Morgunblaðið - 10.12.2021, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. DESEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Nýr kanslari
hefur tekið
við í
Þýskalandi og fyr-
irrennarinn er far-
inn á brott eftir 16
ára samfellda setu í
embætti og margra
mánaða kveðjuhóf, jafnt heima
og í fjarlægum löndum. Fyrstu
kanslarar Þýskalands eftir
stríðslok, þeir Konrad Ade-
nauer (1949-’63)Ludwig Erhard
(1963-’66) og Kurt Kiesinger
(1966 -’69) komu allir úr röðum
Kristilegu flokkanna tveggja og
má segja að þeir hafi vissulega
tryggt stöðugleika í landinu og
hreint ótrúlega hraða uppbygg-
ingu. Bretland, einn af helstu
sigurvegurum stríðsins, og sá
þeirra sem hélt á kyndlinum í
mestu þrengingunum, á meðan
aðrir sátu hjá, horfðu hvekktir á
þegar Þýskalandi voru gefnar
upp skuldir og skaðabætur á
meðan þeir sjálfir bjuggu við
þröngan kost og skömmtun á
flestum sviðum mannlífsins
fram á áttunda áratug síðustu
aldar.
Sovétríki Stalíns tryggðu
herjum Hitlers á sínum tíma
eldsneyti og það allt þar til sá
síðarnefndi hafði haldið þung-
vopnaður inn fyrir landamæri
þess fyrrnefnda. Stalín vonaðist
til í lengstu lög að með ótrúleg-
um undirlægjuhætti og vin-
arhótum myndi hann komast
hjá innrás úr vestri, sem hann
óttaðist mjög. En um leið tor-
tryggði hann eigin njósnara
sem vöruðu við að öxulveldin
væru í stórbrotnum hern-
aðarlegum undirbúningi sem
gat aðeins átt einn endi. En ótti
einræðisherrans og óskhyggja í
bland við hefðbundna tor-
tryggni hans áttu sér ekki síst
þær ástæður að Rauði herinn
hans var illa búinn fyrir stórá-
tök enda hafði Stalín sjálfur
snarveikt hann með fjöldaaftök-
um á millistjórnendum og liðs-
foringjum. Hergögn hans voru
úrelt og aðeins gríðarlegur
stuðningur frá vesturveldunum,
og þá iðnaðarveldi Bandaríkj-
anna sérstaklega, gat breytt því
dæmi.
Sagan sýnir hins vegar einnig
að Franklin Roosevelt forseti
Bandaríkjanna hvatti Cham-
berlain forsætisráðherra „til
dáða“ þegar hann neitaði að
horfast í augu við voðann og
veruleikann í Berlín og tryggði
„frið um vora daga“ með eigin
undirlægjuhætti við Hitler við
mikið hrós frá forseta Banda-
ríkjanna.
En hvað sem því líður öllu
komst heimurinn frá þessum
hildarleik með lýðræðisríkin
sem sigurvegara, ef Sovétríkin
eru frátalin. Þau þurftu 45 ár til
viðbótar í sína kollsteypu.
Eftir samfellda
setu kristilegu leið-
toganna í tvo ára-
tugi komust jafn-
aðarforingjarnir
Willy Brandt og svo
Helmut Schmidt að
í samanlagt 13 ár.
Þá tóku hægrimenn við á ný,
undir forystu Helmut Kohl, sem
sat í 16 ár samfellt og ríkti
seinni helming þess tíma yfir
sameinuðu Þýskalandi, eftir
hrun Sovétríkjanna.
Þá tók Gerhard Schröder við,
og var við völd í rétt sjö ár. Og
þá hófst hið langa valdaskeið
fyrstu konunnar á þessum
virðulega valdastóli.
