Morgunblaðið - 22.10.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 22. OKTÓBER 2021
Þurrkur Hér kallast á skemmtilegar andstæður í jökulkaldri Kötlu og þvottinum á snúru á bæ í hlíðum Reynisfjalls. Vindar blása á báðum stöðum en heldur hlýrri niðri í byggð.
Kristinn Magnússon
Það er oftar en ekki
dapurt að hlusta á
landsþekkta gáfumenn
tala á þann veg að öll
álitamál verði leyst
með því að stækka
stjórnarskrána. Þann-
ig hefðu álitamál sem
upp komu í talningu í
Borgarnesi orðið ein-
faldari í úrlausn.
Sá er þetta ritar tel-
ur að flest álitaefni
verði leyst með heilbrigðri skyn-
semi. Löggjöf setur skynseminni
form. Svo er að leita eftir því hvar
réttlætið liggur. Í minningargrein
sem Magnús Thoroddsen hæsta-
réttardómari skrifaði um Einar
Arnalds hæstaréttardómara lýsir
Magnús því þegar Einar lagði hon-
um lífsreglurnar í upphafi starfsfer-
ils: „Magnús, spurðu alltaf sjálfan
þig í hverju máli, hvar liggur rétt-
lætið? Þegar það er fundið er það
hin rétta niðurstaða, sem stefna ber
að, ef það er unnt eftir laganna leið-
um.“
Þessi formáli er settur fram því
ritari skilur ekki alltaf réttlæti
Hæstaréttar og þaðan af síður tíma-
bundið réttlæti.
Ritari hefur einnig þá trú að
stjórnarskrá eigi að vera lítið og
einfalt skjal. Í skjalinu skuli koma
fram stjórnskipan, ákvæði um dóm-
stóla, grundvallarmannréttindi og
vernd hins almenna borgara fyrir
ásælni ríkisvalds, sem kann að
lenda í höndum mjög misviturra
stjórnmálamanna.
Misvitrir stjórnmálamenn
Með misvitrum stjórnmálamönn-
um er einkum og sérílagi átt við þá
stjórnmálamenn sem telja sig hafa
vit til að hafa vit fyrir öðrum.
Stjórnmálamenn eiga aldrei að hafa
meira vit en svo að þeir séu færir
um að setja löggjöf með almennum
reglum. Skynsemi
klárar afganginn.
Þegar menn verða
stórhuga af náttúrunni
og fá þá ídeu að gera
betur en vel, þá fer
verr en illa. Slíkum
stórhugum fer vel að
hugsa um sauðfénað.
Hví er þetta
sett á blað?
Það er best að halla
sér þegar menn halla
sér um of til einnar
hliðar í stjórnmálum.
Þá fer illa. Sérstaklega þegar
stjórnmálamenn vilja ofurskattlagn-
ingu.
Í einum undarlegum dómi
Hæstaréttar segir:
„Með framangreindum fyrir-
mælum stjórnarskrárinnar eru
valdi löggjafans til skattlagningar
takmörk sett. Í því felst að leggja
ber skatta á eftir almennum efnis-
legum mælikvarða þar sem gæta
verður jafnræðis gagnvart skatt-
borgurunum eftir því sem unnt er.
Séu þau grundvallarsjónarmið virt
hafa dómstólar játað löggjafanum
verulegu svigrúmi til að ákveða
hvernig skattlagningu skuli háttað í
einstökum atriðum.
Sökum þess að löggjafanum hefur
verið játað verulegu svigrúmi til
ákveða þau sjónarmið sem búa að
baki skattlagningu og að teknu tilliti
til þess að auðlegðarskattur er
tímabundinn er ekki næg ástæða að
líta svo á að með þeim mun á skatt-
leysismörkum, sem gerður er í
ákvæðum til bráðabirgða XXXIII
og XLVII, sé brotið gegn 65. gr.,
sbr. 1. mgr. 72. gr., stjórnarskrár-
innar.“
Hér fellst Hæstiréttur á „tíma-
bundið“ réttlæti skattlagningar og
játar það að réttlæti er álitamál.
Þá vaknar önnur spurning, sem
Hæstiréttur hefur aldrei svarað og
þaðan af síður að aðrir dómstólar
hafi reynt að svara. Hugsanlega
vegna þess að ekki verður leitað
svara frá dómstólum við álitamálum
öðruvísi en svo að leita eftir úr-
skurði í álitamáli þar sem eðli máls
og efnisatriði liggja fyrir.
Sú spurning er: Hve mikið getur
ríkisvaldið tekið af tekjum A til að
ráðstafa til B? Önnur áleitin spurn-
ing er: „Eru svona afskipti íhlutun í
frjálsa kjarasamninga?“
Dómstólum og „góða fólkinu“,
sem er stjórnarskrártrúar, ber að
virða 72. gr. stjórnarskrárinnar:
„Eignarrétturinn er friðhelgur.
