Fylkir - 01.12.2021, Page 6

6 FYLKIR - jólin 2021
°
°
lega gamall). Skrifað var undir
leigu samninginn um leigu á helm-
ing Godthaabslóðarinnar hinn 30.
september 1901, en Bryde hafði
áður haft sömu lóð.
Þótti það ganga kraftaverki næst
að innlendum manni skyldi leigð
helmingur verslunarlóðar. Leigu-
samningnum fylgdi að leigutaki
skyldi kaupa öll mannvirki á lóð-
inni, ef eigandinn krefðist þess.
Þegar Bryde frétti af leigusamn-
ingum til Kaupmannahafnar brást
hann illa við og skipaði að rífa um-
svifalaust öll mannvirki á lóðinni. Á
þann hátt ætlaði danski einvaldur-
inn að bregða fæti fyrir hinn unga
mann. Þar skjátlaðist Bryde hins
vegar hrapalega og varð það upp-
hafið á endalokum hans.
Þetta frumhlaup Bryde varð Gísla
til mikillar gæfu þar sem Gísli hafði
ekki fjárráð til að kaupa mann-
virkin á þessum tíma. Þegar búið
var að hreinsa lóðina hóf Gísli að
byggja smátt og smátt upp sín
eigin mannvirki á lóðinni: Verslun-
arhús, fisk- og vörugeymsluhús,
þurrkreiti o.s.frv. Nú hafði hinn
stórhuga ungi maður loks svigrúm
til að koma hugmyndum sínum í
framkvæmd. Árið 1902 hafði Gísli
náð aldri, orðinn fullmyndugur, og
verslunin bar hans nafn eftirleiðis.
Einokunarverslunin hélt öllu
athafna- og menningarlífi Eyjanna
í helgreip sinni. Gísli var tilbúinn
að berjast gegn þessu valdi, en
til þess vantaði hann fjármagn.
Breska líftryggingarfélagið Star
leitaði um þessar mundir að um-
boðsmanni í Eyjum og var með
mann í huga. Sá treysti sér hins
vegar ekki í verkefnið enda kom
í ljós að hann kunni ekki orð í
ensku! Var Star bent á Gísla, þar
sem vitað var að hann kunni orðið
talsvert í málinu . Gerðist Gísli nú
umboðsmaður Star og eignaðist
loks peninga til að kaupa hlut í
bát, sem hét Björg.

Útgerðarmaðurinn
Vel aflaðist á Björgu á vertíðinni
svo Gísli gat keypt hlut í öðrum
bát, Blíðu. Eftir þetta jókst útgerð
Gísla til muna. Þótti gömlum og
reyndum útvegsbændum bæði
skömm og gaman af þegar Gísli
eignaðist fyrst part í skipi. Gísli
var duglegur að útvega beitusíld
af erlendum línuveiðurum. Það
var snemma stefna Gísla að ráða
unga menn sem formenn, áður en
þeir væru orðnir fjötraðir í viðjum
gamalla fordóma ellinnar. Þetta
reyndist Gísla yfirleitt vel.
Gísli fylgdist vel með öllu sem
gerðist erlendis, enda nógu ungur
að árum til að vera ósmeykur við
nýjungar. Gísli var hinn fæddi for-
ystumaður og stóð með afburða
dugnaði sínum í broddi fylkingar
hins nýja tíma. Ekki bara í Eyjum
heldur og á landsvísu. Árið 1901
þegar Gísli var aðeins tvítugur
að aldri, var hann kosinn í fyrstu
stjórn Ísfélags Vestmannaeyja sem
ritari. Árið 1923 var hann orðinn
stjórnarformaður. Á fyrstu árum
Ísfélagsins hvíldu miklir erfiðleik-
ar félagsins á herðum Gísla. Til
dæmis borgaði hann úr eigin vasa
alla beitusíld á línuna á vertíðinni
1905.
Árni Gíslason á Ísafirði varð fyrstur
á Íslandi til að setja vél í bát, árið
1902. Gísli varð aftur á móti sá
fyrsti hér á landi sem lét smíða
bát, sem ætlast var til að yrði vél-
knúinn, árið 1904. Báturinn fékk
nafnið Eros, en var alltaf upp-
nefndur og kallaður Rosi, enda
þótti hann rosalegur nokkuð eða
hávær. Eros var með Dan-mótor.
Báturinn reyndist ekki vel. Gísli
sagði síðar: „Vitanlega var gert gys
að mér fyrir þessa bíræfni og töldu
flestir að strákurinn myndi setja
sig á hausinn með þessum glanna-
skap.“ Ekki leið samt á löngu þar til
þeir sem hlógu hæst, báðu hann
um að redda sér vél í sína báta til
,,prufu”.
Frumkvöðullinn
Sama ár og Rosi kom til Eyja eða
1904 byggir Gísli fyrstu verslunar-
hús sín og hefst handa við að að
senda og selja fyrsta fisk-,,slatt-
ann“ og hrogn til Spánar. Var það
í fyrsta skipti sem slíkt var gert í
nafni íslensks verslunar- og út-
gerðarmanns. Nokkrum árum
seinna stofnaði Gísli, í samstarfi
við Copland & Berrie Ltd í Edin-
borg, félagið Sjávarborg h.f. Um
var að ræða framleiðslu og sölu
á fyrsta flokks sjávarafurðum fyr-
ir Spánarmarkað. Gísli flutti inn
fyrsta timburfarminn frá Svíþjóð til
Vestmannaeyja einnig árið 1904.