Ekki verður annað sagt en að
efnahagsleg uppbygging og
stöðugleiki hafi einkennt
stjórnarfarið í (Vestur-)
Þýskalandi og hinu sameinaða
ríki. En það þarf meira til en
samfellda setu valdamanna til
þess að fá slíka einkunn. Að því
leyti var „stöðugleikinn“ auðvit-
að enn meiri í Austur-Þýska-
landi, þar sem Walter Ulbricht
réð ríkjum (undir stalínískum
aga, austan frá) frá 1950 til ’71
og Erich Honecker svo næstu
tæpa tvo áratugina allt þar til
tilveran brast endanlega undir
fótum þeirra.
Það stefndi lengst af í að
flokkur Merkel kanslara myndi
léttilega taka við kefli hennar,
þótt fylgi flokksins hefði dalað
verulega síðustu misseri og ár
valdaskeiðs hennar.
Ástæða þess að Kristilegir
demókratar virtust horfa á
áframhaldandi valdaskeið var
að samstarfsflokkurinn, Sósíal-
demókratar, hafði misst sitt
fylgi hraðar og meira en þeir.
Það voru svo aðallega einhver
undarlegheit sem urðu til þess
að þessi veruleiki snerist við á
seinustu pólitísku metrum Mer-
kel. Krónprins hennar náðist á
mynd flissandi þegar hann átti
ekki að vera flissandi og í fram-
haldinu var grafið upp að sá
hefði á yngri árum notað ann-
arra manna verk of frjálslega
við að koma sjálfum sér upp
góðum gráðum, en slíkar upp-
götvanir eru orðnar kækur í
Þýskalandi. Eftir að tölvurnar
komu til varð mjög aðgengilegt
að bera saman texta og færa
hann til faðernis, eiginlega með
sama hætti og ættingjum kunni
að fjölga eða fækka með erfða-
greiningum (DNA) sem menn
höfðu um aldir verið óhultir fyr-
ir.
Þriggja flokka stjórninni í
Þýskalandi er á þessum tíma-
mótum óskað heilla í störfum.
En vissulega sjást merki þess
að þar innanborðs séu þegar
veikleikar sem benda síður til
stjórnmálalegs langlífis en til
hins.
Þýsk stjórnmál
eftirstríðsára hafa
ekki verið þrungin
spennu, en það
kann að breytast}
Í landi stöðugleikans
getur nú allt gerst
Í
gær mælti undirritaður fyrir þings-
ályktunartillögu þess efnis að Alþingi
feli ferðamála-, viðskipta- og menning-
armálaráðherra í samráði við fjár-
mála- og efnahagsráðherra að leggja
fram frumvarp þess efnis að lögum um ráð-
stöfun útvarpsgjalds skuli breytt. Breytingin
lúti að því að hverjum og einum greiðanda út-
varpsgjalds skuli heimilt að ráðstafa allt að
þriðjungi gjaldsins til annarra fjölmiðla en Rík-
isútvarpsins eins og hann kýs.
Hér er um að ræða nefskatt sem enginn
skattskyldur aðili kemst undan að greiða.
Skiptir þá engu hvort hann getur notað fjöl-
miðlaþjónustu Ríkisútvarpsins, hvort hann
sættir sig við hana eða hvort hann skilur hana
yfirleitt.
Lagt er til að landsmenn hafi valfrelsi um
ráðstöfun hluta þessa gjalds. Þannig geti þeir með fram-
lagi sínu tryggt tiltekinn fjölbreytileika í rekstri fjölmiðla
landsins. Með því að sitja eitt að þessum gjaldstofni hefur
Ríkisútvarpið haft yfirburðastöðu gagnvart öllum öðrum
fjölmiðlum, og gildir það um fréttaflutning sem og dag-
skrárgerð. Slík einokunarstaða, sérstaklega ríkismiðils,
er óeðlileg nú á tímum og vinnur beinlínis gegn hug-
myndum um sjálfstæði og fjölbreytni hugsunar og skoð-
ana.
