Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.12.2021, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.12. 2021
S
kammdegið fer misjafnlega í fólk.
Sjálfsagt væri hægt með könnunum
að leita slík sjónarmið uppi. Spyrja
hvort fjöldinn væri með eða á móti
skammdegi. Slíkar kannanir eru auð-
vitað mest gerðar til gamans, þótt
ekki hafi allir þeirra sem mest eiga í húfi gaman af.
En hinir eru til, þótt ekki séu þeir taldir í þús-
undum, sem krefjast þess gjarnan að tilveran, valdið
eða einhverjir aðrir hljóti að bregðast skilyrðislaust
við niðurstöðum sem þeim líkar.
En gagnvart skammdeginu er snúið að bregðast
varanlega við, eftir því hvernig stæði í ból kannana.
Kannski rétt að halda fund
Auðvitað má ætla að þeir sem fastastir eru í ný-
fengnu fari, um að maðurinn hafi nýlega fengið vald
yfir veðrinu, þar sem sú skipan hafi verið ákveðin á
ráðstefnu, telji að nú sé hægt að blása til ráðstefnu í
París eða Timbúktú, ef það virkaði betur, sem færi
rækilega yfir það hvort ekki væri rétt að breyta
skammdeginu í átt til meiri sanngirni, til dæmis
gagnvart norðlægum löndum.
Ekki má gleyma því að „vísindamenn“ létu – og
hafa hugsanlega trúað því, sem er sýnu lakara – sem
heimurinn væri um það bil að farast í fyrsta og síð-
asta sinn og væru aðeins örfá ár til þeirra tímamóta.
Það var vegna ósonlagsins sem væri í óstjórnlegum
ógöngum. Almenningur heimsins hafði aldrei heyrt
um þetta ósonlag, en það tók ekki nema örfá ár að
trylla hann af ótta út af þessu. En sú umræða og vel-
heppnaðar hræðsluherferðir höfðu tekist allt of vel
og endaði þess vegna með því að mannkynsyfirvöld,
sem meiri döngun var í en um þessar mundir, sáu
engan kost annan en að blása til ráðstefnu í Montreal
í Kanada og samþykkja þar að náðst hefði að koma
heimsendi fyrir horn. Mannkynið jesúsaði sig heils-
hugar fegið. Og sem betur fer var allt sem þurfti til
það að banna notkun spreybrúsa gegn svitalykt, og
þá sem gáfu lakk til að hemja hár og hugsanlega að
gera smá breytingu á gerð kæliskápa! En auðvitað
gátu „vísindin“ ekki farið svona háðulega út úr öllu
þessu brölti og því var ákveðið að það þyrfti þó næst-
um 50 ár til viðbótar til að halda utan um að ekki færi
allt í sama far.
Og því er árlega haldin ráðstefna í Montreal, sem
skattgreiðendur víða sjá um að kosta og mega auð-
vitað glaðir þakka fyrir þann heiður. Og þar eru
áfangasigrar tilkynntir, en satt best að segja er
heimurinn fyrir löngu hættur að fylgjast með þeirri
þróun og enginn ríkisbubbi nennir að fljúga einka-
þotu sinni þangað enda enginn valdamaður sem ein-
hver kannast við sem lætur sjá sig þar. Þeir þurfa
alvöruheimsendi en ekki einhvern sem er eilíflega
tengdur svitalyktarbrúsum.
Og enn verri fordæmi eru til
Sem betur fer eru „vísindin“ ekki í heild komin með
sín mál í ógöngur, en hinn ríkisvæddi hluti þeirra
hefur náð að hafa einn um það að segja hvaða sjón-
armið megi viðra og hver ekki. Á allar þessar ráð-
stefnur um heimsendi (sem átti raunar að vera kom-
inn fyrir löngu) mæta tugir þúsunda og allir með eina
skoðun og er þetta því langstærsta hallelúja-
samkoma heims og aðeins aðalfundur kínverska
kommúnistaflokksins á fimm ára fresti er talinn hafa
enn ríkari samhljóm en þessir. En talandi um það þá
hefur það gerst áður að lítill hópur telst einn geta tal-
að í nafni vísindanna og ráðið í stærstu lögmál nátt-
úruvísindanna. Og iðulega var það svo að þeir sem
efuðust um Stórasannleik fengu ekki orðið þótt þeir
óskuðu þess.
