Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.08.2021, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.8. 2021
Í
húsi Vigdísar Finnbogadóttur, Veröld,
bíða mín tvær konur sem barist hafa
fyrir tilveru sinni alla ævi. Systurnar
Erna Huld Ibrahimsdóttir og Zahra
Hussaini hafa búið lengi á Íslandi; Erna
í ellefu ár og Zahra í fimm. Þegar Erna kom til
Íslands fór hún í kynjafræði í háskólanum,
vann síðar hjá Rauða krossinum, í Háteigs-
skóla og skrifaði bók fyrir börn um jafnrétti,
ásamt vinkonu sinni Kolbrúnu Önnu Björns-
dóttur, sem heitir Þú, ég og við öll. Seinna
vann hún í þrjú ár hjá Hjallastefnunni og rek-
ur í dag túlkaþjónustu þar sem unnið er við
þýðingar og túlkun.
Zahra vinnur á leikskóla og er að hefja
meistaranám í leikskólafræðum. Tveir bræður
þeirra búa hér einnig og eru við nám.
Systurnar tala reiprennandi íslensku, hafa
menntað sig og eru í góðum störfum. Hér eiga
þær gott líf en það sama verður ekki sagt um
landa þeirra í Afganistan. Við setjumst niður á
kaffistofunni í kjallaranum og ræðum um Afg-
anistan þá og nú, líf þeirra og baráttu og
ástandið í heimalandi þeirra nú eftir valdatöku
talíbana. Systurnar segja framtíð Afgana í al-
gerri óvissu en þær óttast hið versta.
Átta manns á tólf fermetrum
Erna Huld kom hingað árið 2010 til að fara á
námskeið í kynjafræði í Háskóla Íslands sem
var á vegum Jafnréttisskóla Sameinuðu þjóð-
anna og hefur verið hér síðan. Hún fæddist
1983 þótt það standi í þjóðskrá að hún sé fædd
1982 en hún útskýrir að í Afganistan sé nánast
enginn með skráð rétt fæðingarár. Fyrir
nokkrum árum tók hún upp íslenska nafnið
Erna Huld en hét áður Fatima. Zahra er fimm
árum yngri en systir hennar.
„Ég fæddist í Íran því foreldrar mínir fluttu
þangað 1973 en þau eru Afganar. Við fluttum
aftur til Afganistans árið 1996, strax eftir að ta-
líbanar tóku yfir landið. Ástæðan var sú að við
máttum ekki lengur ganga í skóla í Íran og þess
vegna ákvað pabbi að flytja til baka, en upp-
haflega fluttu foreldrar mínir til Írans til þess að
börn þeirra fengju menntun,“ segir Erna og
segir þau hafa dvalið í fjóra daga í flótta-
mannabúðum áður en þau komust til Bamiyan,
héraðs þar sem fjölskyldan átti ættingja og lítið
hús. Hún segir þau ekki hafa áttað sig á yfirvof-
andi yfirtöku talíbananna, enda afar stopull
fréttaflutningur og lélegt netsamband árið 1996.
Ferðalagið úr flóttamannabúðunum heim í
héraðið tók hálfan mánuð.
„En svo komu talíbanar daginn eftir og tóku
yfir. Þetta var mikil óheppni og ég man hvað
mamma var hrædd. Við sátum aftan á pallbíl á
leiðinni og ég man að mamma var að skýla mér
af því ég var stelpa, tólf ára,“ segir hún og seg-
ir að þegar þau komu til Bamiyan hafi ekki
reynst þar lengur neinn skóli fyrir börnin.
„Við bjuggum í eins herbergis litlu húsi, sem
mamma og pabbi höfðu átt allan tímann sem
þau voru í Íran. Ég held það hafi verið tólf fer-
metrar og við vorum átta saman þar í fjögur
ár. Við sváfum öll á gólfinu.“
Mamma var með plan
Erna dó ekki ráðalaus þegar ljóst var að skóla-
ganga hennar hafði verið sett á bið.
„Ég og vinkona mín gerðumst kennarar, þá
þrettán ára, og kenndum litlum börnum að
lesa inni í mosku sem var nokkurs konar trúar-
legt félagsheimili. Zahra fór þar í þriðja bekk
og bróðir minn í fyrsta bekk,“ segir Erna og
segir þær stöllur fyrst hafa þurft að sækja
þriggja mánaða námskeið til að mega kenna.
Til þess þurftu þær að ferðast fótgangandi
langa leið í nístingskulda um hávetur.