Engan má skylda til að láta af hendi
eign sína nema almenningsþörf
krefji. Þarf til þess lagafyrirmæli og
komi fullt verð fyrir.“
Tekjutilfærslur
Í umræðum um fjárlög eru þessir
liðir kallaðir tekjutilfærslur. Tekju-
tilfærslur eru einkum bætur al-
mannatrygginga til eldri borgara,
sem ekki hafa aðrar tekjur, og ör-
orkubætur til þeirra sem hafa
skerta starfsorku.
Þessu til viðbótar eru hugmyndir
stjórnarskrártrúarflokks, sem kall-
ar sig Pírata, um „borgaralaun“.
Sá merki þingmaður, Brynjar Þór
Níelsson, taldi slík laun eftirsóknar-
verð fyrir þá sem helst vildu liggja í
leti heima hjá sér og drekka áfengi.
Það er jafnframt áleitin spurning
hvort þeir sem léku á tónleikum um
helgar og greiddu hvorki tekjuskatt
af tekjum sínum né í lífeyrissjóð til
að tryggja sér laun á eftirlaunaaldri
eigi rétt á tekjutilfærslu frá þeim
sem eru launtakar á vinnumarkaði.
Tryggingar og öryggisnet
Vissulega hafa þau sjónarmið
komið fram í aðdraganda kosninga
að hafa beri öryggisnet fyrir þá sem
ekki geta eða hafa getað aflað sér
tekna. Til þess eru almannatrygg-
ingar.
Fyrir 50 árum sannfærðu at-
vinnurekendur verkalýðsrekendur
um að almannatryggingakerfi með
gegnumstreymi yrði brátt ósjálf-
bært. Því bæri brýna nauðsyn til að
byggja upp almennt lífeyriskerfi
með uppsöfnun eigna til útborgunar
sem eftirlaun til sjóðsfélaga.
Lýðfræði svarar spurningum
Á meðfylgjandi mynd má sjá
hlutfall þeirra sem eru á eftirlauna-
aldri miðað við aldursforsendur
næstu 50 árin. Allt þýðið er á lífi í
dag og dánarlíkur eru nægjanlega
þekktar til að segja til um hlutfall
fólks á eftirlaunaaldri af þeim sem
eru á starfsaldri.
Á þessu ári eru tekjutilfærslur
vegna ellilífeyris um 80 milljarðar
og tekjutilfærslur vegna örorkulíf-
eyris um 80 milljarðar. Að auki eru
atvinnuleysisbætur. Upp í þetta er
tryggingagjald af launum um 95
milljarðar.
Myndin sýnir í raun þá ógn sem
landsmenn hefðu staðið frammi fyr-
ir ef gegnumstreymi lífeyris hefði
verið tekið upp. Myndin sýnir, svo
dæmi sé tekið, að eftir um 15 ár
verða aldraðir, 65 ára og eldri, um
þriðjungur af fólki á vinnualdri.
Kostnaður við ógnina hefði verið
um 15-20 prósentustig í trygginga-
gjaldi af launum, ofan á 6,1% sem
nú er eða 10-15 prósentustiga
hækkun á skatthlutföllum á allar
tekjur, þar með taldar lífeyris-
tekjur.
Með lífeyrissjóði borgar sem
mest hver fyrir sig, þó inni í lífeyris-
sjóðakerfinu sé viss samtrygging.
Vandi og synd
Rétt eins og það er vandasamt að
stíla laust mál fremur en yrkja
bundið, þá er vandinn mikill í lífeyr-
issjóðum, þó ólíkt minni en það
eignarnám sem borgaralaun og svo-
kallaðar óskertar bætur almanna-
trygginga mundu leiða af sér.
Eftir stendur að dýrlingum og
góða fólkinu finnst mest sæla í
heimi að syndga. Þar næst kemur
ásetningurinn að syndga. Að syndga
er það sem dýrlingarnir og „góða
fólkið“ þrá. Það er gott að hafa
Hæstarétt í liði með sér við syndina.
Syndin, það er sú dýrmætasta
guðs gjöf. Það er ekki faglegt að
smána lýðfræðina í syndinni.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Syndin, það er
sú dýrmætasta
guðs gjöf. Það er
ekki faglegt að smána
lýðfræðina í syndinni.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Stjórnarskrártrú og lýðfræði
0,0%
10,0%
20,0%
30,0%
40,0%
50,0%
60,0%
65 ára + / 25 - 64 ára 67 ára + / 25 - 66 ára 70 ára + / 25 - 69 ára
Hlutfall á eftirlaunaaldri af vinnandi