Til að Ríkisútvarpið get rækt skyldur sínar og markmið
þarf að vera rými fyrir aðra öfluga fjölmiðla á mark-
aðinum. Hér er átt við fjölmiðla sem geti veitt Rík-
isútvarpinu aðhald og um leið aukið fjölbreyti-
leika þjóðfélagsumræðunnar og eflt frekar
skilning almennings á henni. Áhrif fjölmiðla á
samfélagið eru svo viðamikil að fjölmiðlalæsi
neytenda er ein af grundvallarforsendum þess
að þeir geti talist fullgildir og virkir borgarar í
lýðræðisríki. Að veita einum ríkisreknum
miðli lungann úr fjölmiðlastyrkjum hins op-
inbera vinnur gegn þessum markmiðum.
Nefskattur á borð við útvarpsgjald þekkist
nú þegar í lögum um sóknargjöld. Þar er kveð-
ið á um að þjóðkirkjusöfnuðir og skráð trú-
félög og lífsskoðunarfélög samkvæmt lögum
um þau skuli eiga ákveðna hlutdeild í tekju-
skatti. Er það val skattgreiðenda til hvaða
safnaðar gjaldið rennur. Ekkert ætti að vera
því til fyrirstöðu að útfæra útvarpsgjaldið á
svipaðan hátt, t.d. þannig að skattskyldur aðili
tilgreini á skattframtali hverju sinni hvert hann vill beina
hluta útvarpsgjaldsins.
Um árabil hefur verið rætt um að takmarka umsvif
Ríkisútvarpsins á auglýsingamarkaði og renna þannig
styrkari stoðum undir frjálsa fjölmiðla. Slík útfærsla hef-
ur ekki hlotið brautargengi. Teljum við þingmenn Mið-
flokksins því rétt að fara þessa leið með farsæld frjálsrar
fjölmiðlunar fyrir augum og tryggja þannig heilbrigðari
og fjölbreyttari þjóðmálaumræðu í landinu.
bergthorola@althingi.is
Bergþór
Ólason
Pistill
Frjáls ráðstöfun útvarpsgjalds
Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Atli Steinn Guðmundsson
atlisteinn@mbl.is
V
eislan á fimmtugsafmæli
Per Vålnes, hundarækt-
anda í Balsfjord í Troms-
fylki í Noregi, er síðasta til-
felli þar sem vitað er með vissu að til
hans hafi sést á lífi. Þetta var að
kvöldi 26. nóvember 2011. Veislan var
afmælisbarninu óvænt uppákoma er
sambýliskona þess skipulagði og
bauð gestum til. Af einhverjum
ástæðum voru þó engir nánustu vina
Vålnes á gestalistanum og enginn
hefur enn gefið sig fram sem kveðst
hafa heyrt hann eða séð eftir kvöldið
örlagaríka – nema sambýliskonan.
Hvarf Per Vålnes varð kveikjan
að umfangsmestu rannsókn, sem lög-
reglan í hinu strjálbýla og norðlæga
Troms-fylki hefur nokkru sinni tekist
á hendur, og sýndi norska ríkis-
útvarpið NRK síðustu vikur fimm
þátta röð um Vålnes-málið, sem síð-
asta áratuginn hefur orðið eitt umtal-
aðasta mannshvarfsmál Noregs,
lands þar sem lögreglu berast ár
hvert 1.800 tilkynningar um horfnar
manneskjur. Sumar finnast, aðrar
ekki.
Síðasta lífsmark kl. 23:21
Sambýliskona Vålnes tilkynnti
lögreglu hvarf hans 1. desember,
fimm dögum eftir veisluna. Þá hafði
enginn náð í hann í síma síðan 26.
nóvember auk þess sem hann hafði
ekki opnað tölvu sína með aðgangs-
orði jafnlengi þrátt fyrir daglega
notkun fram að því. Síðustu teikn um
Vålnes á lífi er símtal hans við vin,
sem ekki var í teitinni, klukkan 23:21
það kvöld. Sambýliskonan var hand-
tekin árið 2012 auk tveggja manna og
sátu þau í gæsluvarðhaldi í rúmt ár
þar til þeim var sleppt vegna sönn-
unarþurrðar. Þegar lögregla mat öll
sund lokuð hætti hún rannsókn máls-
ins í júlí 2015.