„Við þurftum að ganga tvo tíma hvora leið í
miklum snjó og áttum ekki góða skó. Mamma
grætur enn þegar hún hugsar til þess. Ég man
að þegar námskeiðið var búið gat ég tekið hníf
og skorið í húðina á fótunum því hún var orðin
þykk og alveg tilfinningalaus,“ segir hún og
segir þau hafa verið afar fátæk.
„Pabbi var bóndi og ræktaði hveiti, sem gekk
illa, því það var ekki nóg vatn. Aðalmatur okkar
og allra þarna var brauð og kartöflur. Við eld-
uðum kannski einu sinni í mánuði. Þannig var
lífið hjá fólkinu. Við vorum mjög fátæk því hér-
aðið var undir stjórn talíbana og allt var mjög
dýrt, en talíbanar náðu yfirráðum yfir héraðinu
um tveimur árum eftir að við fluttum þangað,“
segir Erna, sem segir að styrjöld hafi ríkt í
sveitunum í kring og talíbanar hafi svo komið í
bæinn þar sem þau bjuggu.
Zahra var þá átta ára og segist hafa farið af
stað að leita að mömmu sinni, en týnst í fjöll-
unum.
„Ég var þreytt og svöng og allir voru að leita
að mér og loks fannst ég og gat sameinast fjöl-
skyldunni eftir að hafa verið týnd í heilan dag
og fram á kvöld,“ segir hún en fjölskyldan
reyndi að forða sér.
„Svo komu talíbanar og sögðu okkur að
koma til baka, þeir myndu ekki drepa okkur.
Mamma var samt mjög hrædd því við heyrð-
um margar sögur um að talíbanar tækju ungar
stúlkur og seldu. Mamma sendi seinna systur
mína og bróður til Pakistans og við fórum svo
þangað ári seinna því það var stríð og talíb-
anar komu og fóru sífellt á víxl,“ segir Zahra
og segjast þær systur hafa þekkt fólk sem ta-
líbanar tóku og sást aldrei meir.
Þær segja að allir hafi hræðst talíbanana.
„Ég man að mamma var með plan um
hvernig við ættum að deyja frekar en vera tek-
in af talíbönum,“ segir hún og útskýrir að sög-
ur hafi verið um að stúlkur hafi frekar hent sér
í brunna en að lenda í höndum talíbana.
„Það er betra að deyja en láta taka sig og
selja.“
Átján háskólastúlkur í einni íbúð
Erna segir að faðir hennar hafi sent sig og
bróður sinn til Pakistans þegar hún var sextán
ára svo hún gæti farið í skóla.
„Pabbi sagði að ef tvö af börnum hans gætu
menntað sig væri það nóg fyrir sig. Hann sagði
að guð myndi hjálpa þeim en ég vildi ekki fara
af því þau áttu engan mat,“ segir Erna sem
átti að vonum erfitt með að yfirgefa fátæku
fjölskylduna sína.
„En á þessum tíma voru talíbanar að ráðast
inn í sveitirnar og drápu fólk en fjölskyldan
mín slapp og komst til Pakistans. Ættingjar
okkar voru drepnir, frænkur og frændur. Sjía-
múslimar börðust við talíbana en þeir voru
ekki hermenn og á milli þrjú og fjögur hundr-
uð manns voru drepnir, allt fólk milli tvítugs
og fimmtugs. Þetta er kallað fjöldamorðin í
Yakawlang og var í janúar árið 2001 en fórn-
arlömbin voru hasaramúslimar,“ segir Erna
en fjölskyldan hafði rétt áður, í desember árið
2000, flúið til Pakistans.
Veturinn eftir komu Bandaríkjamenn og
hermenn Nató og á næstu árum ríkti óöld í
landinu.
„Ég fór svo ein aftur til Kabúl í Afganistan
til að fara í háskóla en fjölskyldan varð eftir í
Pakistan. Það var ekki öruggt að vera í Kabúl
og þetta var mjög erfiður tími. Það var til
dæmis ekkert húsnæði fyrir okkur nemendur
og ég þurfti að berjast fyrir því. Við máttum
fara í háskóla á þessum tíma en við máttum
ekki búa einar og enginn vildi leigja ungum
konum húsnæði. Konur sem bjuggu einar voru
heldur ekki öruggar, en ég bjó í stuttan tíma
hja ættingjum en gekk svo á milli deilda í há-
skólanum og fann stelpur sem voru í sömu
sporum. Við komum svo átján stelpur saman
og fórum til menntamálaráðherra og rektors
og sögðum þeim að okkur vantaði húsnæði,“
segir Erna.