Timbrið var notað til að byggja
Heimagötu 3a, Borg (barnaskól-
ann) og Miðbúðina (Edinborg).
Árið 1905 ákvað landstjórnin að
reisa vita á Stórhöfða, eftir mikinn
þrýsting frá Gísla. Gísli var fenginn
til að byggja vitann sumarið 1906.
Gísli ákvað staðsetningu vitans
með hjálp Hannesar Jónssonar
lóðs. Gísli byggði þar með fyrsta
steinsteypta húsið í Vestmanna-
eyjum. Stórhöfðaviti er enn í notk-
un!
Árið 1906 byggðu Frakkar lítið
sjúkrahús í Eyjum. Ætlað að þjóna
frönskum sjómönnum, sem fjöl-
menntu á Íslandsmið í upphafi
hvers árs og fiskuðu við Íslands-
strendur fram í júní. Gísli var um-
sjónarmaður sjúkrahússins 1906-
1910.
Með tilkomu vélbátanna var brýn
þörf fyrir bryggju í Vestmanna-
eyjum, en engin bryggja var til
svo heitið gæti. Fyrstu eiginlegu
bryggjuna sem byggð var í Eyjum
og millilandaskip gátu lagst að, lét
Gísli byggja. Um var að ræða stóra
steinbryggju. Gísli byggði bryggj-
una á sinn kostnað árið 1907 og
var það mikið mannvirki á kvarða
þess tíma. Bryggja þessi var kölluð
Edinborgarabryggja og stóð þar
sem norður-suður hluti Naust-
hamarsbryggju stendur í dag.
Gísli sá fljótlega, að ef nokkurt vit
átti að vera í vélbátarekstrinum,
varð að vera hægt að gera við
vélarnar á staðnum. Gísli réð til
sín Matthías Finnbogason frá Litl-
hólum og kom honum til náms í
Kaupmannahöfn í vélaviðgerðum.
Fyrsta vélaverkstæði á Íslandi var
stofnað hér í Eyjum af þeim Gísla
og Matthíasi. Vélaverkastæðið
var í kjallaranum í Jaðri, húsi sem
Matthías byggði. Gísli rak verk-
stæðið fyrstu árin, en Matthías
eignaðist það síðan.
Forystumaðurinn
Það er drepið á skrifstofudyrnar
hjá Gísla J. Johnsen, útgerðar- og
verslunarmanni í Vestmanna-
eyjum, dag einn árið 1912. Fyrir
utan stendur 18 ára unglingur
með stóra framtíðardrauma. Gísli
býður honum sæti og spyr hvað
hann geti gert. „Geturðu ekki
pantað fyrir mig bát?" segir ung-
lingurinn. „Fyrir hvern?" hváir Gísli.
„Fyrir mig" svarar ungi maðurinn.
„Fyrir þig, áttu nokkuð?" spyr Gísli.
Þá dregur unglingurinn þúsund
krónur upp úr vasanum og leggur
á borðið. „Það hefur margur byrjað
með minna" segir Gísli, sem sjálfur
var aðeins um tvítugt þegar hann
hóf verslunarrekstur og útgerð.
Hann afræður að hjálpa unga
manninum og útvegar honum 10
tonna mótorbát frá Danmörku.
Þannig hóf Ársæll Sveinsson á
Fögrubrekku í Vestmannaeyjum
útgerð sína sem átti eftir að vaxa
og margfaldast eftir því sem árin
liðu.
Dugnaður og framtakssemi Gísla
varð til þess að hann ávann sér
traust í bænum og honum voru
falin ýmis ábyrgðarstörf. Sem
dæmi þá var hann fenginn til að
sjá um skipa- og póstafgreiðslu.
Árið 1907 þegar Gísli var 26 ára,
var hann gerður að breskum
vicekonsúl. Verslun og útgerð
Gísla byggðist hratt upp og hinni
rótgrónu Brydeverslun gekk illa
í samkeppninni við Gísla. Á tíu
árum tókst Gísla að brjóta á bak
aftur einræði Dana er varað hafði í
marga mannsaldra! Brydeverslun-
in lognaðist smám saman út af og
var seld 1917.
Árið 1908 byggir Gísli sér ein-
býlishús. Húsið var stundum
kallað ,,höllin hans Gísla“. Húsið
fékk nafnið Breiðablik og er í dag
heimili Hartmanns Ásgrímssonar
tannlæknis. Breiðablik var fyrsta
hús í Eyjum með vatnssalerni.
Sagt er að yfirsmiður hússins hafi
harðneitað að hafa ekki kamar inni
í húsi og ekki látið sig fyrr en hon-
um var leyft að smíða til öryggis
útikamar við húsið.
Gísli hafði veður af því að Danir
væru byrjaðir að framleiða frysti-
vélar og komin væru vélknúin
frystihús þar í landi. Gísli lét ekki
segja sér þetta tvisvar. Fór út árið
Verslunarhús Gísla J Johnsens: Verslunin Edinborg, Matstofan og Godthaab. Verið að sólþurrka saltfisk á Godthaab þerrireitnum.