Morgunblaðið - 19.10.2021, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. OKTÓBER 2021
Í nýjasta tölublaði
Bændablaðsins er
grein sem segir frá
því á forsíðu að
áburðarverð sé að
hækka um 100% eða
meira.
Og talið að íslenskir
bændur geti ekki bor-
ið þessa hækkun.
Annaðhvort yrði þá
að koma til meiri ríkisstyrkur við
íslenskan landbúnað eða það verði
að hækka afurðaverð til neytenda,
sem væntanlega myndi setja
kjarasamninga í uppnám og auka
stórlega verðbólgu á Íslandi.
Bændablaðið telur orsakir þess-
arar óáranar tvær: Kínverjar dragi
stórlega úr útflutningi á áburði og
ætli að nota hann á heimavelli, þar
sem þeir ætla að tryggja fæðu-
öryggi síns fólks því viðbúið er að
landbúnaðarafurðir muni stór-
hækka í verði og jafnvel verða
illfáanlegar. Aðalorsökina telur þó
Bændablaðið vera gasskort í Evr-
ópu, sem stafar annars vegar af
mjög vaxandi eftirspurn og hins
vegar, það sem Björn Bjarnason
fv. ráðherra hefur oft bent á á síð-
um Morgunblaðsins; að Evrópa er
orðin mjög háð rússnesku gasi.
Herra Pútín stendur þar við ga-
skranann og getur skammtað gasið
eftir því sem honum sýnist, sér-
staklega ef pólitíkin í Vestur-
Evrópu er ekki honum að skapi.
Aukin eftirspurnin stafar aðal-
lega af því að Evrópa er skiptar úr
kolabrennslu og kjarnorku yfir í
gas þar sem gasbrennslu fylgir
minni CO2-útblástur en frá kola-
verum.
Í þessu ljósi þarf að skoða þetta
mál ofan í kjölinn.
Þegar grannt er skoðað virðist
þetta mál snúast um vetni, frum-
efnið H sem best er þekkt sem H2
þar sem það kemur fyrir óbundið
öðrum efnum. Til dæmis er vatn
(H2O) efnasamband vetnis og súr-
efnis.
Nú kann einhver glöggur bóndi
að segja: Það er nóg framboð af
vatni á Íslandi og vetni er ekki
áburðarefni. Mikið rétt: En vetni
er mjög mikilvægt hjálparefni við-
framleiðslu köfnunarefnisáburðar.
Nú í október eru 20 ár síðan
efnaframleiðslu í Áburðarverk-
smiðju ríkisins í Gufunesi var hætt
vegna þess að aukin íbúðabyggð í
Reykjavík hafði þá þrengt mjög að
verksmiðjunni.
Áburðarverksmiðjan var byggð
fyrir peninga sem fengust úr
Marshall-aðstoð Bandaríkjamanna.
Verksmiðjan tók til starfa 1952 og
útvegaði íslenskum landbúnaði
þann köfnunarefnisáburð sem
hann þurfti á ásættanlegu verði og
sparaði þjóðinni stórar upphæðir í
erlendum gjaldeyri.
Fyrstu árin var aðalframleiðsla
Áburðarverksmiðjunnar kjarni
með 33% NH4NO3. Síðar var farið
að búa til blandaðan túnáburð,
sem var kjarni blandaður með öðr-
um áburðarefnum svo sem fosfór
og kalí, ásamt lítilsháttar af
brennisteini og magnesíum. Þau
efni eru ekki framleidd í efnaverk-
smiðjum heldur eru þetta jarðefni
sem eru unnin úr námum rétt eins
og steypumöl, sem notuð er í
steinsteypu. Verð á þessum efnum
fer ekki eftir verði á gasi.
Dæmi: Græðir 3; NPK 20-6-12,
N-P2O5-K2O 20-14-14
Það sem Bændablaðið er vænt-
anlega að tala um er verð á köfn-
unarefnisáburði.
Áburðarverksmiðja ríkisins not-
aði í rauninni ekki nema þrjú efni
til að búa til kjarna; íslenskt and-
rúmsloft, íslenskt vatn og rafmagn
(18 MW) frá Steingrímsstöðinni í
Sogi.
Í rauninni var áburðarverk-
smiðjan fimm verksmiðjur. Í þeirri
fyrstu var vatn klofið með raf-
greiningu í frumefni sín, súrefni og
vetni. Síðan tóku menn andrúms-
loftið sem inniheldur um 78% N og
frystu það niður í –196°C. Þá var
köfnunarefnið orðið að vökva.
Köfnunarefni á vökvaformi er
mjög óstöðugt efni og þess vegna
varð að setja vetni (H) saman við
það, svo úr varð NH4 eða amm-
óníak. Síðan var hluti ammóníaks-
ins brenndur svo úr varð NO3.
Þessum efnum var síðan blandað
saman og sett saman við þau fylli-
efni, oftast kísill. Þannig varð til
kjarni.