Í kjölfar sýningar þátta NRK
hefur lögreglu hins vegar borist fjöldi
vísbendinga í tengslum við mál
hundaræktandans horfna og ákvað í
nóvember að opna rannsóknina á nýj-
an leik. Þetta staðfesti Katrine Grim-
nes, yfirlögregluþjónn við lögreglu-
embættið í Troms, við norska
fjölmiðla þrátt fyrir að vilja ekki tjá
sig um efnislegt innihald vísbending-
anna. Lögregla meti stöðuna hins
vegar svo, að ástæða sé til að hefja
rannsókn á ný til að fylgja ein-
hverjum vísbendinganna eftir.
Ein lífseigasta kenning fyrri
rannsóknarinnar var einmitt byggð á
vísbendingu. Í mars 2012 barst lög-
reglu orð um, að sambýliskona Vål-
nes hefði rætt við mann, sem þau
þekktu gegnum hundaræktunina, og
leitað liðsinnis hans við að koma Vål-
nes fyrir kattarnef. Þetta var, sam-
kvæmt vísbendingunni, ári fyrir
hvarf hans.
Umræddur maður staðfesti sög-
una í yfirheyrslu og kvaðst hafa haft
milligöngu um að útvega sambýlis-
konunni eitt gramm af heróíni, sem
hún hefði sagst ætla að byrla Vålnes
að hluta með því að setja það í mat
hans til að sljóvga hann. Því, sem eftir
stæði, hygðist hún svo sprauta hann
með og láta dauðsfall hans líta svo út,
sem hann hefði sjálfur tekið of stóran
skammt af efninu. Önnur hugmynd
hefði verið að setja á svið rán á heim-
ili þeirra, ráða Vålnes af dögum og
segja hann hafa fallið í átökum við
óþekktan ránsmann.
Öllu gamni fylgir …
Svaraði sambýliskonan
spurningum lögreglu á þann veg,
að hún hefði rætt við manninn,
en það sem þeim fór á milli verið
gamanmál ein og engin alvara þar
að baki. Án líks er erfitt að sanna
hið gagnstæða. Ekki er þó loku fyrir
það skotið, að hulunni verði svipt af
örlögum Per Vålnes árið 2011 í krafti
nýrra vísbendinga í kjölfar heim-
ildaþátta norska ríkisútvarpsins ára-
tug eftir voveiflegt hvarf hans.
Rannsókn hafin á ný
í kjölfar þátta NRK
Ljósmynd/Úr einkasafni
Per Vålnes Ekkert er vitað um afdrif hundaræktandans í Balsfjord eftir
klukkan 23:21 kvöldið sem sambýliskona hans hélt honum afmælisveisluna.
Þrátt fyrir að fjöldi manns
gerði tilraun til að ná síma-
sambandi við Per Vålnes dag-
ana eftir afmælisveisluna, vinir
sem ættingjar, hafði þar eng-
inn erindi sem erfiði. Alltaf var
slökkt á farsíma hans. Frá
þessu var þó ein undantekning,
SMS-skilaboð, sem bárust úr
síma hins horfna.
Þau fékk kona í Ålesund,
sem beið eftir hvolpi frá
hundarækt Vålnes. Var kaup-
andann tekið að lengja eftir
dýrinu og margreyndi að ná
tali af Vålnes símleiðis. Eftir
langa þögn er kveikt á farsíma
Vålnes 29. nóvember,
þremur dögum eftir
að síðast var vitað af
honum á lífi. Kaup-
andinn fær þar
svar SMS-leiðis
og er svo slökkt
á símanum á ný.
Hann reyndist
svo horfinn
þegar rann-
sókn hófst.
Hver sendi
SMS-skila-
boðin?
LAUSIR ENDAR