Fréttablaðið - 17.05.2022, Blaðsíða 25

Það var árið 1991
sem við gáfum
öllum sjö ára börnum á
Akureyri hjálma í fyrsta
skipti.
Einstaklingurinn á
að vera í fyrirrúmi
og kerfið að aðlaga sig
honum, ekki öfugt. Við
bindum miklar vonir við
að notandinn verði
settur á oddinn og þann-
ig breytist þjónustan hér
á landi.
Geðhjálp vinnur að fjölda
verkefna sem miða að því að
bæta geðheilsu landsmanna
og hag þeirra sem glíma við
geðrænar áskoranir. Þar eru
vonir bundnar við að geð-
heilbrigðisþjónusta verði
notendavænni með því að
setja einstaklinga í fyrsta
sæti og láta kerfið laga sig að
þeim, ekki öfugt.
„Geðhjálp hefur starfað síðan árið
1979, þegar aðstandendur fólks
með geðrænar áskoranir og fagfólk
tók sig saman og stofnaði samtök-
in,“ segir Elín Ebba Ásmundsdóttir,
varaformaður Geðhjálpar. „Við
erum framsækin í vinnubrögðum
og fyrir örfáum árum settum við
upp nýja aðgerðaáætlun til að
bæta geðheilsu landsmanna. Við
förum svo reglulega yfir hana og
berum verkefni saman við hana
til að sjá hvaða markmiðum hefur
verið náð og hvar þarf að gera
betur.“
Alls kyns verkefni
til að bæta geðheilbrigði
„Geðhjálp vinnur að mörgum
verkefnum, en það sem mér finnst
kannski merkilegast núna er
Geðlestin, sem er verkefni sem
hefur verið unnið í samstarfi við
Hjálparsíma Rauða krossins 1717
og er styrkt af félags- og heil-
brigðis ráðuneytunum,“ segir Elín
Ebba. „Við höfum fengið marga
styrktaraðila fyrir verkefnin okkar,
sem gefur okkur miklu meiri kraft
og þeim ber að þakka.
Stuðningurinn skiptir öllu.
Geðlestin er búin að fara í 8.-10.
bekk í yfir 100 grunnskólum um
allt land og tala um hvað geð-
heilsan er ekkert frábrugðin
líkamlegri heilsu. Við getum öll
lent í að veikjast á geði rétt eins og
líkamlega. Það eru til ýmis verk-
færi til að hlúa að geðheilsu, rétt
eins og líkamlegri, og þetta er ekki
aðskilið,“ útskýrir Elín Ebba. „Ef
fólk sinnir ekki líkamlegri heilsu
með hreyfingu, góðum svefni og
góðu mataræði fer geðheilsan líka.
Geðhjálp setti líka á fót styrktar-
sjóð geðheilbrigðis. Fyrsta úthlut-
un var í fyrra og styrkir verkefni
sem tengjast aðgerðaáætluninni.
Þar erum við að leggja áherslu á
forvarnir og að skoða orsakir fyrir
geðrænum áskorunum,“ segir Elín
Ebba. „Við höfum líka sett á odd-
inn að skapa störf fyrir fólk sem
hefur dottið af vinnumarkaði svo
það geti nýtt þekkingu og reynslu
sína, en við höfum verið aftarlega
á merinni hér á landi þegar kemur
að atvinnuþátttöku fólks með geð-
rænar áskoranir.
Síðustu tvö ár höfum við líka
verið með G-vítamín verkefnið á
þorranum, þar sem við gefum fólki
hugmyndir um verkfæri til að efla
geðheilsu,“ segir Elín Ebba. „Svo
er Geðhjálp að fylgjast með öllum
lagafrumvörpum og bregðast við
þeim. Við erum með fulltrúa í
alls kyns nefndum og ráðum og
nú er til dæmis verið að gera drög
að aðgerðaáætlun 2022–2025 í
geðheilbrigðismálum þar sem
formaðurinn er okkar fulltrúi. Þar
eru lagðar línur fyrir það sem á að
leggja áherslu á næstu árin, með
von um meiri áherslu á notendur,
að þeir hafi áhrif á þróun mála-
flokksins og að skapa fleiri störf
fyrir þá.“
Notendur eiga að vera í fyrirrúmi
„Í lok mars fór tíu manna hópur
fagfólks af ýmsum sviðum geðheil-
brigðisþjónustu í ferð til Noregs
og Danmerkur sem Geðhjálp sá
um og skipulagði. Markmiðið var
að kynna sér starfsemi þar til að
átta okkur á því sem þarf að leggja
meiri áherslu á hér heima. Þar
kynntumst við alls kyns ólíkum
nálgunum, svo sem lyfjalausri geð-
deild, og sáum mörg flott verkefni
sem notendur höfðu komið á kopp
eða krafist,“ segir Elín Ebba. „Þar
virðast notendur vera meira í fyrir-
rúmi og þjónustan og fræðslan
meira á jafningjagrundvelli.