Og þaðan af fádæmi
Sem betur fer eigum við enn langt í land að ná þeim
„árangri“ á safnaðarfundum um loftslagsmál sem
náðist í gömlu Sovét, þar sem Trofim Lysenko varð
allsráðandi náttúruvísindamaður ríkisins um ára-
tugaskeið. Rannsóknir hans og niðurstöður tryggðu
að hungursneyð stóð mun lengur í sovét en þurfti og
kostaði milljónir manna lífið. Vísindamenn nútímans
telja nú að óhætt sé að fullyrða af miklu öryggi að
Lysenko hafi fargað, þótt óbeint sé, fleira fólki en
nokkur annar vísindamaður sögunnar. Hann naut þó
trausts í áratugi og var ætíð endurkjörinn með öllum
atkvæðum á skrifstofu Stalíns í Kreml þar sem hann
greiddi atkvæði eins og um flest annað. Um margt
auðvitað skilvirkt kerfi, eins og okkar gamli Þjóðvilji
þreyttist ekki á að benda á.
Nú fer því auðvitað fjarri að nútíminn sé nærri
slíkum ógöngum í öllum efnum. En það breytir ekki
hinu, að vísindalega einstefnu, sem í raun útilokar
krítíska umræðu um „meginstrauma“, á ekki að líða
og stjórnvöld ríkjanna, telji þau í raun mikið í húfi,
ættu að styðja af alefli að slík skoðun fari fram. En
því miður verður ekki sagt að það hafi verið gert.
Verðbólgudraugur blæs í lúðra
Vaxandi umræða er nú um verðbólguþróun austan
hafs og vestan. Seðlabankar þar höfðu opinberlega
gefið sér að ekki þyrfti að bregðast sérstakalega við
þróuninni (eins og íslenski bankinn gerði) þar sem
„verðbólguskotið“ væri alfarið tengt kórónuveirunni
og myndi deyja út með henni.
Ambrose Evans-Pritchard, viðskiptaritstjóri hjá
Telegraph, skrifaði nýverið að bandaríski seðlabank-
inn glímdi við skort á trúverðugleika. Þau ummæli
féllu eftir að Jay Powell, formaður bankastjórnar-
innar, dró í land fyrra mat og sagðist viðurkenna, að
verðbólguþróunin eftir að veiruástandi lyki yrði ekki
endilega skammvinn og hagfelld.
En Pritchard bætti því við, að yrði niðurstaðan sú
að bandaríski bankinn væri í slíkum vandræðum með
trúverðugleika, þá væri full ástæða til að telja að evr-
ópski seðlabankinn (ECB) væri í enn meiri ógöngum
en hinn.
Verðbólga á evrusvæðinu er nú um 5% og hefur
ekki verið meiri í þau 20 ár síðan stofnað var til evr-
unnar.
Fólkið fært í frekari bönd
Þá berast nú fréttir um að Ursula von der Leyen og
aðrir leiðtogar á evrusvæðinu hafi í undirbúningi að
velta gríðarlegum kostnaði yfir á almenning á þessu
svæði. Það mun víða valda miklum óróa. Ákvarðanir
um að þrengja rækilega að almenningi með vísun til
kórónuveirunnar eins og stefnt er að í Austurríki og
Þýskalandi, þar sem gengið er ótrúlega langt og
veldur ýmsum undrun og áhyggjum. Blasir nú við að
stjórnmálamenn í fyrrnefndum ríkjum réttlæti jafn-
vel að breyta löndum sínum nánast í lögregluríki, og
Aðgát skal höfð, en
ekki úr hófi fram
’
En það breytir ekki hinu, að vísindalega
einstefnu, sem í raun útilokar krítíska
umræðu um „meginstrauma“, á ekki að líða
og stjórnvöld ríkjanna, telji þau í raun mikið í
húfi, ættu að styðja af alefli að slík skoðun
fari fram.
Reykjavíkurbréf03.12.21