Skólablaðið - 01.11.1973, Blaðsíða 7

uFrjáls hugsun er eina tryggingin gagn-
vart áhíifum, sem menn verða fyrir af
goðsögninni um heildina, sem má ummynda
í djöfullegt alræði í höndum svikulla
hræsnara og lýðskrumara".
Or tíu þúsund orða yfirlýsingu
Andreis Sakharovs: nFramfarir
tilvist og andlegt frelsi,
Or Sovétþjóðfélagi nútimans eru þessi
orð sprottin. Menntamenn i Sovét heyja
baráttu, blandna vonleysi og ótta, sem
birtist í slíkum yfirlýsingum.
Aðeins menn eins og kjarneðlisfræðingurinn
Sakarhov og Nóbelsverðlaunarithöfundurinn
Solzhenitsyn geta nú látið slíkt eftir
sér hafa án þess að eiga yfir höfði sér
fangelsun eða dvöl á geðsjúkrahúsi; til
þess eru nöfn þeirra ef þekkt og vinsæl
vestan tjalds og austan. Auðvitað verða
þeir fyrir hinum mestu aðdróttunum og
ofsóknum blaða og KGB sem "rógberar rlkisins"
og „verkfæri heimsvaldasinna".
En þeir eru tiltölulega frjálsir miðað
við það, sem aðrir þjáningabræður þeirra,
menntamenn og andófsmenn mega þola.
Tilvera þjóðskipulags í Sovét byggist
á því, að allan mótþróa verður að lama.
Að öðrum kosti er hið heilaga flokksræði
undir gagnrýni, og hún leyfir ekki neðli-
lega þróun", sem er ákvörðuð teoredískt,
samkvæmt kokkabókum Marx, Leníns og arf-
taka þeirra. Staðreyndir og sannleikur
varða engu, nema hann falli inn í upp-
skriftina að hinu ustéttlausa sameignar-
þjóðfélagi fjöldans". Sannleikann verður
því jafnan að laga að kerfinu án tillits
til einstaklinga. Einnig er nauðsynlegt
að kæfa alla gagnrýni, andóf og tilburði
til frelsis i hugsunum og athöfnum.
Annars virkar maskínan ekki. Og ýmislegt
hafa ráðamenn í Sovét tiltækt 1 þessu
skyni. Alkunnar eru nauðungarvinnubúðir
og almenn fangelsi. En menn eins og Sakharov
hafa vakið æ meiri athygli okkar á geð-
sjúkrahúsunum í Sovét. Þau eru einkar
vel fallin til þessarar lömunar (détente)
sem nauðsynleg er í kommúnistísku þjóð-
félagi. Langar mig til að lýsa nokkuð,
hvernig umhorfs er á slíkum ngeðsjúkrahúsum",
en þau held ég spegli sovézkt þjóðfélag
og hræringar í hugsun manna í Sovét.
Valery Tarsis slapp úr nþessari miðalda-
legu skuggaveröld" geðsjúkrahússins, sem
nefnt er Kanatchikov villan og komst
síðar úr landi. Hann skrifaði sjálfsævi-
sögu um dvöl sína á geðdeild 7 á Kanatchikov
villunni. Kom sú bók út í Englandi 1965,
og AB gaf hana út hér 1966 undir nafninu
iiDeild 7"- Bókin er einkar fróðleg og
átakanleg mjög.
við framkvæmdina? Hvers vegna myndaðist
svívirðileg harðstjórn i stað sósialisma?
Voru engar framfarir? Engels viðurkenndi
jafnvel, að hið frumstæða þjóðfélag, þar
sem ekkert þekktist framkvæmdavald, dóm-
stólar og fangelsi, væri mennskara og
betra heldur en nútímaþjóðfélagið. Hverju
höfum við þá áorkað í þúsundir ára?
