að minna á að við verðum að gæta
þessarar tungu. Íslensk tunga er gimsteinn
þjóðarinnar.“
Rósa tekur undir það.
„Íslendingar verða að hafa tæki á íslensku til
að læra erlend mál svo við þurfum ekki að fara í
gegnum ensku til að ná tökum á frönsku, til
dæmis,“ segir hún.
„Þetta eru tvö mjög blæbrigðarík mál, ís-
lenskan og franskan,“ segir Vigdís og segir
nauðsynlegt að hafa aðgang að góðri orðabók.
„Þetta er heillaskref. Við þurfum orðabækur
til að umgangast heiminn og líka til að umgang-
ast okkar eigin tungu. Við kynnumst menningu
og hugarfari annarra þjóða með því að læra aðr-
ar tungur og þar er franskan mér sérlega hug-
leikin.“
Ekki erfitt sem er gaman
Vigdís heillaðist snemma af franskri menningu
og þá ekki síst franskri myndlist og leiklist. Hún
fór snemma til náms í Frakklandi og á það sam-
eiginlegt með Rósu að hafa numið við Sor-
bonne-háskóla í París.
Fannst þér erfitt að ná tökum á frönsku?
„Nei, mér fannst það svo gaman. Það er ekk-
ert erfitt sem manni finnst gaman,“ segir Vigdís
sem segist halda frönskunni vel við og les mikið
af bókum og tímaritum á frönsku.
„Ég er áskrifandi að mörgum frönskum viku-
blöðum og les allt sem ég kemst yfir á frönsku.
Ég set svo blöðin í gluggann hjá útidyrunum og
sá sem er fyrstur, fær vikublað hjá mér,“ segir
Vigdís kímin.
„Ég vissi ekki af þessu! Gott að vita,“ segir
Rósa og brosir.
Vigdís hefur verið tíður gestur í Frakklandi í
gegnum árin en hún var þar síðast fyrir fjórum
árum.
Rósa skýtur inn í og segir að í þeirri ferð hafi
Vigdís verið sæmd heiðursdoktorsnafnbót Sor-
bonne-háskóla.
„Já, einmitt, ég var búin að gleyma því. Rekt-
orinn sem veitti mér heiðursdoktorsnafnbótina
sagði að sig hefði lengi langað til þess að veita
mér hana.“
Vigdís hefur alla tíð verið talsmaður tungu-
mála, ekki síst í gegnum starf sitt sem velgjörð-
arsendiherra Menningarmálastofnunar Sam-
einuðu þjóðanna (UNESCO) þar sem hún hefur
undirstrikað á heimsvísu mikilvægi tungumála.
„Ég fór reglulega á fundi til Parísar og tók
þátt í umræðum um hvernig ætti að varðveita
tungumálin í heiminum. Ég spurði forstöðu-
mann UNESCO hvers vegna þeir væru að velja
mig sem sendiherra tungumála. Hann sagði að
hann hefði heyrt mig halda ræður og hefði heyrt
að ég gengi alltaf út frá menningararfi minnar
eigin þjóðar,“ segir Vigdís og nefnir að þegar
fólk er að sofna ofan í súpuna dugi vel að tala
um goðafræðina.
Bonheur fallegasta orðið
Við förum að slá botninn í samtalið en blaða-
maður vill vita eitt að lokum áður en við höldum
niður í myndatöku.
Hvert er fallegasta orðið á frönsku?
„Ég hef ekki hugsað út í það áður, en ég segi
amitié, sem þýðir vinátta. Það skiptir líka máli
hvað orðin þýða,“ segir Rósa.
Vigdís er með svar á reiðum höndum.
„Bonheur, sem þýðir hamingja.“
Langþráður draumur að rætast
Í næstu viku verður formlega
opnuð ný íslensk-frönsk
veforðabók, Lexía. Frú Vigdís
Finnbogadóttir og Rósa Elín
Davíðsdóttir hafa báðar lagt
hönd á plóg til þess að orða-
bókin fengi litið dagsins ljós.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
Rósa Elín Davíðsdóttir er rit-
stjóri nýju veforðabókarinnar
Lexíu. Margra ára vinna liggur
að baki. Vigdís Finnbogadóttir
var henni innan handar.
Morgunblaðið/Ásdís
’
Þetta er langþráður draumur.
Okkur er ekki sæmandi að
eiga ekki slíka orðabók. Mér
hefur verið það kappsmál lengi
að fá þessa bók og ég er
afskaplega þakklát henni Rósu.