Það endaði þannig að stúlkurnar fengu
þriggja herbergja íbúð og þar áttu þær að búa
allar átján.
„Þarna var eitt baðherbergi og því vökn-
uðum við oft þrjú um nóttina til að allar myndu
ná að fara í sturtu fyrir skóla. Ég bjó með
frænku minni í eldhúsinu á svona tveimur fer-
metrum. Þarna bjó ég í tvö ár og lærði lög-
fræði og stjórnmálafræði,“ segir Erna.
Á meðan var fjölskyldan mestöll í Pakistan
en þó var faðirinn farinn til Norður-
Afganistans þar sem honum bauðst vinna.
Fjölskyldan fylgdi fljótlega á eftir og flutti
svo síðar til Kabúl og Zahra fór þá einnig í
háskólann þar.
„Ég var í fjögur ár í háskóla og lærði þýsku
og byrjaði svo að kenna þýsku nemendum sem
ætluðu til Þýskalands í meistaranám. Einnig
kenndi ég Þjóðverjum persnesku,“ segir
Zahra en hún segir að sex af sjö systkinum
hafi náð að fara í háskóla.
„Við vorum heppin að eiga svona foreldra
sem fannst menntun svo mikilvæg.“
Hljóp á milli sprengja
Erna kom hingað árið 2010 beint frá Afganist-
an en hafði áður unnið við útvarp í Afganistan
og meðal annars gert þætti um barna-
hjónabönd og jafnrétti kynjanna. Hún stóð
einnig að stofnun meistaranáms í kynjafræði
við háskólann í Kabúl.
„Ég hafði lesið mikið um kvenréttindi en á
árunum fyrir 2005 var ekki svo hættulegt í
Afganistan en versnaði eftir það. Landinu var
skipt upp og hermenn frá ýmsum löndum Nató
sáu um mismunandi svæði,“ segir Erna og
segir það hafa verið bæði gott og slæmt að fá
herlið Nató inn í landið.
„Það breyttist auðvitað margt í tuttugu ár
en þetta var líka innrás. Það var mikið verið að
sprengja og stríð var alltaf í gangi,“ segir Erna
og þær útskýra að fjölskyldan hafi svo búið í
Mazar og Kabúl þar sem mörg systkinanna
hafi verið í háskólanámi.
„Ég man eftir einum degi þegar yngsta
systir mín var nýfarin í skólann að þá sprakk
sprengja úti á götu. Mamma kom grátandi til
mín en búið var að loka þessari leið frá heim-
ilinu til skólans. Svo kom systir mín heim og
sagðist hafa hlaupið á milli sprengja þar til
kona í leigubíl hefði náð að kippa henni upp í
bílinn. Á hverjum degi bjó maður við það að
fara af heimilinu og vita ekki hvort maður
kæmi til baka. Það voru alltaf sprengjur og við
lifðum í ótta,“ segir Zahra og segir að jafnvel
skólar og fæðingardeildir spítala hafi verið
sprengd í loft upp.
Erna segir að á þessum tíma hafi ekki verið í
boði að reyna að flýja til nágrannalandanna.
„Ástandið í Íran fyrir Afgana er mjög
slæmt. Það má ekki ferðast á milli staða því
það þarf alls staðar leyfi og Íranar líta niður
á Afgana. Við erum ekki manneskjur í Íran
og Afgönum er mismunað þar og miklir
fordómar í okkar garð. Ég vil aldrei fara
aftur til Írans, aldrei. Þar er engin framtíð
fyrir börnin okkar. Fyrir mig sem konu með
menntun er enga vinnu að fá í Íran og núna
eftir yfirtöku talíbana ekki heldur í
„Þau eru öll í hættu“
Erna Huld Ibrahimsdóttir og Zahra Hussaini eru systur frá Afganistan. Þær rifja upp
bernsku sína í Afganistan, róstusöm ár, fátækt og endalausa baráttu. Nú hafa þær
áhyggjur af fjölskyldu sinni í Afganistan og framtíð sundurleitrar þjóðar.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
’
Svo kom systir mín heim og
sagðist hafa hlaupið á milli
sprengja þar til kona í leigubíl
hefði náð að kippa henni upp í
bílinn. Á hverjum degi bjó mað-
ur við það að fara af heimilinu
og vita ekki hvort maður kæmi
til baka. Það voru alltaf sprengj-
ur og við lifðum í ótta.