--- Nú þarfnast valdamenn lögreglu, herja
og fangelsa til að tryggja völd sin. Hvað
hafði breyzt? Hafði mönnum farið aftur?
Voru það þeir verstu, sem tróðu sér fremst og
og hrifsuðu til sín völdin og nefndu það
réttlæti, sem kom þeim bezt i hvert skipti?
Stalín var sígilt dæmi um slíkan harð-
stjóra. Flokkurinn fylgdi honum og afsakaði
glæpi hans, það sannaði, að hann var Stalin
engu betri. Krustjoff gat engan vegið
afsakað þettaí (Deild 7, úls 62-64)
Almazov er aðalsöguhetja bókarinnar,
einn hinna nóæskilegu" rithöfunda^Sovét-
þjóðfélagsins. Honum dirfðist að álíta
embættismenn, ritara og starfsmenn flokks-
skrifstofunnar vera lögreglumenn. Um leið
var hin ruglingslega „kombínasjón" KGB,
sálfræðinga og Flokksins búin að grípa
hann kverkatökum og úrskurðað hann á geð-
sjúkrahús. Varð honum hugsað þá til orða
Oscars Wilde: „Hann hamlaði aldrei gegn
þroska sinum með því að játast trúar- ^
brögðum eða ákveðnum stjórnmálakenningum.
- Þar með varð Almazov brjálæðingur.-
Og trúi nú hver, sem trúa vill. Eg hef
ekki ástæðu til að rengja frásagnir þessa
fólks, höfundarins, Valeriy Tarsis; Sakharovs,
Solzehnitsyns, Amalriks o.f1. Eg get ekki
lokað eyrunum fyrir hrópi þessa fólks.
Sumir saka Sakharov um tvískinnungshátt,
hann, sem færði Sovéíríkjunum vetnissprengjuna,
hvað er hann nú að kvarta? Sannleikurinn
er sá, að Sakharov fékk bakþanka, en það
er ekki óalgengt nú á tímum, hvað varðar
slík viðhorf.„Eg reyni að berjast gegn
einstökum-ranglætisathöfnum", segir hann,
neins og að frelsa fanga fram fyrir rimlana.
Ahrif okkar eru lítilsmegnug i raunveru-
legum skilningi. Fólkið hér er um of áhuga-
samt við vinnu sína, öryggi sitt, öflun
betri efnisverðmæta. Við vitum, að við
fáum engu breytt, þrátt fyrir allt það,
sem ég skrifa".
Sigurður Örn Hektorsson
Heimildir: Valeriy Tarsis: Deild 7-AB,Rvk 1966
Newsweek, The International
Newsmagazine 3. sept og 24 sept, 1973-
Höfundur skiptir vistmönnum á
sjöundu deildinni i þrjá meginflokka.
I fyrsta lagi misheppnaðir sjálfsmorðingjar.
Sjálfsmorðstilraunir þeirra spruttu ekki
af geðbilun eingöngu, heldur af hinum
ómennsku aðstæðum. Þessir menn voru allir
innan við þrítugt, undantekningarlítið.
X öðru lagi svokallaðir tiAmeríkumenn",
fólk, sem hafði gert tilraun til að hafa
samband við erlend sendiráð, einkum það
bandaríska, eða erlenda ferðamenn, svo
ekki sé talað um þá, sem höfðu óskað eftir
að flytjast úr landi.
Loks var nsundurleitur hópur ungs fólks,
sem ekki hafði tekizt að aðlaga sig
þjóðfélaginu og hunzaði allar reglur og
siði". Ungt fólk með óbeit á her og aga
og föðurlandsskjallinu um skyldur við
þjóðfélagið og almenningsheill. Fólk,
sem rekið hafði verið úr skólum vegna
skoðana á eldóradóinu.
