Skólablaðið - 01.11.1973, Blaðsíða 13

Paul M.Sweezy
þáttum sem verkamaðurinn innir af hendi,
eins og þeir eru metnir á (hinum ófull-
komna) markaði." Varla er hægt að greina
þessa stefnu frá þeirri stefnu sem ein
einkaframleiðendur nota.
Það sem átt hefur sér stað í Júgóslaviu
er að félagsleg eign á framleiðslu*-
tækjunum hefur veið afnumin og einka-
eign komið á.Reynslan sýnir að hug-
takið "félagsleg eign á framleiðslu-
tækjunum", sem ætíð hefur verið veikt,
er algjörlega innantómt. Smám saman
náðu vissir aðilar áhrifamiklum
einkaeignarétti, sem fól í sér yfirráð
þjóðfélagslegra eigna.Þrátt fyrir það
að eignirnar tilheyrðu formlega þjóð-
félaginu, svaraði hinn sterki réttur
þessara aðila að fyrirtækjunum, til
einkaeignaréttar.
HIN LANGA LEIÐ TIL KOMMÚNISMA
Að sjálfsögðu má fullyrða að þetta
eigi einungis við um Júgóslavíu og
að aðstæður í Sovétríkjunum séu allt
aðrar. Það er öruggt að einhver munur
er á , en það þarfnast meiri kunnáttu
en ég hef, til að ákvarða hve mikill
munurinn er. En samt sem áður held
ég að hið júgóslavneska dsemi sýni,
hverjir möguleikarnir eru, og leggi
áherslu á þá viðvörun sem komið hefur
fram hjá Bettelheim að"það er einmitt
mjög hættulegt fyrir þróun sósíalísks
efnahagskerfis, að treysta á þá hug-
mynd , að með ríkiseign á framleiðslu-
tækjunum geti gildi og vörur ekki
verið til, nema "formlega",þ.e.a.s.
að þæ myndu að nokkru leyti vera"gerð'
"annars eðlis'.'
Eg dreg þáályktun að sósialismi,
skilgreindur sem þjóðfélag sem ein-
kennist af rikiseign á framleiðslu-
tækjunum og af stórfelldri skipulagn-
ingu, sé ekki endilega millistig í
þróuninni frá kapítalisma til komm-
únisma. Ég tel ekki rétt að slíkt
þjóðfélag muni þróast sjálfkrafa til
kommúnisma, heldur geti það beinst í
algjörlega gagnstæða átt þ.e.a.s.
orðið að uppvakningu stéttarvaldsins.
Hvort þetta er endurreisn kapitalism-
ans, eins og Kínverjar staðfesta,er
athyglisverð og mikilvæg spurning,
sem við getum ekki fjallað um hér.
Okkar marki er nægilegt að vita að
þessi venjulegi skilningur á sósíalis-
ma er algjörlega ónothæfur sem mark-
mið eða sem leiðandi takmark fyrir
byltingarsinnaða stjórn sem hefur
hina löngu göngu mót kommúnismanum.
Þetta þýðir ekki að við eigum að
hafna ríkiseign og víðtækri skipulagn-
ingu.Augljóst er að án þeirra er
óframkvæmanlegt að segja skilið við
kapitalismann og stíga fyrstu skrefin
út á hinn langa veg.En ríkiseign. og
og skipulagning eru ekki nægileg til
að skilgreina sósíalisma sem er ónæm-
ur fyrir afturför og hefur getu til
að þróast til kommúnisma.
Þær mestu hættur sem verjast ber
eru myndun "ríkisbúrgeisanna" og
afturhvarf til stéttaskiptingar, þar
sem hinir raunverulegu framleiðendur
eru arðrændir , eins og nú gerist i
kapítalískum löndum.Þannig kemur
skyrt í ljós hvers er þörf, með
orðum Bettelheims: að framleiðendurnir
ráði yfir lífskjörum sínum og þess vegna
fyrst og fremst 'yfir framleiðslutækjunum
og framleiðslunni. Spurningin er þá hvað
þetta merkir, eða jafnvel hvað það
merkir ekki.Ekkert ákveðið svar er til
við þessari spurningu og eftir því sem
ég bezt veit hafa fáar tilraunir verið
gerðar, til að svara henni. Hér er
örugglega eitt verkefni sem þarfnast
mikillar nákvaamrar rannsóknar,rannsóknar
á breytingunni yfir í sósíalisma.
