Fiskifréttir - 19.12.1997, Síða 16

16
FISKIFRÉTTIR föstudagur 19. desember 1997
Síldveiðar
Þau eru orðin æði mörg sfldaræv-
intýrin á íslandi á þessari öld, en
eitt það sérstæðasta var ævintýrið í
Hvalfirði á árunum 1947-48. Á
undra skömmum tíma var mokað
upp hátt á annað hundrað þúsund
tonnum af sfld á litlum bletti utar-
lega í Hvalfirði. Ekki var þessi
veiðiskapur þó tómur dans á rós-
um. Kom þar tvennt til. Annars
vegar var hörgull á hentugum nót-
um til þessara veiða því sfldin var
smærri en Norðurlandssfldin. Hins
vegar bátarnir áttu í mestu vand-
ræðum með að losna við aflann og
urðu að bíða allt upp í viku eftir
löndun að lokinni hverri veiðiferð.
Ástæðan var sú að fiskimjöls-
verksmiðjur við Faxaflóann gátu
ekki tekið á móti nema litlu broti
aflans og langmestur hluti hans var
fluttur með flutningaskipum norð-
ur til Siglufjarðar í bræðslu. En
eins og oft vill verða um sfldaræv-
intýri stóð Hvalfjarðarævintýrið
stutt yfir og fékk snöggan og
óvæntan endi. Rétt í þann mund
sem ráðist hafði verið í að tífalda
bræðslugetuna við Faxaflóann
með nýjum og endurbættum
verksmiðjum og kaupa gríðarstórt
bræðsluskip erlendis frá, hvarf
síldin eins skjótt og hún kom og
hefur ekki látið sjá sig síðan í þess-
um mæli á þessum stað.
lSumarið 1946 hafði verið sfld-
arleysisumar fyrir Norðurlandi,
hið þriðja í röðinni, og menn orðn-
ir uggandi um að sfldin væri horfin
frá landinu fyrir fullt og allt. í
Faxaflóa hafði lengi verið stunduð
reknetaveiði á síld til beitu en afla-
brögðin verið upp og ofan. I des-
ember árið 1946 varð vart við
óvenjulega sfldargengd á sundun-
um og í fjörðunum í námunda við
Reykjavík. Fljótlega kom í ljós að
síldarmagnið var svo mikið að til
greina kom að nota önnur veiðar-
færi en reknet. Nokkrir bátar
fengu undanþágu til þess að reyna
að veiða sfldina í botnvörpu en
trollveiðar voru annars bannaðar
innan fjarða. Allmargir bátar hófu
þessar veiðar í Kollaflrði og öfluðu
vel.
Herpinótaveiðar hefjast
Þáttaskil verða svo hinn 18. jan-
úar 1947 þegar í fyrsta sinn er kast-
að á sfld með herpinót á sundunum
í grennd við Reykjavík, en herpi-
nótaveiðar höfðu ekki áður verið
stundaðar að vetrarlagi hér við
land heldur eingöngu á sumrin
þegar sfldin óð í yfirborði sjávar.
Þetta má telja undanfara síldaræv-
intýrisins í Hvalfirði. Frásögnin
sem hér fer á eftir er að mestu
byggð á greinum Davíðs Ólafsson-
ar, þáverandi fiskimálastjóra, í
tímaritinu Ægi á árunum 1948 og
1949, og bókinni Svartur sjór af
síld eftir Birgi Sigurðsson.
Fljótlega eftir að herpinótaveið-
arnar hófust í Kollafirði í janúar
1947 kom í ljós, að sfldin var yfir-
leitt smærri en Norðurlandssíldin
og því þurfti smáriðnari nætur ef
vel átti að takast til við veiðarnar.
Hins vegar var lítið til af slíku neti í
landinu og því gátu tiltölulega fáir
bátar farið til þessara veiða. Þá
hamlaði það einnig veiðunum að
enginn aðstaða var við Faxaflóa til
Síldarævintýrið í
Hvalfirði 1947—48
— á örfáum
vetrarmánuðum veiddust
hátt á annað þús. tonn af
sfld að verðmæti 3,5
milljónir króna á núvirði.
Síðan hvarf sfldin úr
firðinum jafn snögglega
og hún kom
sig. Erfitt að athafna sig þegar
skipumfjölgaði. Næturnarrifnuðu
á alls konar járnadrasli, legufærum
og víraflækjum sem herinn hafði
skilið eftir sig í sjónum. Margir
voru með of stórriðnar nætur. Síld-
in festist í þeim. Gróðavon hall-
ærisútgerða varð að svo til engu
því þessi síld lagðist þungt í og reif
fúa og rimpdræsurnar í tætlur.
