Syrpa - 01.03.1949, Blaðsíða 25

2. grein
ÁKI PÉTURSSON:
SKÁKDÆMI
Skákin fór sigurför um alla Evrópu og vann
hylli flestra þjóðhöfðingja hennar, sem ágæt
dægradvöl, og voru það jafnt konur sem karlar, er
iðkuðu manntaflið. Á 12. öld er skákin þekkt
í flestum löndum (áhrif krossferða). Á 17. öld
stendur hún í blóma alls staðar (landfundir?) og
kemst í fastar skorður (prentlistin). En öll þessi
ár og allt til aldamóta 1800 kvað lítið að skák-
dæmagerð, ekki svo að skilja að ekki hafi verið
fengizt við slíkt, heldur hitt, að það sem skapað
var átti varla líf skilið. Algengastar voru endur-
samningar á arabískum mansúbötum eða eftirlík-
ingar. Sem dæmi um iðnina má nefna, að Dilar-
amsmátið var framreitt í meira en 200 slíkum
dæmum. Hugkvæmni eða nýsköpun lét lítið á sér
bæra. Þá hófst þó nýtt form dæma, sem fól í sér
aukinn sköpunarmátt. Voru það veðmálsdæmin
svonefndu. Nr. 11 er eitt þeirra. Það er úr skák-
dæmasafni Civis Bononiæ, sem bjó í Bologna
seint á 13. öld, er safn hans elzta heimildin um
þá nýjung, að semja skákstöður til þess að veðja
um möguleika þeirra, mótsett við skákkennslu,
tilgang mansúbatanna.
Nr. 11 er gott sýnishorn af veðmálsdæmi. Það
er stytting úr 5 leikja mansúbat, og hefur senni-
lega verið stytt af Aröbura, því það finnst í liand-
riti Alfonsar X., konungs í Kastalíu, árin 1252—
1284, en er þar til viðbótar með livíta kónginn í
klemmu á milli svartra hróka á borðinu. Þar er
dæmið því hreinræktaður mansúbati. Evrópíska
útgáfan gerir það að máti í nákvæmlega tveim
leikjum, sem er nýtt fyrirbrigði, og þarf því ekki
lengur að halda á svörtu hrókunum, reyndar
ekki hvíta kónginum heldur, og hreinsar þá menn
af borðinu.
Lausn C. B. gefur góða hugmynd um veðmáls-
gildi dæmisins. Hann segir í handriti sínu:
,,'Hrókur skákar á f2 og riddari mátar á g3, svona
er lausnin segi ég, ef hvíti kóngurinn er hvergi á
borðinu. En ef þér setjið hvíta k. á g4, dugar þessi
lausn ekki, því þá verður skák á k., þegar svartur
drepur hrókinn, og er ekkert mát til í tveim leikj-
Skákd. nr. 11
Úr handriti
Civis Bononiæ
Hvítt mátar i 2.
leik
Skákd. nr. 12
Carlo Cozio,
Ítalíu
Hvitt mátar i 3.
leik
um. En ef þér setjið k. á h3 er til mát, þrátt fyrir
sama skákarmöguleikann, því þá rná leika 1.
Hg2:. Nú bætið þér enn við svörtu peði á reit-
inn c4 og er dæmið þá aftur óleysanlegt, því svart-
ur getur nú svarað 1. Hg2: með c4—c3 og verður
ekki mátaður í næsta leik.“
í framkvæmd gæti þetta orðið svona: A, sem
man vel leiðbeiningar C. B. í handritinu, lætur
sem hann muni stöðuna óljóst, og setur hana upp
hikandi. B horfir á og hugsar um hvort hann
skuli heldur veðja á „mát í 2. leik“ eða „ekki
mögulegt að máta í 2. leik“. Hann sér fljótt hróks-
fórnina á f2 og velur fyrri möguleikann, mát
mögulegt. A hefur með vilja verið að laga til
mennina og draga tímann, nú biður hann B að
vera rólegan, hann hafi gleymt að láta kónginn á
borðið og setur hann síðan á g4. B sér ekki mun.
inn, sem það gerir, og tapar veðfénu. Næst, þegar
þeir hittast á bjórstofunni, lætur A sem hann liafi
gleymt öllu, sem fór þeim í milli áður. Allt fer á
sömu leið, nema nú setur A hvíta kónginn fljót-
lega á h3 o. s. frv., o. s. frv. Ef til vill má enn leika
á B með peðinu á c4.
Það var að þakka veðmálsdæmunum, að sá
háttur var upp tekinn í skákdæmagerð að tiltaka
SYRPA
61