Fréttablaðið - 08.03.2022, Blaðsíða 9

GRILLAÐUR – PÖNNUSTEIKTUR – OFNBAKAÐUR
Borinn fram með fersku salati, smælki, og citrus beurre blanc.
APOTEK Kitchen + Bar Austurstræti 16 Sími 551 0011 apotek.is
MARS TILBOÐ
1.990 kr. á mann
FRÁBÆR Í HÁDEGINU
FISKIVEISLA
3 tegundir af ferskasta fiski dagsins

Samkvæmt lesfimiprófum Mennta-
málastofnunar hefur frá síðustu
aldamótum um það bil þriðjungur
15 ára nemenda verið á rauðu í
grunnfærni í lestri, en í janúar
2022 var hlutfallið 36%. Niður-
stöður PISA fyrir árið 2018 sýndu
að einn þriðji hluti drengja og
helmingur nemenda af erlendum
uppruna hafði ekki lágmarksfærni
í lesskilningi. Staðan er nokkuð
alvarleg því kröfur um lestrarfærni
hafa síður en svo minnkað síðustu
áratugi, heldur þvert á móti hefur
lestrariðkun sífellt orðið fjölbreytt-
ari og f lóknari.
Nú leitum við okkur þekkingar á
margs konar miðlum, ómælt magn
upplýsinga er sett fram á margvís-
legan hátt. Ekki nægir lengur að
geta lesið texta og skilið innihald
hans, heldur þurfum við að átta
okkur á því að sumt sem við lesum
er lygi, annað eru ályktanir eða
skoðanir, og svo er að finna þekk-
ingu sem hvílir á rannsóknum.
Góð lestrarfærni verður ekki til
bara þegar ráfað er á netmiðlum
með ákveðna leit í huga. Læsi
byggir á reynslu hvers einstaklings
– fyrst er það málörvun á heimilum
og síðan virk þátttaka í skólastarfi.
Öll börn eiga rétt á því að taka
virkan þátt í skólastarfi, hvað svo
sem skólafyrirkomulagið heitir,
skóli án aðgreiningar, skóli fyrir
alla, einstaklingsmiðað nám. Það
sem skiptir öllu máli er að hver
kennslustund nýtist hverju barni
til framfara.
Málþroski og læsi barna fer eftir
því hversu góð tækifæri þau fá til að
hlusta á sögur og segja sögur, tala
saman um nýja þekkingu, velta
fyrir sér ólíkum sjónarhornum. Í
hvert sinn sem ákveðin viðfangs-
efni eru tekin fyrir í mállegum
samskiptum, jafnvel með ungum
börnum í leikskóla, er lagður
grunnur að framtíðarfærni barna
í að af la sér þekkingar og nýta sér
hana.
Íslenskufærnin eykst síðan þegar
börn lesa sjálf, og sum börn þurfa
meiri stuðning en önnur, mark-
vissan stuðning með kennsluað-
ferðum sem rannsóknir sýna að
skila bestum árangri.
Tungumál í virku skólastarfi, í
leik-, grunn- og framhaldsskólum,
er mun ríkulegra en tungumálið
sem notað er á heimilum. Jafnvel
þótt fjallað sé um málefni líðandi
stundar við eldhúsborðið, eins og
f lóttamannastrauminn nú, verður
umræðan aldrei sambærileg við
markvissa umfjöllun í skólastarfi
sem nýtt er á ýmsum sviðum náms-
ins, í samfélagsfræði, íslenskutím-
um og náttúruvísindum.
Þegar málefni eru rædd í öf lugu
skólastarf i á dýptina, þekking
aukin og unnið með nýjar upplýs-
ingar í rökræðum og síðan í rituðu
máli verður umfjöllunin miklu
ríkari, tungumálið verður mun
fjölbreytilegra en í samtali með
fjölskyldu og vinum. Í árangurs-
ríku skólastarfi nær læsisfærnin,
íslenskufærnin að blómstra. Í skól-
anum eru tækifærin mest og best
fyrir málþroska og læsi barna og
fyrir íslenska tungu.