Auk þess léku nú ekki þýðir sum-
arvindar um síldarflotann heldur
naprir frostvindar. Næturnar frusu
stundum saman svo erfitt var að
græja þær út úr bátunum. En þeir
sem höfðu góðan útbúnað voru
fljótir að fylla skipin.“ (Svartur
sjór af síld).
Drekkhlaðnir bátar með síld úr Hvalfirði bíða í Reykjavíkurhöfn. Löndunarbiðin tók stundum upp undir viku,
en mest af aflanum var flutt með flutningaskipum norður til Siglufjarðar í bræðslu. (Ljósm.: Ólafur K.
Magnússon; Ur bókinni Svartur sjór af sfld).
þess að taka á móti miklu magni af
síld til bræðslu. Var því brugðið á
það ráð að flytja sfldina til Norður-
lands með flutningaskipum og
stærri veiðiskipum. Veiðarnar
stóðu að þessu sinni fram í önd-
verðan marsmánuð. Fluttust þær
úr Kollafirðinum og inn á sundin
umhverfis eyjarnar í grennd við
Reykjavík og jafnvel allt inn á ytri
höfnina. Virtist vera um geysi-
mikla síld að ræða. Alls tóku 60
bátar þátt í veiðunum í þetta sinn.
Ævintýrið byrjar
Um sumarið þetta ár brugðust
síldveiðar norðanlands enn á ný og
reknetaveiðar til beituöflunar í
Faxaflóa að sumar- og haustlagi
gengu fádæma illa. Útlitið var því
allt annað en gott. Bátum var hald-
ið úti allt haustið til að leita síldar í
Flóanum en án árangurs. Hinn 1.
nóvember kom svo gleðifréttin:
Vart varð mikillar sfldar í Hval-
firði. Ævintýrið hófst nú fyrir al-
vöru. Allir sem vettlingi gátu vald-
ið tóku þátt í
slagnum.
„Síldarbátar
að sunnan-vest-
an-austan-norð-
an stímdu á
fullri ferð inn á
gósensjóinn í
Hvalfirði. Síld-
armarsinn var
stiginn af kappi
og allir vildu
marsera með,
ekki síst þeir
sem voru svo illa
komnir eftir
undanfarin sfld-
arleysissumur
að svo til allt var
komið undir
hamarinn, jafnvel lífið sjálft. Þeir
reyndu að tjalda því sem til var,
tjösluðu upp á aflóga nætur, rimp-
uðu saman allskonar dræsur í
herpinótarnefnu og fóru svo af
stað. En ekki var allt jafnauðvelt
við þessa síldveiði og sýndist í
Sfldarhaugurinn á Framvellinum. Þangað var flutt óhemjumikið af sfld
sem beið flutnings til Siglufjarðar.
fyrstu. Að vísu var stutt að sigla og
olíukostnaður þar af leiðandi sára-
lítill. Ekki þurfti heldur að sigla
fram og aftur tímunum saman í
ótal krákustígum leitandi að sfld.
Hún var þarna í þykkum kökk-
um.... En veiðisvæðið var lítið um
Sfldinni sturtað á
Framvöllinn
Einn aðalvandi bátanna var þó
að losna við aflann. Enda þótt
nokkrum fiskimjölsverksmiðjum
við Faxaflóann hefði verið breytt
þá um sumarið til þess að geta tek-
ið síld til vinnslu var bræðslugetan
eftir sem áður lítil og því varð að
grípa til sama ráðsins og veturinn
áður, þ.e. að flytja aflann norður
með flutningaskipum. Notuð voru
tiltæk innlend flutningaskip og stór
erlend skip tekin á leigu. Nokkuð
var flutt af sfld til
Patreksfjarðar
og lítilsháttar til
Bfldudals og
Flateyrar en
megnið af aflan-
um fór til Sfldar-
verksmiðja rík-
isins á Siglufirði.
Alls tóku 168
bátar þátt í veið-
unum að ein-
hverju leyti
þennan vetur.
Úr Hvalfirði til
Reykjavíkur var
óslitinn straum-
ur sfldarbáta
með afla og
flutningaskipin
höfðu engan
veginn undan. f Reykjavíkurhöfn
mátti sjá margfaldar raðir drekkhl-
aðinna sfldarskipa sem biðu lönd-
unar og gat sú bið staðið í 4-5 daga
og allt upp í viku. Blaðafregnir
þessa tíma tala sínu máli: „í gær og
í dag komu 29 bátar úr Hvalfirði