GILDISLÖGMALIÐ I HINU KOMMUNÍSKA ÞJÖÐ-
FÉLAGI
I upphafi verðum við að athuga vel að
rugla ekki útleiðslu Bettelheims saman
við hefðbundnar syndíkalískar skilgrein-
ingar á verkamannastjórn.Það er mögulegt
eins og hið júgóslavneska dæmi sýnir
að stjórn fyrirtækjanna geti formlega
og lagalega verið í höndum verkalýðsins,
án þess að neitt breytttist verulega.
Ef skipulagið sem heild ákvarðast af
gildisafstæðunum, eru afleiðingarnar af
stjórnun verkalýðsins einungis þær, að
verkalýðurinn umskapast (eða réttara
sagt skapast klíka verkamanna sem njóta
forréttinda)í einstökum fyrirtækjum í
sameignarkapítalista. Fyrir verkalýðinn
sem stétt er þessi afstaða jafnvel verri
en kapítalisminn þar sem hún skiptir
verkamönnunum og setur þá hvern upp á
móti öðrum, á mjög niðurbrjótandi máta.
Þetta þýðir ekki að verkamennirnir eigi
ekki að taka neinn þátt í eftirliti og
stjórn starfseminnar.Það þýðir aðeins
að slik þátttaka,sem í rauninni á stöð-
ugt að auka, verður að eiga sér stað
innan skipulags sem fjarlægist hvers
konar lagskiptingu og þróast á það
stig þar sem öll þjóðin verður að einni
óskiptri verkalýðsstétt.(Lokaafleiðing
þessarar þróunar er að sjálfsögðu sú
að allar stéttir hverfa og þar af
leiðandi verkalýðsstéttin sjálf.
Eg á við að þetta veiti okkur beztu
fáanlegar upplýsingar til að dsema um
og meta framfarir í átt að sósíalisma
[og kommúnisma).Eg held að rannsók á
þessum erfiðleikum hljóti að vera
höfuðatriðið,þegar könnuð er þróun
sósíalismans.Það sem hér fer á eftir
er ekki annað en fáeinar bÉáðabirgða-
tillögur:
1) Við verðum fyrir fullt og allt að
varpa þeirri hugmynd fyrir borð, sem
kom fram i Stalín-tilvitnuninni hér að
ofan að jöfnunarreglan sé óþekkt í
sósíalísku samfélagi,en þessi skoðun
leiðir til endurskipulagningar sér-
réttinda og forræðis.Það er þvert á
móti nauðsynlegt að gera sér ljóst að
jöfnunarreglan er einn a áhrifamest
fyrir sósíaliskt skipulag.En jöfnunar-
regluna má ekki aðeins túlka sem
jöfnuð tekna, það væri einungis yfir-
borðskenndur jöfnuður sem leiðrétti
aðeins hiðn upprunalega misrétti kap-
ítalismans, og eftir yrðu skilin ó-
hreyfð hyldýpi og þau gætu leitt af
sér alls kyns óréttlæti.Mismununin í
kapitalismanum á ekki bara rót sína að
rekja til þess eins að engin framleiðf-
slutæki eru í eign verkalýðsins heldur
einnig til skorts á þeim skilningi sem
nauðsynlegur er til að hagnýta framl-
eiðslutækin.Svo lengi sem þessar að-
stæður eru fyrir hendi,og það eru þær
án efa í byrjun byltingarinnar, er raun-
verulegur jöfnuður ómögulegur og hvert
spor sem stigið er í átt fcil jafnaðar
er aðeins tímabundið og það er auðveld-
lega hægt að bæla niður. En þessar að-
stæður verða ekki yfirunnar aðeins með
löglegum breytingum á framleiðsluaf-
stæðunum, heldur einnig með róttækum
breytingum á mörgum öðrum þáttum þjóð-
félagsins, þar meðtalið. skipulag mennta-
kerfisins og skipulagsform framleiðslu
og stjórnunar.Framkvæmd þessara breyt-
inga mun óhjákvsetnilega taka langan
tíma og mun hafa í för með sér erfiða
baráttu sem einmitt vegna kapítalisks
arfs, mun einkennast af stéttarbaráttu.