En höfum við veitt styrki í slíkt
skólastarf? Fá kennarar á öllum
skólastigum viðurkenningu, laun,
hvatningu og stuðning í samræmi
við þetta mikilvæga hlutverk í
starfi þeirra með börnum? Kenn-
arar sem ræða á íslensku við börn
um stærðfræði, náttúruvísindi,
sa m félag sf r æði, bók mennt ir.
Öll þessi íslenska sem notuð er á
hinum ýmsu sviðum skólastarfs
með börnum frá tveggja ára aldri
og í gegnum allt skólakerfið.
Við höfum styrkt máltækni fyrir
íslensku, til að við getum rætt á
íslensku við bílana, snjalltækin og
annað, sem er hið besta mál. Við
þurfum að geta notað íslensku í
daglegu lífi á tækniöld. En hvaða
tungumál er það sem við notum
við snjalltækin okkar í daglegu
amstri? Er það námstengt tungu-
mál? Sennilega á einhverjum svið-
um, en litlar líkur eru á því að við
notum í samtölum við tækin okkar
orð eins og orsakir, af leiðingar,
ógn, framvinda, hagsmunir, for-
dómar, fordæma, hlutleysi, afstaða,
gefa eftir, gefast upp, af því leiðir, í
hnotskurn.
Tal við tækin á íslensku eða
af þreying á íslensku, það er aldrei
tungumál sambærilegt við tungu-
málið sem notað er í innihaldsríku
skólastarfi. Íslensku stendur engin
ógn af því að börn og ungmenni
noti ensku og önnur tungumál í
frítíma sínum, í raun er það mjög
æskilegt og sjálfsagt. Miklu meiri
hætta stafar af því að börn séu
meira og minna óvirk í skólastarfi,
fjögur ár í leikskóla og síðan tíu ár
í grunnskóla, fyrir lífsgæði barna,
lýðræðið og samfélagið í heild.
Börn sem skilja lítið og tala lítið,
börn sem ná ekki tökum á lestri og
börn sem lesa og skrifa sjaldan, það
er staða sem er óásættanleg.
Íslenskufærni ef list fyrst og
fremst í virku skólastarfi, þegar
nemendur fá tækifæri til að lesa,
tala saman og skrifa, og læra marg-
vísleg orð, m.a. orð sem eru lykill að
f lókinni hugsun. Þegar nemendur
nota svo orðin í umræðum og ritun
má segja að þau hafi eignast orðin.
Með f lókinni umræðu fylgir fjöl-
breytilegt tungumál: Fjölbreyti-
legur orðaforði, málfræði og setn-
ingagerð.
Gefum börnunum slíkt tungu-
mál, að þannig tungumál verði
þeirra. Þá verða þau sífellt betur í
stakk búin til að hugsa um og ræða
f lókin málefni og leita sér þekk-
ingar víða, á íslensku, ensku og
f leiri tungumálum.
Að íslenskan verði allra barna
í íslenskum skólum, með öllum
þeim blæbrigðum sem nemendur
þurfa á að halda fyrir þekkingu
sína og visku og ófyrirsjáanlega
framtíð.
Við þurfum að gefa kennurum
og skólabörnum stuðning, svigrúm
og möguleika á því að vinna á svo
árangursríkan hátt með málþroska
og læsi. Við þurfum að veita styrki
í þróun málef landi skólastarfs og
rannsóknasamstarf sérfræðinga á
sviði málþroska, læsis og íslenskra
fræða. Jafnframt þarf að létta álagi
af kennurum með því að ráða f leira
fagfólk inn í skólana. Það væru
göfug skref börnunum til heilla. n
Íslenska og læsi í skólastarfi
Dr. Sigríður
Ólafsdóttir
lektor á Mennta-
vísindasviði
Háskóla Íslands
Íslenskufærni eflist
fyrst og fremst í virku
skólastarfi, þegar nem-
endur fá tækifæri til
að lesa, tala saman og
skrifa, og læra margvís-
leg orð, m.a. orð sem
eru lykill að flókinni
hugsun.
ÞRIÐJUDAGUR 8. mars 2022 Skoðun 9FRÉTTABLAÐIÐ