Það á að vera hægt að leita
til fólks sem hefur reynslu af
því að þurfa aðstoð og þannig
nálgun gefur notendum mun fleiri
atvinnutækifæri,“ segir Elín Ebba.
„Þar er líka ekki bara litið til þess
að sérfræðingar séu í forgrunni í
tengslum við bata fólks heldur er
allt nærsamfélagið virkjað til að
styðja við fólk sem glímir við geð-
rænar áskoranir, enda eru þær ekki
bara vandamál einstaklingsins,
heldur verða þau til í samspili við
umhverfið. Einstaklingurinn á að
vera í fyrirrúmi og kerfið að aðlaga
sig honum, ekki öfugt.
Við bindum miklar vonir við að
notandinn verði settur á oddinn
og þannig breytist þjónustan hér á
landi,“ segir Elín Ebba. „Þekkingin
á því hvernig hægt er að rækta geð-
heilsu er líka orðin mun almenn-
ari. Við sem samfélag berum öll
ábyrgð á því og viðhald geðheilsu
er stöðug vinna.“ n
Kerfið á að laga sig að einstaklingunum
Elín Ebba Ásmundsdóttir, varaformaður Geðhjálpar, vonast til að geðheil-
brigðisþjónusta á Íslandi verði notendavænni í framtíðinni. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Kiwanisklúbburinn Kald-
bakur var stofnaður á
Akureyri árið 1968 og hefur
starfað óslitið í 54 ár. Að
sjálfsögðu hefur klúbburinn
tekið þátt í öllum K-dögum
sem haldnir hafa verið frá
árinu 1974 þegar fyrsti K-
dagurinn var haldinn.
„Það skiptast á skin og skúrir í
svona klúbbastarfsemi eins og
gengur en ávallt hefur verið góð
stemning í kringum K-dagana.
Hluti af afrakstri sölunnar á K-
lyklinum hefur nokkrum sinnum
komið til Akureyrar, til dæmis til
Lautarinnar, Geðdeildar sjúkra-
hússins, þjálfunarstöðvar og
endurbyggingar áfangaheimilis að
Álfabyggð 4 á Akureyri og fleira
sem mætti telja hér,“ segir Kristinn
Örn Jónsson, einn félaganna og
bætir við að Kaldbakur hafi ljáð
Píeta samtökunum afnot af félags-
heimili sínu til fundahalda þeirra.
„Við þekkjum vel til þeirra sam-
taka og munu þau njóta stuðnings
hreyfingarinnar í ár til að byggja
upp sína starfsemi á lands-
byggðinni. Það verkefni sem er
okkur kært og langstærst í sniðum
er endurbygging Álfabyggðar 4
sem var áfangastaður þeirra sem
voru að koma af geðdeild og voru
að komast út á vinnumarkaðinn
aftur. Það var það stórt verkefni
að skipta þurfti því á tvo K-daga.
Þetta er þriggja hæða hús og í fyrra
skiptið voru tvær efri hæðirnar
teknar í gegn og eftir síðari söfnun-
ina var neðsta hæðin endurgerð og
húsið málað að utan. Þetta verk-
efni var okkur Kaldbaksfélögum
mikil hvatning til að vinna vel við
sölu K-lykilsins og við fundum
strax að viðtökur Norðlendinga
voru mjög góðar þar sem stór hluti
söfnunarinnar kom í heimabyggð,“
segir Kristinn Örn.
Öflugir sölumenn
„Okkur langar að segja frá stemn-
ingunni sem myndaðist á þessum
tíma. Þetta byrjaði í bílskúr eins
félagans þegar skipulagning hófst
og lyklum sem voru barmmerki þá
var skipt í poka. Á þessum tíma átti
Kaldbakur ekki húsnæði en góður
bílasali og velunnari klúbbsins
rýmdi sýningarsalinn og lánaði
okkur hann endurgjaldslaust til
afnota frá fimmtudagskvöldi til
sunnudags. Síðan hófst salan.
Hver félagi fékk úthlutað hverfi til
húsasölu sem fór fram á kvöldin
en síðan stóðu Kaldbaksfélagar
vaktina við stórmarkaði og aðrar
vinsælar búðir. Allt gekk þetta
vel fyrir sig og allir í góðu stuði og
þegar komið var í hús á laugar-
dagskvöldið sagði einn félaginn:
„Strákar, við eigum eftir Svalbarðs-
ströndina og Grenivík,““ segir
Kristinn Örn og bætir við:
„Undirtektirnar voru á þann veg
þótt flestir væru búnir að fá nóg
og þetta var ekkert mál. Nokkrir
félagar fóru um kvöldið á svæðið
og seldu vel meðal annars vegna
þess að fyrstavetrardagsball var
á Grenivík og margir komnir í
gírinn til að fara á ballið og tóku
vel á móti okkur. Varla voru
félagar búnir að nudda stírurnar
úr augunum morguninn eftir
þegar símhringing glumdi við og
forseti klúbbsins tjáði mönnum
að eftir væri að selja í sveitunum
innan Akureyrar. Svarið hjá þeim
sem leitað var til var eins og áður
„ekkert mál“.