Einna sorglegast við dvöl þessa fólks
var hið siðferðilega viðhorf þess gagnvart
geðsjúkrahúsinu, En það var auðvitað smitað
af sjúku þjóðfélagsumhverfinu. Vistmenn
kunnu vel við að geta sagt það, sem þeir
vildu; rætt og skoðað þjóðfélagið, án ótta
við fangelsun og einangrun og nauðungar-
vinnu. Tilfinningarnar sljóvguðust, en
hatrið óx. Vistmenn gátu nota geðdeildina
til útrásar eftir alla bælinguna og kúg-
unina utan hennar. Auðvitað var hún ekki
gagnverkandi, því að „læknar"deildarinnar
skoðuðu hana sem útrás geðveikra, þ.e.a.s.
þeim var það uppálagt. Og sú var einnig
obinber skoðun þjóðfélagsins:
All.ir andstæðingar þess og andófsmenn
eru brjálæðingar. Anton Chekov sagði i
bók sinni, flSjúkradeild 6", : „Siðfræði
og rök koma ekki hér við sögu. Þetta er
heppni. Ef þú hefur verið læstur inni,
siturðu þar, ef ekki þá ertu frjáls. Þetta
we allt og sumt,- Það er aðeins tilviljun,
að þú ert sjúklingurinn og ég læknirinn".
Læknarnir á geðdeild 7 voru ú úlfakreppu
og urðu að skilja á milli hins geðlæknis-
fræðilega,-þ.e. sjúkdómsgreiningar og
meðhöndlunnar skv. henni, og hins vegar
forskrift flokksins, lögreglunnar og
stéttarmeðvitundarinnar. ., ,
Viðhorfum vistmanna til þjoðfelagsins
er einkar vel lýst i samtali þeirra Toly,
sem hafði reynt að skera sig á hals og
Volodya - báðir ungir námsmenn á deild 7=
„ - Þú gleymir því, að kynslóð okkar hlýtur
a'ð sjá kommúnismann framkvæmdann.
- Hlýtur? Og hvað svo? Hvað er kommúnismi?
Grámennska og skortur, útþurrkun persónu-_
leikans, dapurlegt mannlíf íeinu herbergi
og bað og salerni fyrir tiu íbúðir í sam-
einingu. Hefurðu séð mubluna, sem er rum-
sófi-skápur-borð-bókaskápur, það má sjá
þetta i húsgagnaverzlunum?---
--- Hvers vegna spillist sérhver hugsjón
Mér býður við þeim áróðai sem hér
hefur verið undanfarin ár i garð
Sovétríkjanna. Auðvaldinu hér á Vestur-
löndum hefur satt að segja orðið vel
ágengt í að sannfæra sauðsvartan al*
múgann um týranníið þar eystra. Það
er fátt mannsbarnið sem áræðir nú að
taka upp hanska fyrir Sovétrikin og
á það við jafnt um vinstri menn sem
aðra, svo Xangt hafa móðursýkishrópin
náð.
En nú skal ehginn ætla að þessi áróður
sé i þeim tilgangi að uppfræða fólk
um hvað þeir eigi bágt 1 austri eða
að hann sé til kominn af eintómri
vorkunnsemi.Þá væri Rauði krossinn og
aðrir góðhjartaðir menn löngu búnir
að senda þangað ölmusugjafir, eða hvað?
Tilgangurinn með áróðrinum er að telja
mönnum trú um að þeir hafi það virki-
lega gott hérna megin á hnettinum.
Hann er sá að halda hérna óbreyttu
ástandi og rökstyðja veru þjóða í
hernaðarbandalaginu NATO og öðrum
bandalögum. Þegar rökin bresta þá taka
lygarnar við og þegar hræðsla er
fyrir hendi þá er nóg af lygum.Auð-
valdið er sem sagt hrætt um sig.
Hver er þá óhróðurinn um Sovétrikin?
Jú þar ríkir algert einræði, einræði
Kommúnistaflokksins grátt fyrir járnum.