Á síðustu öld fór að falla til mik-
ið af gasi, t.d. própangasi (C3H8),
við olíuframleiðslu, sem var ódýr
aukaafurð og þótti henta til köfn-
unarefnisframleiðslu. Í dag er
vetni sem framleitt er úr gasi kall-
að skítugt vetni, meðan rafgreint
vetni er hreint vetni og umhverf-
isvænna. Þannig að rafgreining til
köfnunarefnisframleiðslu var ekki
eins hagkvæm og áður.
Í dag hljóta íslenskir bændur að
sjá að enginn veit hvað átt hefur
fyrr en misst hefur, hvað áburð-
arverksmiðju ríkisins varðar. Ís-
lensk stjórnvöld hljóta að taka til
alvarlegrar skoðunar að endur-
vekja áburðarframleiðslu á Íslandi,
í anda Áburðarverksmiðju ríkisins.
Sérstaklega í ljósi þess að uppi eru
áform um að fara að hefja fram-
leiðslu vetnis með rafgreiningu og
þá sem eldsneytis til þess að knýja
farartæki.
Áburðarverksmiðja ríkisins –
enginn veit hvað átt hefur fyrr en misst hefur
Eftir Diðrik Jóhann
Sæmundsson og
Ingileif S. Krist-
jánsdóttur
» Íslensk stjórnvöld
hljóta að taka til al-
varlegrar skoðunar að
endurvekja áburðar-
framleiðslu á Íslandi.
Diðrik Jóhann
Sæmundsson
Diðrik Jóhann er garðyrkjufræð-
ingur. Ingileif er agr.dr. og fram-
haldsskólakennari.
Ingileif S.
Kristjánsdóttir
Orkuskipti í sam-
göngum, nýr umhverf-
isvænni landbúnaður
og nýsköpun í grænni
líftækni eru mik-
ilvægur hluti af fram-
lagi Íslands til lofts-
lagsmála á heimsvísu.
Spurning er ekki
hvort heldur hvenær
allar samgöngur á Ís-
landi verða umhverf-
isvænar. Sem betur fer eru flestir
sammála um að framtíðin sé að
flestu leyti björt með áherslu á
sjálfbærni og græna atvinnu-
uppbyggingu.
Umhverfisvænar
fjárfestingar
Hreinleiki Íslands og græn orka
á samkeppnishæfu verði veita okk-
ur forskot og tækifæri þegar er-
lendir og innlendir fjárfestar horfa
til umhverfisvænna kosta. En þessi
tækifæri verður að grípa. Hið op-
inbera má ekki standa í veginum
með því að draga lappirnar í aðlög-
un regluverks og uppbyggingu inn-
viða. Hagnýting grænna tækifæra
er háð því að Alþingi og ríkisstofn-
anir klári rammaáætlun, lagningu
nýrrar Suðurnesjalínu og aðra upp-
byggingu orkuinnviða. Tafir geta
reynst dýrkeyptar.
Þótt erfitt sé að meta
hversu mikill skaði
hlýst af töfunum er
ljóst að fjárfestar í
grænni framtíð taka
skilvirkni hins opinbera
með í reikninginn. Fyr-
irsjáanlegt reglu-
umhverfi og trúverð-
ugar áætlanir um
uppbyggingu til lengri
tíma skipta miklu máli
þegar fjárfestar velja
nýjum fyrirtækjum
stað.
Sögulegt forystuhlutverk
Sjálfstæðisflokkurinn hefur frá
upphafi verið forystuafl í umhverf-
ismálum á Íslandi. Stefnan hefur
gengið út á að byggja upp innviði og
móta ramma fyrir einstaklinga og
atvinnulíf þar sem skynsamleg auð-
lindanýting og sjálfbærni eru í önd-
vegi. Stórhuga frumkvöðlar úr röð-
um sjálfstæðismanna börðust fyrir
hitaveitu, grænni orkuframleiðslu
og sjálfbæru fiskveiðistjórn-
unarkerfi. Fyrir síðustu kosningar
kynnti flokkurinn raunhæf en metn-
aðarfull markmið í orkuskiptum í
samgöngum sem skilvirkustu leiðina
til að takast á við áskoranir í lofts-
lagsmálum. Hlutverk hins opinbera
er að byggja upp innviði og skilvirka
umgjörð þar sem einstaklingar og
fyrirtæki geta blómstrað. Aukna
skilvirkni þarf í regluverki og meiri
langtímahugsun í orkunýtingu þar
sem ákvarðanir eru teknar innan
eðlilegs tímaramma og staðið er við
þær. Grænar hindranir hins op-
inbera mega ekki hefta framþróun í
loftslagsmálum.
Eftir Svavar
Halldórsson
Svavar
Halldórsson
» Skilvirkni þarf í
regluverki og lang-
tímahugsun í orkunýt-
ingu. Grænar hindranir
hins opinbera mega ekki
hefta framþróun í lofts-
lagsmálum.