Á þessum árum voru greiðslu-
kort lítið notuð og það var ekki
leiðinlegt þegar við á mánudags-
morgni fórum í bankann með
nokkra poka fulla af peningum.
Þarna hafði þessi eini klúbbur selt
K-lykilinn við allar stærstu versl-
anir á Akureyri, gengið í öll hús á
staðnum og sveitirnar í kring. Það
þarf líklega ekki að taka það fram
að Kaldbaksmenn voru langsölu-
hæstir á landinu að þessu sinni.
Þessi frásögn sýnir hve mikið er
hægt að gera þegar kynning er
góð fyrir gott málefni og stemning
myndast í hópnum,“ segir Kristinn
Örn.
Gáfu börnum hjálma
„Kiwanisklúbbar koma að ýmsum
góðum málum en það sem við
Kaldbaksmenn erum stoltastir af
er að við vorum frumkvöðlar að
því að sjö ára börn fengu gefins
reiðhjólahjálma. Það var árið
1991 sem við gáfum öllum sjö ára
börnum á Akureyri hjálma. Fyrstu
árin keyrðum við hjálmana heim
til barnanna en síðan þróaðist
þetta í að haldinn er hjálmadagur
við félagsheimili okkar og eru þá
grillaðar pylsur og gert eitthvað
skemmtilegt.
Þá erum við með happdrætti
þar sem ein stúlka og einn drengur
fá ný reiðhjól í vinning. Fljót-
lega spurðist þetta verkefni út
og nágrannaklúbbar okkar tóku
þetta upp og voru með í pöntun
á hjálmum. Síðan bættust við
klúbbar víða á landinu og þá fór
af stað umræða hvort ekki ætti að
gera þetta að landsverkefni Kiw-
anis. Ekki varð af því fyrr en árið
2004 að Kiwanis fékk Flytjanda-
Eimskip í lið með sér og hafa þeir
verið styrktar aðilar verkefnisins
síðan. Gríðarlega gott verkefni.
Fundur á Kaldbaki
Þegar Kaldbakur varð 30 ára kom
upp hugmynd um að halda fund
á toppi fjallsins sem klúbburinn
heitir eftir. Þetta var rætt fram
og aftur og á endanum ákveðið
að gera þetta laugardaginn fyrir
páska. Sömuleiðis var ákveðið
að ekki yrði farið nema veður og
skyggni væri gott. Viðmiðið var að
ef ekki sæist í toppinn á Kaldbaki
klukkan 9 að morgni þá færum við
ekki. Föstudaginn langa snjóaði
stanslaust allan daginn þannig að
útlitið var ekki gott. Á laugardags-
morgninum voru félagar snemma
á fótum og mun bjartara var en
daginn áður. Ekki sást í toppinn á
Kaldbaki. En viti menn, rétt fyrir
tilsettan tíma birti upp og Kald-
bakur blasti við. Var nú þeyst út
á Grenivík með marga vélsleða
og lagt til atlögu við fjallið. Er
skemmst frá því að segja að veður-
blíðan var einstök allan daginn
og var fundurinn haldinn undir
berum himni og var þetta hin
mesta ævintýraför. Alls voru 25
manns sem fóru í ferðina.
Það að vera í Kiwanis er ekki
bara að safna peningum til góðra
málefna. Félagsskapurinn heldur
vel saman. Við í Kaldbak fundum
reglulega og heimsækjum aðra
klúbba á svæðinu. Við stöndum
fyrir og sækjum viðburði af
ýmsum toga með fjölskyldum
okkar. Má þar nefna útivistarhelgi
að vetri, förum í leikhús og höldum
jólatrésfagnað fyrir börnin. Þá er
stór fjölskylduhátíð árlega þar sem
fjölskyldur allra Kiwanismanna á
Norður- og Norðausturlandi hitt-
ast og eiga góða helgi saman.
Kaldbaksfélagar þakka öllum
sem hafa lagt klúbbnum lið á
liðnum árum, hvort sem það er
við K-dagsverkefni eða annað. Við
hvetjum alla landsmenn til að taka
vel á móti K-lykils sölufólki okkar
og styrkja þar með gott málefni.“ n
Frábært starf hjá Kaldbaki á Akureyri
Kiwanisklúbb-
urinn Kaldbakur
átti frumkvæði
að því að gefa
börnum hjálma.
MYND/AÐSEND
5ÞRIÐJUDAGUR 17. maí 2022 LYKILL AÐ LÍFI