Raunverulegur jöfnuður mun hvorki koma
af sjálfu sér né sem gjöf frá þeim
sem njóta forréttindis.Hún verður að
nást með stöðugri baráttu og hver og
einn verður að vera reiðubúinn að
leggja mikið af mörkum, til að ná
framförum í átt til meiri jafnaðar.
2) Stjórnendur eiga að taka þátt í
vinnunni eins og verkamenn í stjórn-
unininni.Þvi má aldrei gleyma að mark-
miðiðer að eyða öllum slíkum mun.
3) Allir eigi að hafa fullkomið frelsi
til umræðna og gagnrýni.
4) Landbúnað og iðnað verður að samhæfa.
Nútímatækni gerir kleift að dreifa iðn-
aðarframleiðslunni á róttækan hátt, og
gefa umleið stærri hluta þjóðarinnar
kost á að lifa í heilbrigðu umhverfi,
og býður um leið upp á mikla meguleika
í atvinnuvali.Samkvæmt þessu verður að
brjóta upp og dreifa samþjöppun fólks
í bæjunum sem kapítalisminn hefur ors-
akað';
5) mikilvægt er að ekki sé litið á
vinnu einungis sem tæki til að afla
tekna og neysluvara,heldur sem einn
mikilvægasta og þroskaðasta þátt lífsins.
AFNAM vara OG PENINGA
Mikilvæg aðferð til að koma þessu í
framkveaiid er afnám launa í peningaformi.
Þetta getur hafist beint með almennri
þjónustu, svo sem sjúkrahjálp og mennt-
un og þróunin getur orðið sú að smám
saman eigi þetta við aðra þætti vara og
þjónustu,þar til algjörlegrar úthlutunar
eftir þörfum er náð. Þessu fylgir að
sjálfsögðu afnám gildis-og vörufram.-
leiðslu.Þá hest það sem Bettelheim
kallar efnahagslega(ökonomisk) félags-
áætlun.
Þjóðfélag sem þegar hefur náð mikil-
vægum framförum að þessu leyti , kallast
örugglega sósíalískt og er á góðri leið
með að ná kommúnisma.
Lista þennan má óendanlega færa út og
leysa upp,en ég held að hann nægi til
að sýna þau vandamál sem fyrir finnast
i byltingarferlinum.Fræðileg rannsókn
varðandi þessi atriði, á að halda áfram.
Menn þarfnast atvinnu jafnt og fæðu,
fata , húsaskjóls, menningar tómst-
unda o.s.frv.Það er ákaflega mikil-
vægt að þessum þáttumverði komið í
jafnvægi, bæði innbyrðis og gágvart hinu
þjófélagslgga umhverfi. Hinni fjarstæðu-
kenndu og háskalegu borgaralegu hugmynd
um "ómettanlegar þarfir" verður endilega
að koma fyrir kattarnef.
25
Mikill skortur er á fræðilegri rannsókn
á þessu sviði, fyrir utan rannsóknir
Bettelheims. Og vegna skorts á nothæfum
fræðilegum aðferðum hefur stór hluti
rannsókna á hinum ýmsu þjóðfélögum leitt
tiltölulega lítið í ljós.Eg held að
tími framfara í þessum efnum sé nú
kominn.Þaö er mjög mikilvægt að skil-
greina ástandið sem fyrst, vegna þess
að fjöldi þeirra þjóðfélaga sem eru á
þessari þróunarbraut mun smám saman
aukast. Við njótum nú reynslu kínversku
menningarbyltingarinnar, en það er
atburður sem pg held að komandi kynsl-
óðir muni lita á sem tímamót í baráttu
mannkyns fyrir skynsamlegu og mannúð-
legu þjóðfélagi.
Lauslega þýtt úr dönsku.