Höfundur er sérfræðingur í matar-
menningu, stefnumótun og
markaðsmálum.
svavar@rabb.is
Dýrkeyptar
grænar hindranir
Árið 1798 kom út
bók sem menn hafa
deilt um alla tíð síð-
an. Bókin hét „Rit-
gerð um mann-
fjöldalögmálið (Essay
on the Principle of
Population)“. Höfund-
urinn var Robert
Malthus, enskur
prestur og hagfræð-
ingur. Meginstef bók-
arinnar var að fólks-
fjölgun myndi fyrr eða síðar fara
fram úr fæðuöflun og þannig
setja mannkyninu skorður. Þetta
myndi leiða til baráttu um fæðuna
og víðtækrar hungursneyðar.
Malthus rökstuddi þessa kenn-
ingu sína ítarlega. Gagnrýnendur
seinni tíma hafa þó bent á að
hann hafi hvorki séð fyrir iðnbylt-
inguna né stórtækar framfarir í
jarðrækt.
Sé litið á stöðuna nú, meira en
þremur öldum síðar, verður að
játa að Malthus hafi haft mikið til
síns máls. Flest
þeirra vandamála
sem á okkur brenna
verða rakin til of-
fjölgunar mannkyns,
þótt það sé sjaldnast
viðurkennt. Mann-
fjöldi í heiminum
hefur aukist úr
tveimur milljörðum
árið 1930 í tæpa átta
milljarða nú. Með
öðrum orðum; á ævi-
skeiði elstu manna
hefur fjöldinn fjór-
faldast. Horfur eru á
að talan nái tíu milljörðum um
miðja þessa öld. Afleiðingarnar
birtast á ótal sviðum, í vaxandi
mengun á láði, í lofti og legi,
fækkun dýrategunda, eyðingu
skóga, hlýnun andrúmslofts,
þjakandi umferð, þrengslum í
borgum, hernaðarátökum, sívax-
andi flótta frá átakastöðum og
fæðuskorti á stórum landsvæðum.
Þótt dregið hafi úr barneignum í
nokkrum löndum breytir það ekki
heildarmyndinni. Í raun er það
fólksfækkun sem stefna ber að.
En sú hugsun er ekki vinsæl.
Eina þjóðin sem gert hefur alvar-
lega tilraun til að takmarka barn-
eignir eru Kínverjar. Tilraunin
mistókst sem kunnugt er, og eng-
in lausn er í sjónmáli. Meðan svo
háttar til verða menn óhjákvæmi-
lega að draga úr neyslu og sætta
sig við versnandi lífskjör.
Sem stendur er hlýnun jarðar
ofarlega á dagskrá í flestum lönd-
um. Þegar menn takast á við þau
vandamál sem henni fylgja má
ekki gleymast hver hin raunveru-
lega rót vandans er. Það er fólks-
fjölgunin.
Eftir Þorstein
Sæmundsson » Flest þeirra vanda-
mála sem á okkur
brenna verða rakin til
offjölgunar mannkyns.
Þorsteinn
Sæmundsson
Höfundur er stjörnufræðingur.
halo@hi.is
Fólksfjölgunarvandinn
Stjórnmálafræð-
ingar fara mikinn um
þessar mundir. Und-
ur og stórmerki hafa
orðið í íslenskri póli-
tík. Núverandi rík-
isstjórn er fyrsta
þriggja flokka
stjórnin sem situr
heilt kjörtímabil á
lýðveldistímanum.
Ekki er tilgreind
nein hugsanleg til-
gáta um hver ástæðan kunni að
vera, en það er nú svo, að fátt
treystir betur bönd ólíkra hópa
en sameiginlegur óvinur.
Katrínarstjórnin var svo ljón-
heppin að á fjörur hennar rak
alls óvænt kvikindi eitt, lítið að
vexti en þeim mun
skæðara í verki, og
nefnist Covid. Það er
ekki vandfýsið; herj-
ar jafnt á konur sem
karla og hægri menn
sem vinstri.
Stjórnarmenn
sneru án tafar bökum
saman gegn þessum
miskunnarlausa vá-
gesti og öll hugs-
anleg ósættismál lögð
til hliðar og allir
samhentir sem ein
hönd á stjórnarheim-
ilinu.
Stjórnin stóð sig vel í stríðinu
við óvættina og barðist á mörgum
vígstöðvum samtímis. Heilbrigð-
ishliðin var í algjörum forgangi.
Huga þurfti að smitun, ein-
angrun, lækningu og bólusetn-
ingu. Verja þurfti heimilin og af-
komu þeirra. Síðan komu
þjónustuaðilar, fyrirtæki og sjálft
efnahagslífið og allt tókst þetta
með miklum ágætum. En stærsta
vandamálið er enn óleyst og það
er hvort höggva, hengja eða
drekkja eigi sjálfum skaðvald-
inum, sjálfri kórónuveirunni, eða
bara þakka henni fyrir komuna
og stjórnarstöðugleikann.
Eftir Werner
Ívan Rasmusson » Stærsta vandamálið
er enn óleyst og það
er hvort höggva, hengja
eða drekkja eigi sjálfum
skaðvaldinum.
Werner
Rasmusson
Höfundur er eldri borgari.
Höggva, hengja eða drekkja?
Atvinna