Og svo koma falleg orð um hið vestræna
lýðræði.Því"lýðræði" er þannig farið
að um er að ræða alræði auðvaldsstétt-
arinnar en komið er á fót skrípaleik
sem kallast þingkosningar.Þannig helst
efnahagskerfið og þjóðfélagskerfið
í heild sinni i sömu skorðum því þing
geta lítið annað gert en að taka
nokkur vixlspor og flíkka upp á hluti
Þetta er lýðræðið að kjósa menn á þing
eftir loforðum sem vitað er að eru
svikin, og það menn sem engu eru
bundnir nema samvísku sinni.
I sósíalískum þjóðfélögum eru jú líka
þing.Og þar eru líka starfandi ráð eða
kommúnur sera senda fulltrúa á þing .
En hvort sem er flokkur eða þing þá
eru það engar kjaftasamkomur heldur
starfandi stofnanir, þær gera en ekki
bara vera.
Því er haldið fram að í Sovétríkjunum
sé einstaklingsfrelsið skert.Þó það
nú væri að fyrirtæki í einkaeign séu
ekki leyfð í sósíalísku landi( á rósa-
máli heita slik fyrirtæki frelsi ein-
staklingsins,sem sagt frelsi til að
arðræna aðra ) eða sá ófögnuður sem
því fylgir.Annar handleggur er hið
andlega frelsi .Eg nenni ekki að fara
útí heimspekilegt kjaftæði um frelsi
einstaklingsins.En eitt er víst að
skert frelsi einstaklingsins í þessum
efnum er alls staðar fyrir hendi hvort
sem það er leynt eða ljóst.Það er rétt
að bönnuð er dreifing á vissum skoðunum
skoðunum svo nefndra "óábyrgra" manna,
og að þeim sé púttað í hæli fyrir skoð-
anir sínar.En hvort er mikilvægara
líðan þorra þjpðarinnar eða einstakra
listamanna ? Eg bara spyr.
Það er heildin sem skiptir máli en
ékki einstaklingurinn og það er
s.taðreynd að sovéskir þegnar hafa
mikla möguleika á að þroska sitt
heilabú , því menntunarkerfið er þar
mjög fullkomið.
Því kj^ftæði að allir séu í Sovét-
ríkjunum steyptir í sama mótið og
að allt þar sé ópersónulegt, svara
ég til að slíkt sé óframkvæmanlegt
líffræðilega og félagsfræðilega.
Því er haldið fram að það sé mikil
mannvonska að banna mönnum að flytjast
úr landi.I mörgum tilfellum er rétt
að hafa vit fyrir mönnum í þeim efnum.
Sem dæmi vil ég nefna Israelsferðir
Gyðinga, af þeim sökum að Austur-
Evrópskir Gyðingar lenda í ghettóum
í Israel enda hafa þeir uravörpum
beðið um að fá að snúa aftur.
Aðrir halda því fram að fólk þar
eystra sé svo óskaplega snautt og
draga þeir þær ályktanir af klæða-
burði,tísku og útliti o.s.frv.Þessir
menn skilja ekki að þar ríkir annað
gildismat en hér ,vegna þess að þeir
eru rígbundmir ríkjandi gildismati
hér.Þar eru ekki sífelld kapphlaup
um automatísk lífsþægindi eða kapp-
hlaup efti-r dauðum hlutum heldur er
þar miðað við manninh sjálfan.Þar
gilda ekki gerviþarfirnar heldur raun-
verulegar þarfir.
Legg ég svo til að jólin verði
lögð niður sem hátíð en í stað þess
verði 7 nóvember haldinn hátíðlegur
því það var þá sem hin raunverulegu
aldahvörf urðu ,hin fyrsta sigursæla
bylting verkalýðsins.
Auk þess legg ég til að hús Askenasís
verði sprengt í loft upp,ekki vegna
hans sjálfs eða pabba hans heldursem
sem jólagjöf til listasnobbara Islands.
Rúna Rússakommi.